Cạnh tranh AI toàn cầu: Cuộc chiến về quy mô
TTXVN (Tokyo 31/7): Trong cuộc đua giành vị thế dẫn đầu toàn cầu về trí tuệ nhân tạo (AI), phương Tây không chỉ cần công nghệ tiên tiến, mà còn phải xây dựng chiến lược mở rộng quy mô một cách hiệu quả để bắt kịp lợi thế kinh tế theo quy mô mà Trung Quốc đang sở hữu.
Theo phân tích của tờ Japan Times, bước vào kỷ nguyên AI, yếu tố quy mô – bao gồm quy mô dữ liệu, năng lực điện toán và cơ sở hạ tầng – đang trở thành thước đo quyết định ai sẽ dẫn đầu trong cuộc cạnh tranh công nghệ toàn cầu. Không đơn thuần là kích thước thị trường hay dân số, quy mô ở đây là sự kết hợp giữa mở rộng hệ thống và tối ưu hóa hiệu suất vận hành, cho phép tăng tốc độ đổi mới và khả năng chi trả cho các tiến bộ công nghệ.
Trong kinh tế học, lợi thế quy mô từ lâu đã được xem là yếu tố nền tảng, đặc biệt trong sản xuất hàng loạt. Trong kỷ nguyên số, giá trị của một hệ thống mạng – từ điện thoại đến nền tảng AI – tăng theo cấp số nhân với số lượng người dùng kết nối. Đây là vòng lặp phản hồi tích cực: càng nhiều người dùng, càng tạo ra giá trị, từ đó càng thu hút đầu tư và đổi mới.
AI – với yêu cầu tính toán khổng lồ – đang làm nổi bật vai trò sống còn của quy mô. McKinsey - công ty tư vấn quản lý toàn cầu - ước tính đến năm 2030, thế giới sẽ cần đầu tư khoảng 6.700 tỷ USD vào AI. Các tập đoàn công nghệ lớn với nguồn lực tài chính dồi dào ngày càng củng cố vị thế, đẩy các công ty nhỏ ra bên lề cuộc chơi.
Không có gì ngạc nhiên khi cuộc cạnh tranh AI được ví như một cuộc chạy đua vũ trang. Tốc độ đầu tư, xây dựng hạ tầng và phát triển mô hình quyết định thế trận toàn cầu. Mỹ hiện dẫn đầu, với 300 tỷ USD đầu tư vào cơ sở hạ tầng AI năm 2024 – cao gấp 6 lần Trung Quốc, theo dữ liệu của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF). Mỹ cũng sở hữu số lượng trung tâm dữ liệu nhiều gấp 10 lần Trung Quốc và chi tiêu cho máy chủ AI cao gấp 4 lần.
Tuy nhiên, khoảng cách này không áp dụng với châu Âu và Nhật Bản – những đồng minh truyền thống của Mỹ. Năm 2023, đầu tư vào AI tạo sinh (GenAI) tại châu Âu chỉ đạt 1,7 tỷ USD, so với 23 tỷ USD tại Mỹ. Nhật Bản thậm chí còn khiêm tốn hơn, với chưa đầy 1 tỷ USD từ khu vực tư nhân – thấp hơn cả các quốc gia nhỏ hơn như Hàn Quốc, Israel hay Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE).
Cuộc chạy đua để đạt được quy mô là rất quan trọng. Các công ty lớn có nhiều nguồn lực hơn để đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), từ đó giúp họ duy trì vị thế dẫn đầu trong cuộc cạnh tranh công nghệ. Viện McKinsey Global (MGI) phát hiện rằng, các công ty lớn của châu Âu (có doanh thu trên 1 tỷ USD) mỗi năm đầu tư tổng cộng ít hơn 400 tỷ USD so với các đối thủ tại Mỹ, và chi tiêu cho R&D cũng chỉ bằng một nửa. Hệ quả là tốc độ tăng trưởng của họ chỉ bằng khoảng 1/3 so với các công ty Mỹ, và lợi nhuận trên vốn cũng thấp hơn khoảng 4 điểm phần trăm.
Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi trong một bảng xếp hạng gồm 10 công nghệ quan trọng của tương lai, châu Âu chỉ dẫn đầu ở 2 lĩnh vực. Theo ước tính của MGI, đến năm 2030, châu Âu có thể bị mất đi giá trị gia tăng hằng năm từ 500 tỷ euro đến 1.000 tỷ euro nếu không cải thiện được tình hình này.
Trái ngược với phương Tây, Trung Quốc lựa chọn cách tiếp cận ứng dụng để thúc đẩy phổ cập AI vào thực tiễn sản xuất và tiêu dùng. Hệ sinh thái AI tại Trung Quốc được đặc trưng bởi chi phí thấp, sự sẵn sàng của các mô hình mã nguồn mở và tốc độ triển khai nhanh. Đây là nền tảng giúp Trung Quốc thống lĩnh các ngành công nghệ như xe điện, pin Mặt trời và sản xuất công nghiệp quy mô lớn.
Sức mạnh quy mô của Trung Quốc còn thể hiện ở lĩnh vực sản xuất. Năm 2024, nước này chiếm tới 32% sản lượng công nghiệp toàn cầu, gấp hơn 5 lần so với đầu thế kỷ XXI. Liên Hợp Quốc dự báo trong 5 năm tới, thị phần sản xuất của Trung Quốc sẽ chiếm tới 40%, vượt xa mức 11% của Mỹ. Dù bị chỉ trích vì dư thừa công suất, đây vẫn là hệ quả trực tiếp của năng lực mở rộng quy mô vượt trội.
Sự nổi lên của Trung Quốc như một đối thủ có lợi thế về quy mô đặt ra thách thức chiến lược lớn nhất với Mỹ kể từ sau Thế chiến thứ II. Trong một bài viết trên trang mạng Foreign Affairs, các chuyên gia chiến lược Mỹ như Kurt Campbell và Rush Doshi đã đề xuất khái niệm “liên minh quy mô” – một đại chiến lược nhằm huy động sức mạnh tổng hợp của các đồng minh.
Theo đó, nếu kết hợp cùng các đối tác, Mỹ và đồng minh có thể vượt Trung Quốc trên hầu hết các chỉ số chiến lược: Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) danh nghĩa cao gấp 3 lần, sức mua gấp đôi, chi tiêu quốc phòng gấp hơn 2 lần và thị phần bằng sáng chế lẫn sản lượng công nghiệp đều vượt trội. Vấn đề là làm sao biến các con số đó thành lợi thế thực tiễn – điều đòi hỏi tư duy chính trị mới mẻ và cách tiếp cận hợp tác sâu rộng hơn hiện nay.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy phương Tây vẫn chưa hành động đủ nhanh. Các rào cản chính trị, thể chế và khác biệt lợi ích đang cản trở nỗ lực phối hợp mở rộng quy mô. Trong Chiến tranh Lạnh, Mỹ có thể đơn độc gánh vác an ninh toàn cầu vì là siêu cường không thể tranh cãi. Ngày nay, thực tế đã khác. Sức mạnh công nghệ, hạ tầng và an ninh không thể đến từ một quốc gia đơn lẻ.
Ông Brad Smith, Chủ tịch Microsoft từng nhận định AI và điện toán đám mây là “cuộc công nghiệp hóa tiếp theo”. Sở hữu công nghệ tiên tiến không đủ, điều quan trọng là triển khai nhanh chóng và tích hợp sâu rộng vào nền kinh tế. Trung Quốc, với mô hình tập trung vào ứng dụng thực tiễn, đang làm điều này tốt hơn phương Tây.
Các tập đoàn công nghệ lớn nhất thế giới hiện đang đổ hàng trăm tỷ USD vào AI để không chỉ thu thập dữ liệu mà còn phân tích, học hỏi và khai thác giá trị theo thời gian thực. Cuộc chơi đang chuyển từ “ai có dữ liệu” sang “ai khai thác dữ liệu hiệu quả nhất và nhanh nhất”.
Phương Tây cần vượt qua tư duy manh mún và định hình lại chiến lược công nghệ dựa trên quy mô – không chỉ về số liệu mà cả năng lực phối hợp và triển khai. Trong thế giới đa cực, nơi không một quốc gia nào còn có thể đơn độc dẫn đầu, quy mô liên minh không chỉ là lợi thế mà còn là điều kiện tiên quyết để duy trì ảnh hưởng chiến lược.
Nếu không hành động kịp thời, phương Tây sẽ tụt lại phía sau trong cuộc chạy đua công nghệ được xem là then chốt cho thế kỷ XXI./.
Xuân Giao (TTXVN tại Tokyo)