Thảm họa liệu có lặp lại với Zelensky tại Phòng Bầu dục?
TTXVN (London 18/8)
Theo Economist, Hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Nga diễn ra vào ngày 15/8, nhưng chênh lệch múi giờ khiến hầu hết người dân Ukraine chỉ biết về kết quả của hội nghị vào sáng 17/8. Phản ứng ban đầu là nhẹ nhõm, nhưng giờ đây họ lại lo sợ điều gì sẽ xảy ra tiếp theo? Thỏa thuận đáng lo ngại tại Anchorage giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Nga Vladimir Putin đã không thành hiện thực. Các tin tức ban đầu cho thấy, cuộc đàm phán được tổ chức tại một căn cứ quân sự Mỹ đã bị cắt ngắn và không có kết quả rõ ràng. Một nghị sĩ Ukraine bình luận vào sáng sớm 17/8: “Thảm họa đã được ngăn chặn: Trump đã không bán đứng chúng ta”.
Tuy nhiên, trước viễn cảnh Ukraine sẽ phải đồng ý với những yêu cầu không thể chấp nhận được, niềm tin đang dần nhường chỗ cho sự bất an, đặc biệt là về cuộc gặp tại Washington ngày 18/8 giữa ông Trump và Tổng thống Volodymyr Zelensky.
Những dấu hiệu cảnh báo đã hiện rõ ngay từ đầu hội nghị thượng đỉnh. Thảm đỏ được trải tại chân cầu thang máy bay của Tổng thống Putin. Những tràng pháo tay và cái bắt tay dành cho ông Putin từ ông Trump. Thực tế là một hội nghị thượng đỉnh diễn ra trước khi lệnh ngừng bắn được thống nhất, bất chấp những lời lẽ cứng rắn trước đó của ông Trump. Các quan chức Ukraine khẳng định rằng việc tổ chức các cuộc đàm phán là mang tính xây dựng, và chỉ ra những thảo luận của châu Âu về các đảm bảo an ninh do Mỹ hậu thuẫn cho Ukraine. Một quan chức cho biết, “có một nỗ lực để đạt được điều gì đó”. Nhưng trong thâm tâm, họ lo ngại rằng Tổng thống Mỹ vừa cho phép việc chấm dứt chiến tranh theo các điều khoản của Nga.
Sự thay đổi rõ ràng nhất là sự chấp nhận mới đối với trình tự mà Nga mong muốn. Viễn cảnh về lệnh ngừng bắn hoàn toàn ở giai đoạn đầu, hay lệnh trừng phạt tàn khốc mà ông Trump từng hứa nếu ông Putin không đồng ý, đã không còn. Ngày 17/8, một cố vấn tại Văn phòng Tổng thống Ukraine, ông Serhiy Leshchenko, đã tái khẳng định lập trường của Ukraine rằng phải có lệnh ngừng bắn trước khi có một thỏa thuận chung về việc "đóng băng" hoặc chấm dứt xung đột.
Nhưng ông Trump, đã đột ngột đứng về phía ông Putin, giờ đây nói rằng mục tiêu trước mắt phải là một nền hòa bình toàn diện. Đó là viễn cảnh “được ăn cả ngã về không” có thể dễ dàng bị các thế lực xấu phá hoại hoặc được sử dụng để đạt được những nhượng bộ tối đa.
Các nguồn tin an ninh Ukraine cho biết, họ cảm thấy lo ngại về ý nghĩa của một nền “hòa bình toàn diện”. Đối với ông Putin, điều đó vẫn có nghĩa là loại bỏ cái mà ông gọi là “nguyên nhân gốc rễ” của cuộc chiến tranh Ukraine, tầm nhìn mà ông đã nêu trong một tuyên bố hiếu chiến vào năm 2021, trong đó ông đưa ra lập luận cho cuộc xâm lược rằng: ông phản đối sự bành trướng về phía Đông của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) kể từ khi Bức tường Berlin sụp đổ, và phản đối nền độc lập của Ukraine. Trong tuyên bố đó, ông Putin đã nói về Ukraine và Nga như “một dân tộc”. Ít nhất là vào ngày 15/8, giọng điệu của ông đã dịu đi khi nói về mối quan hệ “anh em”, điều mà hầu hết người Ukraine sẽ rất khó phát hiện sau 3 năm rưỡi kể từ cuộc xâm lược tàn bạo đã khiến hàng trăm nghìn người Ukraine thương vong và hàng triệu người tị nạn.
Trump có thể đã hiểu hoặc không hiểu tín hiệu từ Putin, nhưng ông không nói gì để phản bác lại. Một nguồn tin Ukraine phàn nàn: “Đối với Putin, một nền hòa bình toàn diện có nghĩa là thay đổi chúng ta. Và giờ đây, người Mỹ dường như đã đồng tình, dù họ có ý thức được điều đó hay không”. Cựu quan chức ngoại giao Ukraine, ông Roman Bezsmertny, cho biết Putin đã “chế giễu” Tổng thống Mỹ và mong muốn của ông về giải Nobel hòa bình. Ông nói: “Đây không phải là một bi kịch đối với Ukraine. Đó là một bi kịch đối với nước Mỹ và thế giới. Dưới sự điều khiển của Putin, Trump là một chính trị gia bất lực”.
Suốt tháng 7, những cuộc tiếp xúc bí mật đã đưa Ukraine và Nga đến gần hơn với sự hiểu biết về cách thức "đóng băng" chiến tranh. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán sau đó giữa Putin và Đặc phái viên của ông Trump, Steve Witkoff, đã tạo ra một loạt yêu sách lãnh thổ mới bất khả thi đối với Ukraine. Tại hội nghị thượng đỉnh hôm 15/8, ông Putin một lần nữa yêu cầu Ukraine rút khỏi các khu vực thuộc tỉnh Luhansk và Donetsk mà họ vẫn nắm giữ, vốn là những khu vực kiên cố nhất của tiền tuyến. Điều này sẽ đặt Putin vào một vị thế mạnh hơn nhiều để tấn công lại trong tương lai, nếu ông muốn. Đổi lại, Tổng thống Nga đề nghị trả lại những phần lãnh thổ nhỏ bé bị chiếm đóng ở các tỉnh Sumy và Kharkov, và "đóng băng" các tuyến hiện tại ở Zaporizhia và Kherson.
Nhiều năm chiến tranh đã gây áp lực đối với người dân Ukraine, và Nga tiếp tục gia tăng lợi thế về vũ khí và nhân lực trên tiền tuyến.
Không ngạc nhiên khi các cuộc thăm dò dư luận cho thấy rõ ràng sự chuyển hướng sang chủ nghĩa thực dụng trong các nhượng bộ hòa bình. Phần lớn những người được hỏi hiện ủng hộ việc thừa nhận sự chiếm đóng trên thực tế đối với các khu vực mà Nga đã nắm giữ để đổi lấy các đảm bảo an ninh thực sự từ phương Tây. Tuy nhiên, vẫn có những đại đa số nhất quán và áp đảo phản đối bất kỳ nhượng bộ lãnh thổ nào nữa cho Nga. Giám đốc điều hành Viện Xã hội học Quốc tế Kiev, ông Anton Hrushetskyi, cho biết chưa đến 1/5 số người được hỏi sẵn sàng chấp nhận kiểu trao đổi đất đai mà ông Trump được cho là đang ủng hộ.
Một sĩ quan tình báo Ukraine cho biết, người Mỹ đang “hung hăng đến mức khó tin” trong việc thúc đẩy Ukraine từ bỏ thêm đất đai. Ông nói rằng lợi ích của Nga là khá rõ ràng: “Họ muốn tối đa hóa gói mà họ sẽ nhận được để đổi lại - từ việc nới lỏng lệnh trừng phạt, trả lại tài sản bị tịch thu, đến việc mở cửa lại thị trường năng lượng”. Theo ông, điều chưa rõ ràng hơn nhiều là tại sao chính quyền Trump lại thúc đẩy mạnh mẽ như vậy để thúc đẩy lợi ích của Nga.
Bất chấp những trở ngại rõ ràng, Trump vẫn kiên định với giải pháp hòa bình nhanh chóng của mình. Cuộc gặp ba bên giữa Trump, Putin và Zelensky có thể diễn ra sớm nhất là vào cuối tuần tới. Trước đó, ngày 18/8, nhà lãnh đạo Ukraine dự kiến đến Washington trong chuyến thăm đầu tiên kể từ khi bị bẽ mặt hồi tháng Hai. Các nhà lãnh đạo châu Âu sẽ ủng hộ ông.
Tuy nhiên, một số yếu tố dường như rất giống với chuyến thăm trước đó của ông.
Theo logic của Putin, Trump đã chuẩn bị đổ lỗi cho Ukraine nếu kế hoạch của ông thất bại, điều mà người Ukraine lo ngại. Trump khuyên Zelensky qua Fox News: “Hãy thỏa thuận đi. Nga là một cường quốc rất lớn. [Ukraine] thì không”./.