Liệu châu Á-Thái Bình
Dương có khả năng “qua mặt” phương Tây?
Trang mạng rfi.fr (Ngày 31/7)
Khu vực châu Á-Thái Bình Dương đang âm thầm trỗi dậy trở thành một trung tâm lớn về thương mại, kinh tế và công nghệ. Đi kèm với sự trỗi dậy lặng lẽ này là xu hướng ngày càng “phi phương Tây hóa” của khu vực, vào lúc bối cảnh quốc tế nhiều bất ổn, tầm ảnh hưởng của châu Âu và Mỹ không còn như xưa.
Châu Á-Thái Bình Dương: Đầu tàu kinh tế, thương mại, công nghệ mới Với một vùng duyên hải bao la, châu Á-Thái Bình Dương, trải dài từ Đông Á (gồm Triều Tiên, Hàn Quốc, Mông Cổ, Nhật Bản, Trung Quốc và đảo Đài Loan) đến Đông Nam Á (Brunei, Campuchia, Đông Timor, Indonesia, Lào, Malaysia, Myanmar, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam) trong khoảng từ 3-4 thập niên trở lại đây đã chiếm một vị trí quan trọng trong nền thương mại toàn cầu.
Theo số liệu do Ngân hàng Thế giới (WB) công bố, châu Á-Thái Bình Dương chiếm đến 60% GDP của toàn cầu và 66% tăng trưởng kinh tế thế giới, biến khu vực này thành một trung tâm công nghiệp và chuỗi dây chuyền sản xuất mới của thế giới. Tiến sĩ địa lý Emmanuel Véron - chuyên gia về Trung Quốc đương đại, thành viên Viện Nghiên cứu Pháp về Đông Á - nhận xét: “Trong vòng 3-4 thập niên gần đây, toàn thế giới phần lớn phụ thuộc vào khu vực trải dài từ Đông Á đến Đông Nam Á. Các thị trường lớn thống nhất, hợp nhất, như thị trường châu Âu, thị trường Bắc Mỹ, rõ ràng là hoàn toàn bị gắn kết với vùng duyên hải rộng lớn châu Á-Thái Bình Dương này. Về cơ bản, khu vực này là một trong những trung tâm công nghệ, thương mại và kinh tế lớn nhất thế giới”.
Châu Á-Thái Bình Dương cũng là khu vực tập trung đến một nửa trong số khoảng từ 30-40 các khu đô thị giàu có nhất của thế giới. Sự hình thành các mạng lưới thương mại và tài chính trong nội khối là những nguồn tăng trưởng thiết yếu cho các nước châu Á. Điều đó dẫn đến một hiện tượng được chuyên gia địa chính trị Sophie Boisseau du Rocher, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp (IFRI), gọi là “tái tập trung và khu vực hóa” châu Á, một trong số các xu hướng địa chính trị quan trọng nhất của vùng.
Những thước đo thành công Các quốc gia trong khu vực cùng chia sẻ “đặc điểm văn hóa chung”, với mức độ ảnh hưởng và cách diễn giải có thể khác nhau tùy từng quốc gia và khu vực, nhưng tất cả đều có kết nối với "khối văn minh Hán hóa”. Bên cạnh đó, khu vực này sở hữu lực lượng dân số trẻ, với khoảng 800 triệu người được sinh ra tính từ đầu thế kỷ XXI so với 66 triệu tại Mỹ và 60 triệu tại châu Âu. Hai yếu tốt đó là những điều kiện chính tạo nên sự năng động cho khu vực.
Trả lời nhật báo Pháp “Le Figaro” ngày 9/7, nhà nghiên cứu Sophie Boisseau du Rocher cho rằng thành công của khu vực còn nhờ vào 2 yếu tố khác. Thứ nhất là vai trò “hoạch định” của nhà nước, xác định các mục tiêu ưu tiên và vạch ra phạm vi hoạt động, từ việc nâng cấp chuỗi dây chuyền sản xuất, cải thiện chất lượng cơ sở hạ tầng hay chọn “thành phố thông minh” để thí điểm những chính sách công cụ thể xung quanh các dự án lớn. Tóm lại, nhà nước chủ động can thiệp để phát huy vai trò của thị trường trong việc phân bổ nguồn lực và thúc đẩy phát triển, đặc biệt là về công nghiệp. Yếu tố thứ hai là giáo dục. Theo bà Du Rocher, mối liên hệ nhân quả giữa sự phát triển kinh tế và trình độ giáo dục là rất rõ ràng. Đầu tư cho đào tạo (kể cả nguồn lực do nhà nước phân bổ) và sức chi cho giáo dục của từng hộ gia đình tại các nước châu Á-Thái Bình Dương là cao nhất trong toàn bộ Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Điều này giải thích vì sao các nước châu Á-Thái Bình Dương luôn đứng đầu trong bảng xếp hạng quốc tế.
Nhà địa lý học Emmanuel Véron cũng lưu ý đến một trong những động cơ chính cho sự trỗi dậy mạnh mẽ của châu Á-Thái Bình Dương. Theo chuyên gia này, sau quyết định của Đảng Cộng sản Trung Quốc cách nay 40 năm về việc cải cách mở cửa, với các cuộc cải cách lớn về kinh tế của Đặng Tiểu Bình, Trung Quốc đã thay đổi bộ mặt vùng duyên hải đất nước theo mô hình công nghiệp hóa mà các nền công nghiệp tiên tiến châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore đã từng trải qua. Bước tiến công nghiệp này của Trung Quốc, đà đi lên thành cường quốc thương mại, không những đã tạo nên một sức hút cho toàn bộ khu vực châu Á mà trong đó Đông Nam Á giữ một vai trò đặc biệt, mà còn hình thành những mối liên kết phụ thuộc lẫn nhau rất mạnh mẽ với phần còn lại của thế giới.
Những rủi ro tiềm tàng Chuyên gia Valérie Niquet thuộc Quỹ Nghiên cứu Chiến lược (SRF) cho rằng trọng lượng kinh tế của châu Á dẫn đến những hệ quả địa chính trị đáng kể. Một mặt, an ninh của châu Á-Thái Bình Dương “phụ thuộc vào sự ổn định của các nền kinh tế châu Âu”. Mặt khác, tuy cực kỳ năng động, nhưng châu Á-Thái Bình Dương lại là một khu vực ẩn chứa nhiều bất ổn tiềm tàng. Các tranh chấp lãnh hải ở Biển Đông giữa Trung Quốc với Việt Nam, Philippines; căng thẳng ở Biển Hoa Đông giữa Nhật Bản và Trung Quốc; mâu thuẫn giữa Campuchia và Thái Lan; căng thẳng trên Bán đảo Triều Tiên và nguy cơ xung đột tại Eo biển Đài Loan… vẫn tồn tại.
Sự trỗi dậy mạnh mẽ về quân sự của Trung Quốc, được cho là để phản đối thái độ hung hăng của phương Tây, còn là cách để Bắc Kinh áp đặt quyền chủ quyền trong các tranh chấp lãnh thổ, khẳng định tầm ảnh hưởng của mình đối với toàn vùng châu Á, khiến các nước trong khu vực lo lắng. Để đối phó, các nước trong khu vực đã chạy đua tái vũ trang nhằm phát triển các năng lực quân sự của riêng mình.
Châu Á có thể thay thế phương Tây?
Dù vậy, câu hỏi đặt ra là: Với thế mạnh kinh tế, thương mại và công nghệ như hiện nay, liệu châu Á-Thái Bình Dương trong tương lai có thể đóng vai trò địa chính trị tương đương như với Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) trong nhiều cuộc đàm phán ngoại giao hay không? Theo chuyên gia về châu Á Valérie Niquet, châu Á-Thái Bình Dương không phải là một khối chia sẻ cùng những giá trị và tham vọng, và ngay cả những quốc gia có ảnh hưởng nhất như Trung Quốc, Nhật Bản hay Hàn Quốc, cũng không đóng một vai trò quan trọng nào trong các cuộc khủng hoảng lớn hiện nay. Do đó, tuy có mức độ phát triển kinh tế mạnh mẽ, khả năng một ngày nào đó các nước châu Á có thể hợp lực lại với nhau để cạnh tranh với phương Tây, đặc biệt là trong các vấn đề phát triển, hay tại các định chế quốc tế, vẫn là điều bất khả. Valérie Niquet cho rằng điều đó khó có hể xảy ra, trừ phi có những diễn biến chính trị lớn tại Trung Quốc. Bà giải thích: “Ngày nay, chế độ Trung Quốc cần đến những căng thẳng này với các nước láng giềng để cố gắng hợp pháp hóa chính mình, kể cả với chính người dân trong nước. Tất cả những điều này là nhằm ngăn cản bất kỳ sự ‘hợp nhất’ thực sự nào. Trong mọi trường hợp, đây là điểm gây cản trở và còn quá nhiều bất ổn đè nặng lên tương lai Trung Quốc, và do vậy đè nặng lên tương lai của toàn châu Á. Thế nên, tôi tin rằng giả thuyết này còn xa mới đạt được”.
Nhưng châu Á có khả năng “qua mặt” Phương Tây!
Dù vậy, trong tập sách mới mang tên “Châu Á-Thái Bình Dương, trung tâm mới của thế giới”, chuyên gia Sophie Boisseau du Rocher cùng cựu đại sứ Pháp tại Myanmar Christian Lechervy đưa ra một giả thuyết khá thú vị, theo đó, châu Á đang trên đà “phi phương Tây hóa”. Nữ chuyên gia Pháp giải thích: “Điều đó có nghĩa là ngày càng ít cần đến các kênh phương Tây để phát triển. Trên thực tế, chúng tôi bắt đầu từ một sự quan sát. Christian Lechervy và tôi bắt đầu nghiên cứu khu vực này cách đây 35-40 năm.
Điều thực sự đã thay đổi là các đối tác phương Tây từng là tâm điểm cuộc chơi, là trung tâm của những ảnh hưởng 35 năm về trước, ngày nay họ chỉ còn là bên lề. Châu Á đang ngày càng tự kết nối và ngày càng bị thúc đẩy bởi động lực riêng của mình”.
Những động lực này của châu Á càng được thúc đẩy nhanh hơn kể từ khi Donald Trump trở lại Nhà Trắng. Cuộc chiến thuế quan toàn cầu càng khẳng định hơn nữa sự mất niềm tin của các nước trong khu vực đối với Mỹ, bất kể là đồng minh hay đối tác.
Sophie Boisseau du Rocher nhận định tiếp: “Chúng ta có thể thấy sự chuyển đổi âm thầm này của khu vực châu Á-Thái Bình Dương đang khiến Tổng thống Mỹ phải suy nghĩ. Các nước châu Á cũng nghĩ rằng ‘hiện tượng Trump’ không phải là hiện tượng mới. Về cơ bản, hiện tượng này là hiện thân của Donald Trump và ông chỉ càng thúc đẩy xu hướng đã diễn ra ở Đông Á kể từ Chiến tranh Việt Nam. Kể từ cuộc chiến đó, Mỹ đã hành động đơn phương”.
Theo Sophie Boisseau du Rocher, thậm chí khi có những vị tổng thống khá ủng hộ việc hợp tác với khu vực châu Á-Thái Bình Dương, chẳng hạn như Barack Obama và chính sách “xoay trục” nổi tiếng của ông, họ cũng không làm gì cho khu vực châu Á-Thái Bình Dương.
Bà nói: “Mỹ đã đưa ra bài phát biểu hoành tráng mà không đảm bảo được sự ổn định trong khu vực. Các đồng nghiệp châu Á của tôi nói rằng, ngày nay, các phát biểu của Mỹ không còn đủ nữa. Tổng thống Biden đã 4 lần tuyên bố Mỹ sẽ bảo vệ Đài Loan, nhưng cuối cùng, các nước Đông Á không hoàn toàn chắc chắn về cam kết của Mỹ đối với Đài Loan và do đó họ cũng phải đưa ra các lựa chọn khác./.