Cạnh tranh chiến lược vì sự ổn định ở khu vực Đông Á
Trang mạng eurasiareview.com (Ngày 30/7)
Đông Á bước sang năm 2025 như một thời điểm then chốt do căng thẳng địa chính trị gia tăng, trong bối cảnh các sự chuyển dịch phát triển kinh tế và các liên minh khu vực trở nên thiết yếu để quản lý những quan ngại về an ninh cũng như các mối đe dọa mới như biến đổi khí hậu hay thay đổi dân số.
Bài viết này chứng minh rằng, mặc dù sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế vẫn tiếp tục là một yếu tố ổn định, nhưng đường hướng phát triển chủ đạo lại cho thấy sự cạnh tranh chiến lược ngày càng gia tăng, qua đó đòi hỏi các phương pháp tiếp cận ngoại giao hiệu quả và các hệ thống đa phương mạnh mẽ để ngăn chặn sự gia tăng bất ổn khu vực.
Khu vực Đông Á chiến lược hiện đang phải đối mặt với những hoàn cảnh địa chính trị đầy thách thức trong năm 2025 do giá trị chiến lược và tăng trưởng kinh tế của khu vực này. Động lực quyền lực Đông Á đang chuyển đổi do nhiều yếu tố, trong khi ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc và sự hiện diện dai dẳng của Mỹ tiếp tục định hình động lực quyền lực khu vực. Khu vực này đang phải đối mặt với nguy cơ xung đột ngoài ý muốn đáng kể do căng thẳng hàng hải ở Biển Hoa Nam (Biển Đông) tiếp tục gia tăng, trong khi căng thẳng vẫn tiếp diễn ở Eo biển Đài Loan và Bán đảo Triều Tiên. Khu vực này đang phải đối mặt với 3 thách thức cấp bách gồm: nhu cầu phát triển kinh tế với cạnh tranh công nghệ và biến đổi nhân khẩu học cùng với tác động của biến đổi khí hậu.
Trong năm 2025, chính trị Đông Á sẽ vận hành thông qua xung đột cơ bản giữa lợi ích chiến lược của Mỹ và Trung Quốc. Sự cạnh tranh giữa hai siêu cường này ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực, bao gồm các hoạt động thương mại, phát triển công nghệ, triển khai quân sự và tầm ảnh hưởng ngoại giao quốc tế. Mỹ duy trì một trật tự quốc tế dựa trên luật lệ thông qua các liên minh với Nhật Bản và Hàn Quốc, cũng như quan hệ đối tác mới với Philippines nhằm đảm bảo tự do hàng hải. Trung Quốc tích cực bảo vệ các yêu sách lãnh thổ của mình bằng cách mở rộng quyền lực khu vực thông qua Sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI) và việc tăng cường năng lực quân sự. Biển Đông đóng vai trò là khu vực tranh chấp chính vì căng thẳng giữa Trung Quốc và các quốc gia có yêu sách, đặc biệt là Philippines, vẫn gia tăng trong tháng 7/2025. Theo các báo cáo gần đây, các vụ việc dùng vòi rồng và đâm tàu nhằm vào tàu thuyền Philippines trong các nhiệm vụ tiếp tế tại Bãi Cỏ Mây là một trong những chiến thuật "vùng xám" của Trung Quốc.
Những hành động quyết đoán liên tục của Bắc Kinh đã khiến Manila phải thiết lập mối quan hệ an ninh chặt chẽ hơn với Mỹ, Nhật Bản và các quốc gia khác, dẫn đến việc tăng cường hợp tác quân sự giữa các quốc gia này. Các nhà quan sát bác bỏ tuyên bố của Tổng Thư ký ASEAN rằng một Bộ quy tắc ứng xử (COC) ràng buộc ở Biển Đông sẽ được hoàn tất trong năm 2025, bởi đánh giá này hoàn toàn phi thực tế. Việc thiếu các cơ chế quản lý xung đột đáng tin cậy đồng nghĩa với việc vùng biển tranh chấp có thể sẽ chứng kiến hoạt động quân sự gia tăng, cùng với các hành vi quấy rối và mua bán vũ khí trong năm 2025.
Eo biển Đài Loan vẫn là một điểm xung đột tiềm tàng. Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đã thực hiện các cuộc tập trận hải quân-không quân quy mô lớn vào tháng 5/2025 dưới thời Tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức để phô trương năng lực quân sự cũng như phản đối kiên quyết mọi tuyên bố độc lập của Đài Loan trên phương diện pháp lý. Chính quyền Đài Loan hiện duy trì đối thoại hòa bình, trong khi Mỹ vẫn tiếp tục hỗ trợ quân sự và mở rộng các chương trình huấn luyện bất chấp nguy cơ cao xảy ra xung đột ngoài ý muốn. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ đã cảnh báo về "những hậu quả tàn khốc" tại Đối thoại Shangri-La 2025 do những nỗ lực tiềm tàng của Trung Quốc nhằm xâm lược Đài Loan. Washington, cùng với các đồng minh, tập trung tăng cường răn đe, nhưng sự suy giảm lòng tin và đối thoại chính trị đang là một vấn đề ngày càng nghiêm trọng, đòi hỏi sự can dự thực tế để hỗ trợ các biện pháp răn đe.
Lộ trình hướng tới phi hạt nhân hóa trên Bán đảo Triều Tiên cũng không mấy hứa hẹn trong năm 2025. Trong quý I/2025, Triều Tiên đã tiến hành 25 cuộc thử tên lửa đạn đạo trong khi vẫn duy trì tốc độ phát triển hạt nhân nhanh chóng.
Mối quan hệ quân sự ngày càng bền chặt giữa Moskva và Bình Nhưỡng đã khiến việc gây áp lực lên Kim Jong Un trở nên khó khăn hơn do Triều Tiên thừa nhận đã gửi quân đến Nga. Kết quả khảo sát từ tháng 4/2025 cho thấy người dân Hàn Quốc hiện ủng hộ mạnh mẽ việc xây dựng năng lực hạt nhân hoặc bố trí lại vũ khí hạt nhân chiến thuật của Mỹ trên lãnh thổ của họ. Những rào cản cơ bản của sự ngờ vực và bất đồng chiến lược tiếp tục cản trở mọi đột phá tiềm năng hướng tới phi hạt nhân hóa, mặc dù các cơ chế xây dựng cầu nối và đối thoại không chính thức đang được phát triển.
Tăng trưởng kinh tế của Đông Á trong năm 2025 nhìn chung suy giảm so với mức trước đại dịch do các hạn chế thương mại toàn cầu gia tăng, cùng với các chính sách bất ổn và nhu cầu thị trường nước ngoài giảm. Ngân hàng Thế giới (WB) dự báo tăng trưởng của khu vực Đông Á-Thái Bình Dương (EAP) sẽ giảm từ 5% năm 2024 xuống 4,5% năm 2025, và tăng trưởng của Trung Quốc sẽ đạt 4,0%. Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) dự báo tăng trưởng của các nước đang phát triển châu Á và Thái Bình Dương sẽ giảm xuống 4,7% trong năm 2025. Mỹ đã áp đặt các hạn chế thương mại mới, trong khi căng thẳng địa chính trị gia tăng trở thành những rủi ro lớn, theo tình hình hiện tại.
Trung Quốc vẫn duy trì vị thế là động lực kinh tế chủ chốt, nhưng sự tăng trưởng của nước này sẽ giảm sút do thuế quan tăng, cùng với những khó khăn về việc làm và hoạt động thị trường bất động sản giảm sút. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn sử dụng các biện pháp tài khóa để ổn định nền kinh tế. Dự báo tăng trưởng 4,2% cho các khu vực EAP không bao gồm Trung Quốc chủ yếu xuất phát từ các tranh chấp thương mại, cùng với nhu cầu thị trường bên ngoài giảm trong năm 2025. Các nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào thương mại toàn cầu, chẳng hạn như Campuchia, Thái Lan và Việt Nam, phải đối mặt với mức độ rủi ro cao nhất. Dự báo lạm phát cho Đông Á đã được điều chỉnh giảm xuống còn 0,4% trong năm 2025 do Trung Quốc phải đối mặt với tình trạng giảm phát nhẹ về giá tiêu dùng trong nửa đầu năm, cho thấy nhu cầu thị trường yếu.
Môi trường kinh tế và chiến lược của Đông Á năm 2025 nổi bật với sự cạnh tranh công nghệ tập trung vào các lĩnh vực quan trọng như trí tuệ nhân tạo (AI), mạng 5G và an ninh mạng. Mỹ, cùng với các đồng minh, đang tích cực ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận công nghệ bán dẫn tiên tiến ngay cả khi Bắc Kinh đang đẩy nhanh nỗ lực phát triển năng lực công nghệ độc lập. Quá trình “tách rời công nghệ” dẫn đến những phát triển công nghệ riêng biệt, buộc các quốc gia phải lựa chọn giữa mạng lưới cung ứng và các lựa chọn hợp tác. Liên minh châu Âu (EU) đang tích cực hợp tác với các đối tác Đông Á, bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc và ASEAN, để thiết lập các tiêu chuẩn kỹ thuật số trên toàn thế giới, đồng thời thúc đẩy hợp tác công nghệ thông qua các khuôn khổ công nghệ mở và toàn diện. Khu vực này thể hiện trọng tâm kép vào tiến bộ công nghệ thông qua Triển lãm GITEX châu Á 2025 tại Singapore, cho thấy cả sự cạnh tranh gay gắt lẫn những nỗ lực hợp tác trong công nghệ số.
Đông Á cần giải quyết 2 thách thức lớn dài hạn bắt nguồn từ chuyển đổi nhân khẩu học và các vấn đề biến đổi khí hậu. Các nền kinh tế Đông Á, bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc, đang chứng kiến tốc độ già hóa dân số nhanh chóng trong khi tỷ lệ sinh tiếp tục giảm. Dân số Đông Á có độ tuổi trung vị là 41 vào năm 2025, nhưng tổng dân số lại giảm nhẹ. Nhật Bản từng dẫn đầu tăng trưởng kinh tế Đông Á, nhưng hiện là ví dụ điển hình về sự trì trệ của khu vực do các vấn đề dân số, và ADB dự đoán nước này sẽ tụt xuống vị trí nền kinh tế lớn thứ 5 trên thế giới trong năm 2025.
Những thay đổi nhân khẩu học này tạo ra những rào cản đáng kể đối với thị trường lao động, các chương trình phúc lợi xã hội và sự phát triển kinh tế trong tương lai, làm suy yếu khả năng cạnh tranh thị trường của khu vực.
Tác động của biến đổi khí hậu tiếp tục gia tăng do áp lực nhân khẩu học bổ sung lên hệ thống. Châu Á ấm lên với tốc độ gấp đôi tốc độ biến đổi khí hậu trung bình trên toàn thế giới, gây ra thiệt hại nghiêm trọng trên toàn khu vực. Theo các nghiên cứu gần đây, các kiểu thời tiết cực đoan được ghi nhận vào năm 2024 vẫn tiếp tục trong suốt năm 2025. Sự kết hợp của các đợt nắng nóng kéo dài và băng tan, cùng với mực nước biển dâng cao, lũ lụt và hạn hán thường xuyên hơn đã gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho cuộc sống con người, sự ổn định kinh tế và phúc lợi xã hội. Biến đổi khí hậu đe dọa đến nguồn đất cũng như tài nguyên nước và an ninh lương thực, đồng thời có khả năng làm gia tăng cạnh tranh về tài nguyên xuyên biên giới, dẫn đến gia tăng căng thẳng giữa các quốc gia. Các chiến lược thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu đã trở nên thiết yếu, do đó đòi hỏi sự hợp tác khu vực và hỗ trợ tài chính đáng kể.
Các chủ thể khu vực Đông Á tiếp tục thừa nhận sự cần thiết của chủ nghĩa đa phương và hợp tác khu vực bất chấp cạnh tranh địa chính trị ngày càng gia tăng. ASEAN hoạt động như một tổ chức quan trọng tạo điều kiện cho đối thoại và xây dựng lòng tin nhưng khả năng thực hiện còn hạn chế. Các chủ thể khu vực thực hiện các chiến lược "phòng ngừa" và đa dạng hóa để bảo vệ quan hệ kinh tế với Trung Quốc bằng cách xây dựng các liên minh an ninh mạnh mẽ hơn với Mỹ và các quốc gia khác, bao gồm Nhật Bản, Australia và Ấn Độ.
Khuôn khổ an ninh khu vực năm 2025 phát triển thành các hệ thống thích ứng và phức tạp, chuyển đổi từ các cấu trúc liên minh cố định sang các phương pháp răn đe thích ứng, kết hợp với khả năng sẵn sàng phòng thủ công nghệ và hội nhập kinh tế-an ninh. Báo cáo Triển vọng An ninh Khu vực 2025 của Hội đồng hợp tác an ninh châu Á-Thái Bình Dương (CSCAP) cho thấy các chủ thể trong khu vực phải xử lý sự mơ hồ về chiến lược bằng cách quản lý các câu chuyện, đồng thời xây dựng các hệ thống quản trị AI minh bạch và toàn diện. Hàn Quốc tận dụng tiến bộ công nghệ, cùng với những ảnh hưởng văn hóa như K-pop, để xây dựng danh tiếng quốc tế thông qua các chiến thuật quyền lực mềm. Tiềm năng quyền lực mềm ngày càng gia tăng của các quốc gia hàng đầu tạo ra một động lực cạnh tranh làm suy yếu tiềm năng quyền lực của các quốc gia khác, từ đó chỉ ra một tình huống có tổng bằng không.
Vào giữa năm 2025, Đông Á vận hành theo các mô hình phức tạp thường dẫn đến những kết quả trái ngược nhau. Sự tăng trưởng kinh tế vẫn tiếp tục nhưng với tốc độ chậm hơn trong khi phải đối mặt với các rào cản ngày càng gia tăng từ chủ nghĩa bảo hộ thương mại, cùng với những thách thức về cơ cấu trong nước. Cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc thúc đẩy môi trường an ninh khu vực thông qua căng thẳng gia tăng ở Biển Đông và Eo biển Đài Loan, cũng như gia tăng rủi ro an ninh trên Bán đảo Triều Tiên. Những điểm nóng này tiềm ẩn nguy cơ tính toán sai lầm đáng kể.
Khu vực này đang phải đối mặt với hai khó khăn nghiêm trọng và lâu dài, bao gồm dân số già hóa và tác động của biến đổi khí hậu, gây nguy hiểm cho sự ổn định trong tương lai, cùng với sự thịnh vượng. Đông Á sẽ trải qua cạnh tranh chiến lược và chuyển đổi kinh tế dài hạn, cùng với nhu cầu cấp thiết về quản trị thích ứng trong giai đoạn sắp tới. Các bên chủ chốt đang tích cực hành động để ngăn chặn xung đột toàn diện, nhưng nguy cơ leo thang hiện tại vẫn còn cao do các hoạt động ở vùng xám và các động thái quân sự. Khu vực sẽ vượt qua những thời điểm khó khăn này bằng cách đạt được sự cân bằng tinh tế giữa các biện pháp răn đe mạnh mẽ và chủ nghĩa thực dụng trong ngoại giao, cùng với việc tăng cường hợp tác đa phương để giải quyết các thách thức chung, bao gồm biến đổi khí hậu và chuyển đổi dân số. "Thế kỷ châu Á" đang đối mặt với nguy cơ suy thoái đáng kể do sự khác biệt chiến lược và các mối thù hằn cố hữu nếu các quốc gia không hợp tác hiệu quả./.