Australia và các lựa chọn chính sách
trong quan hệ với Mỹ và Trung Quốc TTXVN (Sydney 28/7)
Theo trang tin Viện ASPI (Australia), chuyến thăm Trung Quốc mới đây của Thủ tướng Australia Anthony Albanese gửi đi một thông điệp rõ ràng tới Washington, rằng Australia cũng có đòn bẩy trong liên minh và mối quan hệ đồng minh không hoàn toàn theo cách của Mỹ.
Trong một bài viết đăng trên trang mạng của báo “The Sydney Morning Herald”, Nhà báo Peter Hartcher cho rằng chuyến thăm Trung Quốc lần này thể hiện sự “trưởng thành” của Australia, hàm ý rằng nước này đã tìm ra được không gian chính sách riêng để ứng xử với hai siêu cường theo điều kiện của chính mình. Quả thực, động thái của ông Albanese là một bước đi táo bạo, được củng cố bởi tuyên bố của ông trước báo chí rằng Australia đang nỗ lực thúc đẩy quan hệ với Trung Quốc vượt qua giai đoạn ổn định ban đầu (để tiến tới giai đoạn phát triển sâu rộng hơn). Tuy nhiên, điều đáng suy ngẫm là liệu đây có thực sự là dấu hiệu của sự trưởng thành về chính sách đối ngoại, hay chỉ là một kiểu “tự tin thái quá”, che giấu sự thiếu chắc chắn như cách một người trưởng thành trẻ tuổi vẫn thường thể hiện?
Trước hết, chuyến thăm chắc chắn đã thu hút sự chú ý của những nhà hoạch định chính sách đối ngoại truyền thống trong chính quyền Mỹ. Thứ trưởng Quốc phòng Elbridge Colby - về cơ bản là một người theo chủ nghĩa truyền thống - cho rằng các đồng minh của Mỹ cần phải làm nhiều hơn. Đội ngũ chuẩn bị bài phát biểu cho Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth tại Đối thoại Shangri-La cũng là những người tỉnh táo. Họ tin vào giá trị của liên minh và sự cần thiết của hành động tập thể để ngăn chặn sự bá quyền của Trung Quốc, cũng như duy trì một cán cân quyền lực giúp khu vực cởi mở và ổn định - một mục tiêu mà Australia hướng tới.
Tuy nhiên, những bộ phận đó trong giới hoạch định chính sách tại Washington có thể bắt đầu lo ngại nếu một đồng minh kiên định như Australia bắt đầu chỉ trích hành vi của Tổng thống Donald Trump và “hướng ánh nhìn” sang nơi khác. Trên thực tế, Australia đã lên tiếng phê phán ông Trump. Thủ tướng Albanese từng khẳng định rằng việc Trump định áp thuế cao với Australia “không phải hành động của một người bạn”.
Rõ ràng, Trump không phân biệt đâu là đồng minh hay đối thủ khi tìm cách mặc cả để đạt được lợi ích. Do đó, ông không chú ý đến những thay đổi tinh tế trong liên minh. Tuy nhiên, xét đến niềm kiêu hãnh cá nhân của Trump trong việc xây dựng các mối quan hệ thân tình với nhiều lãnh đạo thế giới như Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, có thể ông đã nhận thấy hình ảnh bữa trưa thân mật giữa ông Albanese và ông Tập Cận Bình, cũng như sự ấm áp cá nhân mà ông Albanese mô tả sau đó. Một thông điệp ngầm không thể bỏ qua từ chuyến thăm của ông Albanese chính là: “Washington, các vị cảm thấy thế nào?” Thông điệp ở đây là: nếu ông Trump có thể phá vỡ các quy tắc trong liên minh, Australia cũng có thể, bao gồm cả việc coi Trung Quốc như một đối tác đáng tin cậy.
Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là liệu Australia có đang đánh giá quá cao vị thế của mình? Điểm yếu rõ ràng trong cách tiếp cận của chính phủ hiện nay là họ chưa thực sự tìm ra cách ứng xử hiệu quả với Trump, hay một nước Mỹ đang thay đổi. Tất nhiên, Australia mang tới bàn đàm phán một “hồ sơ” hợp tác chắc chắn - đáng chú ý là nỗ lực sát cánh bên Mỹ trong mọi cuộc chiến gần đây, nhưng điều này không mấy quan trọng với Trump. Mỹ đã bố trí lực lượng và vũ khí trên lãnh thổ Australia do nước này có vị trí địa lý đặc biệt tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, nằm ngoài tầm tấn công của phần lớn tên lửa Trung Quốc. Canberra cũng cam kết sẵn sàng chi trả 3 tỷ USD (theo Thỏa thuận An ninh ba bên AUKUS) cho các xưởng đóng tàu Mỹ để tăng cường năng lực sản xuất.
Tuy nhiên, Mỹ có thể dễ dàng chỉ ra những điểm yếu của Australia như mức chi tiêu quốc phòng còn thấp và khả năng sẵn sàng chiến đấu chưa đạt yêu cầu. Mỹ cũng phê phán việc Australia chưa nỗ lực đủ để đa dạng hóa thương mại chiến lược, đặc biệt là xuất khẩu quặng sắt, khỏi thị trường Trung Quốc. Đây là một đề xuất gây tranh cãi, đòi hỏi một cuộc thảo luận lớn hơn về vấn đề tách rời kinh tế mà chưa quốc gia nào sẵn sàng thực hiện. Australia có thể chỉ ra lời đề nghị hợp tác về khoáng sản chiến lược với Mỹ, tuy nhiên đề nghị này của Canberra hiện vẫn nằm trên bàn đàm phán mà chưa được phản hồi.
Tóm lại, tính toán của ông Albanese là sự cân bằng tinh tế, phù hợp với mục tiêu theo đuổi một mối quan hệ với Bắc Kinh mà Australia cho rằng phục vụ lợi ích quốc gia. Tuy nhiên, chính phủ Australia phản ứng quá thụ động trong việc định hình một thông điệp có thể đối phó hiệu quả với sự thất thường và tham vọng từ Nhà Trắng dưới thời Trump.
Mặc dù không có quan điểm nào cho rằng chính phủ Australia đang quyết định tương lai nước này phụ thuộc vào mối quan hệ sâu sắc hơn với Trung Quốc, qua đó bù đắp cho một liên minh Mỹ mang tính thương lượng và không còn dựa trên các giá trị chung như trước. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại đối với Australia là một ngày không xa, Canberra nhận ra rằng các lựa chọn chiến lược cũng như quyền tự chủ quốc gia đã bị thu hẹp nghiêm trọng chỉ vì chi phí kinh tế và ngoại giao để “quay lưng” với Trung Quốc lúc đó đã trở nên quá lớn. Bắc Kinh từ lâu đã thể hiện sự “khéo léo” trong việc tạo ra các mối quan hệ phụ thuộc, rồi sử dụng chính những mối ràng buộc đó để trừng phạt bất kỳ hành vi nào bị xem là “sai lệch” trong chính sách đối ngoại.
Việc nghiêng dần vào quỹ đạo của Trung Quốc chỉ vì hiện tại nước này tỏ ra “dễ chịu” hơn hoặc “dễ đàm phán” hơn so với Mỹ là một hướng đi nguy hiểm và thiếu tầm nhìn dài hạn. Trung Quốc từng áp đặt các biện pháp cưỡng ép thương mại lên Australia chỉ vài năm trước và không ngừng nỗ lực xây dựng sức mạnh quân sự. Hướng tiếp cận mới với Bắc Kinh cũng cho thấy một thực tế: Chủ tịch Tập Cận Bình đang tích cực “ve vãn” các đồng minh của Mỹ mà ông Trump đã làm phật ý.
Cuối cùng, dù Australia có thể cảm thấy khó chịu trước những thay đổi của Mỹ dưới thời Trump, đặc biệt là sự xói mòn các giá trị chung từng được coi là nền tảng cho quan hệ đồng minh, thì Canberra cũng cần nhận ra rằng giữa Australia và Trung Quốc gần như không có điểm tương đồng nào về giá trị. Vậy rốt cuộc, bước tiếp theo mà Thủ tướng Albanese nói là “vượt qua giai đoạn ổn định quan hệ” thực chất là gì? Nếu “ác quỷ” đang mời gọi bước vào điệu nhảy tiếp theo, Australia cần suy nghĩ thật kỹ trước khi đặt chân lên sàn nhảy và khiến người bạn đồng hành truyền thống của mình (Mỹ) cảm thấy ghen tị./.