Các
nhà sử học Xôviết đánh giá cách mạng Tháng Tám như thế nào?
Theo đài Sputnik, Cách mạng Tháng Tám tại Việt Nam, việc kỷ niệm 80 năm ngày diễn ra sự kiện trọng đại trong những ngày này, là một sự kiện mang tầm vóc thế giới, có ảnh hưởng sâu rộng đến toàn bộ quá trình cách mạng toàn cầu và ngay từ đầu đã thu hút sự chú ý của các nhà khoa học xã hội Liên Xô.
Chỉ vài tuần sau khi nước Cộng hòa Dân chủ Việt Nam được tuyên bố độc lập, tháng 12/1945, tạp chí “Kinh tế thế giới và chính trị thế giới” đăng bài viết của Vera Vasilieva, cán bộ nghiên cứu tại Viện Kinh tế và Chính trị Thế giới thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô, với tựa đề “Sự thất bại của Nhật Bản và chiến tranh tại Đông Dương”.
Trong bài viết, bà Vasilieva kể lại các sự kiện cách mạng tại Việt Nam, hoạt động của Mặt trận Việt Minh và đặc biệt nhấn mạnh đến sự kiện tuyên bố thành lập “Cộng hòa Dân chủ Độc lập Đông Dương”.
Hai năm sau, năm 1947, Vera Vasilieva xuất bản cuốn sách “Đông Dương”, trong đó dành hẳn một chương để nói về các sự kiện cách mạng tại Việt Nam.
Ngoài việc mô tả các sự kiện mùa Thu năm 1945, chương sách này còn cung cấp thông tin về hoạt động của Chính phủ Hồ Chí Minh trong năm đầu tiên giành độc lập: việc thông qua Hiến pháp nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ký kết thỏa thuận ngày 6/3/1946, các cuộc đàm phán với chính phủ Pháp tại Đà Lạt và Fontainebleau.
Những trang sách này tràn đầy cảm xúc ủng hộ sự nghiệp cách mạng của nhân dân Việt Nam. Điều đó là dễ hiểu, bởi bà Vasilieva từng làm việc tại Quốc tế Cộng sản vào các năm 1920-1930 và có quan hệ thân thiết với Hồ Chí Minh.
Các sự kiện cách mạng mùa Thu năm 1945 được phân tích kỹ lưỡng hơn trong cuốn chuyên khảo “Phong trào giải phóng dân tộc tại Việt Nam (1858-1945)”, xuất bản năm 1958. Trong cuốn sách này, nhà nghiên cứu Xôviết khác là Alla Shiltova xác định bản chất của Cách mạng Tháng Tám là “chống đế quốc, giải phóng dân tộc”. Kết quả của cuộc cách mạng này, theo bà Shiltova, nhân dân Việt Nam giành lại được độc lập, và tại Việt Nam thiết lập được “một chế độ xã hội tiến bộ chế độ dân chủ nhân dân”.
Một nhà sử học Xôviết khác, Suren Mkhitaryan, làm việc tại Viện Nghiên cứu Viễn Đông thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô, viết nhiều công trình về Cách mạng Tháng Tám tại Việt Nam. Khác với A.
Shiltova, ông Mkhitaryan gọi cuộc cách mạng tại Việt Nam là “cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân”. Nhà nghiên cứu xem toàn bộ lịch sử phong trào giải phóng dân tộc Việt Nam là một quá trình thống nhất, trong đó “lần lượt giải quyết các nhiệm vụ chống đế quốc, chống phong kiến và dân chủ, đồng thời tạo ra điều kiện thuận lợi cho việc chuyển tiếp hòa bình sang cách mạng xã hội chủ nghĩa”.
Năm 1966, Anatoly Budanov hoàn thành một công trình chuyên khảo riêng biệt mang tên “Các tiền đề lịch sử và thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 tại Việt Nam”. Sau đó, vào năm 1970, ông lặp lại các đánh giá chính về Cách mạng Tháng Tám trong một công trình tập thể mang tên “Lịch sử Việt Nam thời hiện đại (1917-1965)”.
Anatoly Budanov xác định các yếu tố bên trong dẫn đến thắng lợi của cách mạng Việt Nam như sau: “Vai trò lãnh đạo của giai cấp công nhân Việt Nam và đảng của họ trong phong trào giải phóng dân tộc, sự tồn tại của một tổ chức mạnh mẽ tập hợp đông đảo quần chúng nhân dân trong khuôn khổ Mặt trận Việt Minh, nền tảng là liên minh công - nông; sự hình thành các cơ quan quyền lực nhân dân dưới hình thức bí mật; và việc xây dựng lực lượng vũ trang của nhân dân vào thời điểm quyết định của cách mạng”.
Về các yếu tố bên ngoài dẫn đến thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, tất cả các tác giả Xôviết đều nhất trí coi nguyên nhân hàng đầu là chiến thắng của Hồng quân Liên Xô trong Chiến tranh thế giới thứ hai.
Các nhà sử học Xô viết trong thời kỳ hậu Liên Xô Ở nước Nga mới, sau khi Liên Xô tan rã, dỡ bỏ chế độ kiểm duyệt, chủ nghĩa Mác-Lênin không còn là phương pháp luận duy nhất trong nghiên cứu lịch sử và xã hội. Tuy nhiên, các nhà khoa học xã hội được đào tạo trong thời kỳ Xô viết vẫn tiếp tục quan tâm đến chủ đề Cách mạng Tháng Tám. Họ không bác bỏ các đánh giá về cách mạng Việt Nam được đưa ra trong thời kỳ Xôviết, mà bổ sung thêm những lập luận mới. Chẳng hạn, Evgeny Kobylyov, người từng viết cuốn sách “Hồ Chí Minh” thời Xôviết, trong đó cũng đánh giá cao Cách mạng Tháng Tám, mở rộng danh sách các yếu tố dẫn đến thành công của cách mạng Việt Nam trong luận điểm mới của mình. Theo ông, “yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất là chiến lược xây dựng mặt trận dân tộc thống nhất rộng rãi ở từng giai đoạn cụ thể của cách mạng”.
Yếu tố thứ hai mà Evgeny Kobylyov nêu ra là “chính sách kiên định thực hiện nguyên tắc tự do tín ngưỡng”, còn yếu tố thứ ba là thái độ nhân đạo của cách mạng chiến thắng đối với Hoàng đế Bảo Đại.
Một chuyên gia nghiên cứu Việt Nam khác thuộc trường phái Xôviết, Grigory Lokshin, trong bài viết chuyên biệt về Cách mạng Tháng Tám, bác bỏ những suy diễn của một số tác giả phương Tây cho rằng Cách mạng Tháng Tám là một “sự kiện tình cờ trong lịch sử”. Grigory Lokshin nhấn mạnh thành công của cách mạng Việt Nam được đảm bảo không chỉ bởi hoàn cảnh khách quan hình thành trên thế giới và tại Việt Nam, mà còn bởi các yếu tố chủ quan – sự sẵn sàng tiến hành cách mạng của Đảng Cộng sản do Hồ Chí Minh đứng đầu.
Cũng như một số tác giả khác, Grigory Lokshin đặc biệt chú ý đến tính nhân văn của Cách mạng Tháng Tám, các hình thức và phương pháp hòa bình trong việc giành quyền lực, tinh thần đoàn kết dân tộc và sự hài hòa được gìn giữ cẩn trọng.
Các công trình của Kobylyov và Lokshin được công bố vào năm 2011.
Việc nghiên cứu một sự kiện xuất sắc trong lịch sử thế giới như Cách mạng Tháng Tám chưa bao giờ chấm dứt. Vẫn còn đó rất nhiều vấn đề và câu hỏi chưa ngã ngũ, chắc chắn sẽ tiếp tục thu hút những nhà nghiên cứu mới./.