Trung Quốc sử dụng BRI để gây ảnh
hưởng đến Thái Bình Dương như thế nào?
Trang mạng eastasiaforum.org (Ngày 13/8)
Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc đang mở rộng sang Thái Bình Dương thông qua các dự án cơ sở hạ tầng và các khoản vay ưu đãi, qua đó cho thấy khu vực này tiếp tục bị tác động bởi các cường quốc bên ngoài. Mặc dù vẫn còn những lo ngại về “bẫy nợ” của Trung Quốc, các quốc đảo Thái Bình Dương nên được nhìn nhận là đang tận dụng sự cạnh tranh địa chính trị giữa Trung Quốc, Mỹ và các nước khác để đạt được lợi ích kinh tế. Việc cân bằng các mối quan hệ với viện trợ nước ngoài và sự hiện diện quân sự phản ánh một chủ quyền “mềm dẻo” hơn là mất đi sự độc lập.
“Con đường tơ lụa trên biển” (MSR) tiếp tục mở rộng BRI của Trung Quốc, giúp chương trình này mở rộng đáng kể sang Thái Bình Dương. Vừa là chiến lược địa chính trị, vừa là viện trợ và vừa là công cụ quyền lực mềm, BRI mang đến cho các quốc gia Thái Bình Dương các dự án cơ sở hạ tầng, các khoản vay và các khoản đầu tư khác. Mặc dù có những ý kiến cho rằng “bẫy nợ” của BRI đặt ra một thách thức đặc biệt đối với chủ quyền ở Thái Bình Dương, nhưng chủ quyền luôn là một khái niệm “mềm dẻo” trong khu vực này.
Từ năm 2016 đến năm 2019, 11 quốc gia Thái Bình Dương đã ký Bản ghi nhớ BRI, mở ra các cuộc thảo luận về thương mại và đầu tư với Trung Quốc. Các quốc gia Thái Bình Dương đã được cung cấp các khoản tài trợ, khoản vay ưu đãi từ các ngân hàng chính sách nhà nước như Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc, đầu tư trực tiếp nước ngoài từ các công ty Trung Quốc (mặc dù các quốc đảo Thái Bình Dương đã không nhận được bất kỳ khoản đầu tư nào như vậy kể từ năm 2020) và các khoản vay thương mại từ các ngân hàng tư nhân Trung Quốc.
Cho vay là một thông lệ đã được thiết lập trong viện trợ phát triển. Trong giai đoạn 2011-2017, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Ngân hàng Thế giới (WB), Nhật Bản và Canada đã cùng nhau cung cấp hơn 60% các khoản vay cho Thái Bình Dương. Trung Quốc cung cấp 37%.
Các điều kiện cho vay rất quan trọng - không ai muốn quay lại các chương trình điều chỉnh cơ cấu mang tính can thiệp “kiểu IMF” (Quỹ Tiền tệ Quốc tế), ưu tiên lợi nhuận hơn lợi ích công. Sự nổi tiếng của Trung Quốc ở Thái Bình Dương một phần liên quan đến các điều kiện cho vay. Năm 2019, 97% các khoản vay chính thức của Trung Quốc cho Thái Bình Dương là ưu đãi, với lãi suất thấp 2% và thời hạn lên đến 20 năm.
Vấn đề là khả năng chi trả. Năm 2023, nợ công của Samoa là 35,4% GDP, Tonga là 43,3% và Fiji là 83,3%. Tất cả đều tương đối thấp so với mức 123% của Mỹ và 240% của Nhật Bản, nhưng các nền kinh tế lớn và đa dạng nhìn chung có thể trả nợ nhiều hơn.
Năm 2024, hoạt động xây dựng BRI ở Thái Bình Dương đã tăng 228%. Trung Quốc cung cấp nhân công và vật liệu cho các dự án như nâng cấp và mở rộng sân bay Faleolo của Samoa với chi phí 9 triệu USD hay sân vận động thể thao 10.000 chỗ ngồi cho Quần đảo Solomon với chi phí 71 triệu USD. Các quốc gia Thái Bình Dương đã nhận ra rằng cạnh tranh địa chính trị đồng nghĩa với cơ hội và đang tận dụng các nhà tài trợ để giành được những thỏa thuận tốt nhất.
Trong khi những người chỉ trích ở New Zealand lo ngại rằng đầu tư của Trung Quốc sẽ làm tổn hại đến chủ quyền và các giá trị của họ, chủ quyền Thái Bình Dương luôn là một khái niệm “mềm dẻo”, bị thỏa hiệp bởi các mối quan hệ viện trợ và quốc phòng. Trung Quốc đang xây dựng sự hỗ trợ thông qua các khoản tài trợ và cho vay ưu đãi - chứ không phải là bẫy nợ. Nợ tiền hoặc ân huệ của Trung Quốc cũng không khác gì việc cho phép Mỹ hoặc Pháp đặt căn cứ quân sự hoặc bỏ phiếu cho Australia giữ một ghế tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ).
Các quốc gia có thể “hoàn toàn độc lập” trong khi mời một quốc gia khác quản lý quốc phòng, an ninh, y tế hoặc giáo dục thông qua “hiệp ước liên kết tự do”. Quần đảo Cook và Niue có hiệp ước liên kết tự do với New Zealand trong khi Palau, Liên bang Micronesia và Quần đảo Marshall có hiệp ước liên kết tự do với Mỹ. Điều này có thể được coi là một “hình thức độc lập chi phí thấp”.
Trong khi Quần đảo Cook phải thảo luận về các kế hoạch chính sách đối ngoại với Wellington, họ đã bỏ qua bước này khi tìm kiếm nguồn tài trợ BRI cho một sân bay mới ở Rarotonga.
New Zealand đã đóng băng một số khoản viện trợ để đáp trả. Vào tháng 10/2024, Niue đã nhận được các khoản nâng cấp đường cao tốc BRI cùng với các khoản đầu tư khác. Vào tháng 5/2025, Trung Quốc đã tiếp đón các quan chức từ Niue để thảo luận về “phát triển bền vững, hợp tác khu vực và kết nối toàn cầu”.
BRI tìm cách thúc đẩy tham vọng cường quốc của Trung Quốc cũng như ảnh hưởng của nước này ở Thái Bình Dương, đồng thời né tránh các chiến lược kiềm chế của Mỹ và xóa bỏ các tuyên bố về tư cách quốc gia của Đài Loan thông qua việc tước đi sự công nhận đối với hòn đảo này. Các khoản đầu tư BRI có thể khiến các bên nhận đầu tư thay đổi sự công nhận của họ đối với các quốc gia. Để chấm dứt việc công nhận tư cách quốc gia của Đài Loan, Kiribati được cho là đã nhận được máy bay và phà, Quần đảo Solomon đã nhận được 500 triệu USD tài trợ trong khi Nauru tiếp nhận một đại sứ quán mới của Bắc Kinh và lời mời tham gia BRI.
Năm 2000, Đài Loan có 7 đối tác ngoại giao tại Thái Bình Dương. Đến năm 2025, Đài Loan chỉ còn Palau, Quần đảo Marshall và Tuvalu. Năm 2024, Quần đảo Solomon - sau khi ký một hiệp ước an ninh song phương chưa từng có và được đàm phán bí mật với Trung Quốc vào năm 2022 - đã dẫn đầu phong trào chống Đài Loan. Thủ tướng Jeremiah Manele hiểu rằng những “món quà” như sân vận động thể thao đi kèm với nghĩa vụ. Vào tháng 5/2025, có thông tin cho rằng Trung Quốc đã gây sức ép để buộc một bộ trưởng Quần đảo Solomon rời khỏi Liên minh Nghị viện Liên hợp về Trung Quốc (IPAC) - một nhóm được coi là chỉ trích Bắc Kinh và ủng hộ Đài Loan.
Quần đảo Solomon sẽ tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương 2025 vào tháng 9. Tại thời điểm bài viết này, vẫn chưa rõ liệu Đài Loan có được mời hay không sau khi Trung Quốc phản đối thông cáo chung Tonga năm 2024 - sau đó đã bị xóa - khi đề cập đến Đài Loan là "đối tác phát triển".
Năm 1882, Ai Cập đã vỡ nợ và bị Anh, Pháp chiếm đóng. Các quốc gia Thái Bình Dương nợ tiền sẽ không bị chiếm đóng, nhưng có thể sẽ có những yêu cầu đền đáp "ân huệ". Ông Hugh White - Giáo sư danh dự về nghiên cứu chiến lược tại Đại học Quốc gia Australia - lập luận rằng một căn cứ hải quân Thái Bình Dương có thể là mục tiêu dài hạn của Bắc Kinh, mặc dù không phải ai cũng đồng ý.
Với các căn cứ của Mỹ trên khắp Micronesia và các căn cứ của Pháp ở New Caledonia và Polynesia thuộc Pháp, nếu một quốc gia hoặc vùng lãnh thổ có thể tiếp nhận một căn cứ của Mỹ và giữ được chủ quyền của mình, logic tương tự cũng nên được áp dụng cho một căn cứ của Trung Quốc. Bất kỳ thỏa thuận “xóa nợ để tiếp cận hải quân” nào trong tương lai cũng sẽ là hành động có chủ quyền của một quốc gia Thái Bình Dương độc lập thực hiện quyền tự chủ của mình và tận dụng sự cạnh tranh địa chính trị./.