Kinh tế Trung Quốc - Bài cuối: Trợ cấp địa phương phá thế cạnh tranh
(thediplomat.com)
Theo trang thediplomat.com, trong những năm gần đây, Chính phủ Trung Quốc đã triển khai nhiều sáng kiến lớn nhằm xóa bỏ các rào cản thương mại nội địa, bao gồm việc tăng cường thực thi các biện pháp chống độc quyền và các quy định về cạnh tranh không lành mạnh. Những nỗ lực này đặc biệt tập trung vào việc chấm dứt các chính sách bảo hộ địa phương và hành vi phân biệt đối xử với doanh nghiệp nước ngoài.
Vào tháng 6/2024, Cục Quản lý Thị trường Nhà nước (SAMR) đã ban hành một văn bản chính sách về quản lý cạnh tranh thị trường công bằng, trong đó làm rõ trách nhiệm và quyền hạn của cơ quan này trong việc thực thi luật. Chính sách này cho phép SAMR và các chi nhánh địa phương điều tra các luật và quy định ở cấp địa phương nếu chúng cản trở việc xây dựng một thị trường quốc gia thống nhất – đặc biệt là những quy định liên quan đến trợ cấp phân biệt, tiếp cận thị trường, gia nhập hoặc rút lui khỏi thị trường.
Đáng chú ý, văn bản này trao quyền cho các Cục Quản lý Thị trường cấp địa phương được giám sát quá trình hoạch định chính sách của các cơ quan hành chính địa phương khác, và có thể bãi bỏ bất kỳ quy định nào bị xem là không phù hợp với mục tiêu xây dựng một thị trường quốc gia thống nhất.
Mặc dù các cải cách gần đây đã nâng cao đáng kể vai trò của SAMR – trao cho cơ quan này nhiều quyền hạn hơn trong hệ thống chính quyền địa phương – nhưng thẩm quyền của SAMR vẫn bị giới hạn bởi một số miễn trừ quan trọng. Cụ thể, các chính sách nhằm “bảo vệ lợi ích quốc gia,” “thúc đẩy năng lực công nghệ và đổi mới sáng tạo,” cũng như “cung cấp hàng hóa công cộng như tiết kiệm năng lượng, bảo vệ môi trường và cứu trợ thiên tai” đều được miễn điều tra.
Chính những ngoại lệ rộng rãi này đã mở ra không gian cho các chính quyền địa phương tiếp tục trợ cấp cho các ngành công nghiệp chiến lược, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ cao như xe điện. Nhờ đó, các địa phương có thể bảo vệ các công ty công nghệ trong khu vực của mình khỏi sự cạnh tranh trong và ngoài nước, khiến quá trình hợp nhất thị trường trong lĩnh vực công nghệ trở nên đầy thách thức.
Liên quan đến điều khoản “lợi ích quốc gia”, một câu hỏi quan trọng được đặt ra là: Ai có quyền xác định đâu là lợi ích quốc gia? Trên thực tế, chính quyền địa phương – đặc biệt là cấp thành phố – đóng vai trò trung tâm trong việc phân bổ trợ cấp.
Dù về nguyên tắc, chính quyền trung ương và chính quyền cấp tỉnh sở hữu quyền cấp phát các khoản trợ cấp công nghiệp, họ thường không trực tiếp tham gia vào quá trình thẩm định và phân bổ cụ thể. Đối với các khoản trợ cấp quốc gia, chính quyền trung ương sẽ phân bổ ngân sách cho các tỉnh dựa trên hiệu quả kinh tế và các chỉ số khác; sau đó, các tỉnh lại tiếp tục phân phối xuống cho các thành phố theo tiêu chí tương tự.
Chính quyền thành phố là nơi xem xét hồ sơ xin trợ cấp của các doanh nghiệp và đưa ra quyết định cuối cùng về việc phân bổ các khoản trợ cấp cụ thể cho từng công ty. Ngoài các khoản hỗ trợ từ cấp trên, nhiều thành phố còn triển khai các chương trình chính sách công nghiệp riêng, mang tính địa phương hóa cao, nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế tại địa phương mình.
Đã có một số nỗ lực nhằm tập trung hóa việc phân bổ trợ cấp. Chẳng hạn, vào năm ngoái, tỉnh Hồ Nam đã điều chỉnh chính sách công nghiệp, yêu cầu các doanh nghiệp nộp đơn xin trợ cấp trực tiếp lên chính quyền tỉnh, thay vì thông qua cấp thành phố. Mục tiêu là để chính quyền tỉnh có thể xem xét các đơn xin trợ cấp và phân bổ nguồn lực một cách phù hợp hơn với các ưu tiên kinh tế cấp tỉnh.
Tuy nhiên, chính quyền tỉnh nhanh chóng rơi vào tình trạng quá tải do số lượng hồ sơ xin trợ cấp vượt xa khả năng xử lý hành chính của họ. Hơn nữa, khác với chính quyền thành phố – vốn có thể tiến hành các chuyến khảo sát thực địa để xác minh thông tin doanh nghiệp – chính quyền tỉnh lại thiếu nhân lực và nguồn lực tài chính để thực hiện các đánh giá trực tiếp như vậy. Hệ quả là nỗ lực này đã thất bại, buộc tỉnh Hồ Nam phải trao lại quyền xét duyệt và phân bổ trợ cấp cho cấp thành phố.
Thông qua việc kiểm soát phân phối trợ cấp, chính quyền thành phố đã giành được quyền xác định thế nào là "lợi ích quốc gia", điều này thường dẫn đến việc đồng nhất lợi ích quốc gia với lợi ích địa phương. Kết quả là, chính quyền thành phố tiếp tục sử dụng trợ cấp như một công cụ để bảo vệ các công ty trong địa phương khỏi sự cạnh tranh từ bên ngoài.
Ví dụ, Điều 46 của "Hướng dẫn Xây dựng thị trường lớn thống nhất quốc gia" quy định rằng chính quyền địa phương không được sử dụng các yêu cầu như đăng ký kinh doanh tại địa phương, thành lập công ty con hay đầu tư địa phương như điều kiện để loại trừ doanh nghiệp khỏi các chương trình trợ cấp. Tuy nhiên, các cơ quan thương mại địa phương, vốn là những đơn vị trực tiếp phân bổ trợ cấp, lại coi điều khoản này không có giá trị thực tiễn.
Mặc dù SAMR là cơ quan chịu trách nhiệm thực thi mục tiêu xây dựng thị trường quốc gia thống nhất, và các Cục Quản lý Thị trường địa phương được kỳ vọng sẽ giám sát việc tuân thủ, nhưng theo một số ý kiến, Cục Thương mại có thể sẽ chỉ nhận được cảnh báo từ phía SAMR địa phương. Phản ứng của họ, như thường lệ, sẽ là viện dẫn "lợi ích quốc gia" để biện minh cho chính sách trợ cấp phân biệt của mình.
Thực tế, Cục Quản lý Thị trường địa phương vẫn là một bộ phận của chính quyền địa phương – ngân sách hoạt động của họ đến từ chính quyền thành phố – vì vậy họ hiểu rõ rằng không thể hành động một cách trực tiếp đi ngược lại lợi ích địa phương. Do đó, các cảnh báo từ SAMR địa phương mang tính hình thức nhiều hơn thực chất; mục đích chủ yếu là chứng minh với cấp trên rằng họ đang làm đúng chức trách, chứ không phải nhằm thúc đẩy bất kỳ thay đổi chính sách có ý nghĩa nào.
Chính những mâu thuẫn này đang đặt ra thách thức nghiêm trọng đối với tầm nhìn "thị trường lớn thống nhất" của Chủ tịch Tập Cận Bình, và qua đó, cản trở năng lực của Trung Quốc trong việc ứng phó với cuộc chiến thương mại với Mỹ. Nếu không thể thúc đẩy mạnh mẽ thị trường nội địa như một động lực tăng trưởng chính, Trung Quốc sẽ khó thực hiện thành công chiến lược xuất khẩu mới mà không phải chịu những tổn thất trong ngắn hạn./.
Quang Trung (TTXVN tại New Delhi)