Đằng sau cuộc tập trận Philippines-Australia lớn nhất từ trước đến nay trên Biển Đông
Trang mạng news.usni.org/scmp (Ngày 19/8)
Việc Philippines và Australia tổ chức cuộc tập trận quân sự song phương lớn nhất từ trước đến nay trên Biển Hoa Nam (Biển Đông) diễn ra trong bối cảnh căng thẳng gia tăng trong khu vực, đặc biệt là những tranh chấp lãnh thổ và hàng hải giữa Philippines với Trung Quốc. Cuộc tập trận này được xem là một phần trong nỗ lực chung của hai nước nhằm tăng cường khả năng tương tác và hợp tác quốc phòng, đồng thời gửi đi thông điệp về sự ủng hộ lẫn nhau và cam kết duy trì trật tự quốc tế dựa trên luật lệ.
Củng cố quan hệ Philippines-Australia chặt chẽ hơn Lực lượng Philippines và Australia đã tập trung tại tỉnh cực Tây Manila để tham gia Cuộc tập trận Alon 2025 - đợt triển khai quân lớn nhất của Canberra tới Đông Nam Á kể từ cuộc khủng hoảng Đông Timor năm 1999. Khoảng 3.600 quân nhân từ Philippines, Australia, Canada và Mỹ đã bắt đầu đợt tập trận chung Australia-Philippines lần thứ 2 vào tuần trước tại Palawan. Tỉnh đảo này giáp ranh với nhiều điểm nóng trên Biển Đông, nơi đã chứng kiến một số vụ việc giữa Manila và Bắc Kinh. Ông Justin Jones - Phó Đô đốc Hải quân Hoàng gia Australia, đồng thời là Tư lệnh Tác chiến Liên hợp - phát biểu tại buổi lễ khai mạc Alon 2025:
"Chúng tôi tự hào được tiến hành cuộc tập trận hải quân lớn nhất với Philippines và tiếp tục củng cố mối quan hệ hợp tác chặt chẽ giữa hai bên. Cuộc tập trận Alon 2025 là cơ hội để chúng tôi thực hành cách thức hợp tác và ứng phó với những thách thức an ninh chung, cũng như triển khai lực lượng trên phạm vi rộng lớn ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương".
Australia đã nổi lên như một quốc gia ủng hộ chủ chốt cho hoạt động huấn luyện và hiện đại hóa quân sự của Philippines trong bối cảnh căng thẳng gần đây ở Biển Hoa Nam xuất phát từ các yêu sách khu vực gây tranh cãi của Bắc Kinh, bao gồm hầu hết Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) cực Tây của Manila. Trong những năm gần đây, quân đội, máy bay và tàu chiến của Lực lượng Phòng vệ Australia (ADF) đã thường xuyên tham gia các cuộc tập trận ngày càng phức tạp và quy mô lớn do Mỹ dẫn đầu tại Philippines, ví dụ như “Vai kề vai” (Balikatan). So với các cuộc tập trận trước đây, Cuộc tập trận Alon 2025 chủ yếu là hoạt động giữa Philippines và Australia.
Các hoạt động trong đợt tập trận năm nay sẽ tập trung tại Palawan và Luzon, với các cuộc tập trận đáng chú ý bao gồm hoạt động tiếp cận phối kết hợp và vận chuyển hàng không quy mô lớn của quân đội Australia. Cuộc tập trận này dự kiến kết thúc vào ngày 29/8.
Một đơn vị tác chiến thuộc Lực lượng Luân phiên Thủy quân Lục chiến-Darwin (MRF-D) đang tham gia các cuộc tập trận, Đại úy Johnny Fischer, người phát ngôn của MRF-D, nói với USNI News. Các lính thủy đánh bộ đến từ Đại đội Fox, Tiểu đoàn 2, Trung đoàn Thủy quân Lục chiến số 1. Thủy quân lục chiến đóng tại Australia là lực lượng đặc nhiệm không quân-lục quân triển khai ở tuyến đầu, luân phiên các đại đội từ tiểu đoàn đến Philippines để tập trận trên khắp quần đảo này trong suốt cả năm.
Ông Fischer cũng nhấn mạnh tính linh hoạt của MRF-D với việc Phi đội máy bay Thủy quân lục chiến 363 (VMM-363) nhanh chóng chuyển từ các nỗ lực nhân đạo ở miền Bắc Philippines sang hỗ trợ Alon 2025. 4 chiếc MV-22B Osprey của phi đội này - trước đó đã được triển khai để vận chuyển hàng tiếp tế đến các khu vực bị bão tàn phá vào đầu tháng - sẽ được sử dụng để vận chuyển quân trong một cuộc tập trận tấn công trên không.
Canada cũng sẽ mở rộng hợp tác quốc phòng với Philippines thông qua lần đầu tiên tham gia Alon 2025 với tàu HMCS Ville de Québec (FFH 332). Các khinh hạm của Hải quân Hoàng gia Canada đã thường xuyên tham gia các cuộc tập trận hàng hải của Philippines trong những năm gần đây trong bối cảnh Ottawa tăng cường hợp tác quốc phòng với Manila. Tàu Ville de Québec đã cùng tàu chiến BRP Jose Rizal (FF 150) của Hải quân Philippines và tàu khu trục Aegis HMAS Brisbane (DDG 41) của Australia cùng di chuyển trên Biển Đông. Các tàu này dự kiến tổ chức các cuộc tập trận chung và diễn tập bắn đạn thật, hoạt động như một lực lượng đặc nhiệm hàng hải phối hợp, trong khuôn khổ Alon 2025.
Một trong những điểm khác biệt đáng kể nhất giữa cuộc tập trận Alon lần thứ nhất và lần thứ hai là thành phần và quy mô của nhóm tác chiến không quân thuộc Không quân Hoàng gia Australia. Theo USNI News, 2 máy bay F/A-18F Super Hornet, 3 máy bay tác chiến điện tử EA-18G Groweler, máy bay tuần tra săn ngầm P-8A Poseidon và máy bay vận tải C-130J Super Hercules của nhóm tác chiến dự kiến sẽ hỗ trợ các cuộc tập trận bắn đạn thật và tấn công đổ bộ trong cuộc tập trận Alon 2025.
Các cuộc tập trận diễn ra sau một tuần căng thẳng gia tăng ở Biển Đông sau nhiều sự cố và cuộc chạm trán xung quanh Bãi cạn Scarborough. Gần đây đã xảy ra một vụ va chạm giữa một tàu khu trục của Hải quân Trung Quốc và một tàu hải cảnh cũng của nước này, một vụ việc sử dụng vòi rồng, một máy bay chiến đấu Trung Quốc chặn một máy bay tuần tra trên không của Philippines và hoạt động tự do hàng hải đầu tiên của Mỹ kể từ năm 2019.
Trung Quốc gia tăng hoạt động ở Biển Đông sau vụ va chạm tàu Theo trang mạng scmp.com ngày 19/8, Chính phủ Philippines cho biết hoạt động của tàu Trung Quốc tại Bãi cạn Scarborough gia tăng đáng kể, làm căng thẳng thêm tình trạng đối đầu quanh bãi cạn tranh chấp.  Theo giới chức Manila, động thái này nhằm khôi phục hình ảnh kiểm soát của Bắc Kinh, sau vụ va chạm giữa 2 tàu Trung Quốc tuần trước trong khi truy đuổi một tàu Philippines.
Hội đồng Hàng hải Quốc gia Philippines (NMC) ngày 17/8 dẫn đánh giá mới nhất của Hải quân nước này cho hay có 7 tàu hải cảnh và 13 tàu dân quân biển Trung Quốc hiện diện quanh Bãi cạn Scarborough, trong khi Philippines chỉ có một tàu BRP Teresa Magbanua hoạt động tại khu vực. NMC mô tả đây là sự leo thang rõ rệt.
Người phát ngôn NMC Alexander Lopez đánh giá: “Có thể đây là cách để họ xoay chuyển sự việc, vì đó là một sự cố rất khó xử với họ, và họ muốn thể hiện lại quyền kiểm soát nhằm che lấp vấn đề”. Ông khẳng định Manila sẽ tiếp tục cách tiếp cận thận trọng tại “Biển Tây Philippines” - cách Philippines gọi những vùng thuộc EEZ của mình ở Biển Đông - và không đưa tàu chiến hải quân tới Bãi cạn Scarborough để tránh khiêu khích đối phương.
Trung Quốc tuyên bố chủ quyền gần như toàn bộ Biển Đông, chồng lấn với EEZ của Philippines, Brunei, Malaysia, Việt Nam…. Năm 2016, một tòa án quốc tế đã phán quyết rằng các yêu sách của Bắc Kinh không có cơ sở pháp lý - một phán quyết mà Trung Quốc đã nhiều lần bác bỏ.
Các nhà phân tích khu vực có quan điểm trái chiều về động cơ đằng sau hành động phô trương sức mạnh của Trung Quốc. Một số cho rằng đây là “biện pháp lấy lại hình ảnh” sau vụ va chạm ngày 11/8 giữa một tàu khu trục Hải quân Trung Quốc và một tàu hải cảnh trong khi truy đuổi tàu Philippines. Bắc Kinh đã phản ứng trước sự việc bằng cách cáo buộc Philippines "có hành vi nguy hiểm" và "xâm nhập trái phép" vùng biển gần bãi cạn. Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Tưởng Bân cho biết, những hành động này đã "gây nguy hiểm nghiêm trọng" cho sự an toàn của quân nhân Trung Quốc, nhưng không xác nhận liệu có xảy ra va chạm hay không.
Bà Anita Abbott, Chủ tịch Diễn đàn Đổi mới An ninh châu Á-Thái Bình Dương (New Zealand), mô tả sự tập trung tàu Trung Quốc tại Bãi cạn Scarborough là “khác thường” và là động thái phòng vệ. Chuyên gia Wesley Romain thuộc NorthStar Insights (Dubai) nhận định, Bắc Kinh muốn tái khẳng định sức mạnh trên biển và phản ứng trước lập trường chiến lược cứng rắn hơn của Manila dưới thời Tổng thống Ferdinand Marcos Jr., song ông cho rằng Trung Quốc vẫn duy trì ưu thế chiến thuật rõ rệt. Ông gợi ý Manila nên tăng cường hợp tác chiến lược với Ấn Độ, Pháp và Nhật Bản, đồng thời tận dụng luật pháp quốc tế để ghi nhận các vụ xâm nhập và khẳng định yêu sách biển. Các học giả khác nhấn mạnh việc Philippines cần “hữu hình hóa” quan hệ sâu sắc hơn với Mỹ và các đối tác cùng chí hướng như Nhật Bản, Australia, Ấn Độ và châu Âu.
Ông Sarang Shidore, Giám đốc Chương trình Phương Nam Toàn cầu của Viện Quincy (Mỹ), cảnh báo leo thang hơn nữa sẽ gây bất ổn khu vực, kêu gọi Trung Quốc không gia tăng sức ép quân sự và để ngư dân Philippines tiếp tục đánh bắt tại ngư trường truyền thống.
Đại sứ Mỹ tại Philippines MaryKay Carlson đã bày tỏ sự lạc quan thận trọng rằng vụ việc có thể thúc đẩy một sự chuyển hướng sang đối thoại. Bà nói trong một cuộc phỏng vấn mới đây: “Chúng tôi rất lấy làm tiếc về vụ va chạm và rất hy vọng rằng có lẽ đây sẽ là một sự kiện mang tính bước ngoặt, có thể dẫn đến việc giảm bớt một số hành động hung hăng này ở Biển Tây Philippines”./.