Xu hướng hiện đại hóa không quân ở Đông Nam Á
TTXVN (Sydney 31/7)
Trang tin “The Interpreter” (Australia) ngày 31/7 đăng bài viết cho rằng Đông Nam Á đang ở trong làn sóng hiện đại hóa không quân mạnh mẽ, báo hiệu một sự chuyển đổi sâu sắc về tư thế phòng thủ của khu vực. Từ Indonesia, Malaysia đến Philippines và Thái Lan, các chính phủ này đang đầu tư mạnh vào máy bay chiến đấu mới.
Nỗ lực hiện đại hóa không quân của khu vực diễn ra sau nhiều thập kỷ thiếu vắng đầu tư và phụ thuộc vào các trang thiết bị cũ kỹ. Nhiều quốc gia Đông Nam Á vẫn vận hành các hệ thống cũ như Su-22 của Việt Nam (do Liên Xô trước đây chuyển giao vào những năm 1980), F-16 của Indonesia (một số được mua vào cuối những năm 1980) và Hawks của Malaysia (mua từ Anh năm 1990). Những máy bay chiến đấu này ngày càng trở nên lỗi thời trước các hoạt động quân sự phức tạp, tốc độ cao, đòi hỏi công nghệ thông tin và hệ thống liên lạc được kết nối để cải thiện việc ra quyết định và hiệu quả chiến đấu. Để ứng phó, các chính phủ hiện tìm kiếm các máy bay chiến đấu hiện đại hơn để thay thế đội bay đã lỗi thời của mình. Ví dụ, Indonesia đang tiến hành đợt đại tu phi đội máy bay quy mô lớn nhất từ trước đến nay, lên kế hoạch vận hành 64 máy bay chiến đấu Rafale (mua của Pháp) đồng thời mua thêm hàng chục máy bay từ Hàn Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ. Malaysia cũng có kế hoạch nâng cấp phi đội máy bay khi mua các máy bay chiến đấu từ Hàn Quốc và máy bay Mỹ đã qua sử dụng từ Kuwait, trong khi Singapore có kế hoạch mua thêm F-35, bao gồm cả phiên bản cất/hạ cánh thẳng đứng.
Việc mua máy bay chiến đấu từ các nguồn khác ngoài Nga và Mỹ dường như đang là xu hướng ở Đông Nam Á. Hàn Quốc dường như là điểm đến ưa thích của các quốc gia Đông Nam Á muốn nâng cấp lực lượng không quân. Trong bối cảnh tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc ở Biển Hoa Nam (Biển Đông) đang leo thang, Philippines đang mua thêm 12 máy bay FA-50 của Hàn Quốc để tăng gấp đôi phi đội bay.
Các nhà cung cấp châu Âu cũng không đứng ngoài cuộc, với việc Thái Lan bổ sung thêm 12 máy bay chiến đấu Gripen (do Thụy Điển sản xuất) vào kho vũ khí, trong khi Cộng hòa Czech đang cung cấp 12 máy bay L-39NG cho Việt Nam. Những kế hoạch mua sắm này thể hiện nỗ lực của các quốc gia Đông Nam Á nhằm hiện đại hóa lực lượng không quân đồng thời tránh phụ thuộc vào Mỹ như một nhà cung cấp chính.
Chi phí là một trong những yếu tố thúc đẩy sự thay đổi này bởi các trang thiết bị vũ khí do Mỹ chế tạo thường đắt hơn. Các quốc gia Đông Nam Á phải cân bằng một cách thận trọng chi tiêu quốc phòng với các nhu cầu xã hội và kinh tế cấp bách. Mặc dù các thương vụ mua sắm “đình đám” thu hút sự chú ý song nhiều nỗ lực hiện đại hóa không quân vẫn bị cản trở bởi nguồn tài chính không nhất quán, sự kém hiệu quả của bộ máy hành chính và những rào cản về hậu cần.
Hơn nữa, các vấn đề về tính bền vững (chẳng hạn như bảo trì, đào tạo phi công và phụ tùng thay thế)
thường ít được quan tâm hơn so với các thương vụ mua sắm ban đầu. Malaysia là một ví dụ. Theo báo cáo, năm 2018 chỉ có 4 trong số 28 máy bay chiến đấu của Nga mà Malaysia sở hữu có thể bay được. Ngoài ra còn có vấn đề về an ninh chuỗi cung ứng, khi nhiều thương vụ mua sắm mới báo hiệu một sự chuyển dịch chiến lược nhằm giảm sự phụ thuộc quá mức vào bất kỳ thế lực nước ngoài đơn lẻ nào. Trong bối cảnh này, việc đa dạng hóa quan hệ đối tác quân sự trở thành một nhu cầu chiến lược, chứ không phải là một điều xa xỉ. Các nhà cung cấp vũ khí châu Âu (trong đó có Pháp và Thụy Điển) cũng như Hàn Quốc đã trở thành những đối tác hấp dẫn, cung cấp nguồn tài chính linh hoạt và ít gánh nặng chính trị hơn so với các nhà cung cấp như Mỹ hoặc Trung Quốc.
Indonesia là ví dụ điển hình. Kể từ khi Mỹ áp đặt lệnh cấm vận vũ khí từ cuối những năm 1990 đến năm 2005 vì cáo buộc vi phạm nhân quyền ở Timor Leste, Jakarta đã tìm cách mở rộng danh sách các nhà cung cấp vũ khí mà không quan tâm đến khả năng tương tác. Tuy nhiên, Singapore lại là một ngoại lệ. Từ đầu những năm 1990, Không quân Cộng hòa Singapore chủ yếu dựa vào máy bay chiến đấu do Mỹ sản xuất và cho “nghỉ hưu” các máy bay Hawker Hunter do Anh chế tạo. Kể từ đó, Singapore chỉ vận hành các nền tảng vũ khí của Mỹ, bao gồm máy bay chiến đấu A-4 Skyhawk, F-5E Tiger, F-16 và F-15. Vì vậy, việc chuyển sang sử dụng máy bay F-35A và F-35B do Mỹ chế tạo như một phần của chương trình hiện đại hóa không quân chính là sự tiếp nối truyền thống này.
Xét cho cùng, việc hiện đại hóa không quân ở Đông Nam Á không chỉ là việc mua sắm máy bay phản lực hay tên lửa tiên tiến mà nó phản ánh một khát vọng sâu sắc hơn về quyền tự chủ quốc gia và khả năng răn đe chiến lược. Khi các mối đe dọa ngày càng lớn, từ sự ép buộc trong vùng xám đến chiến tranh công nghệ cao, năng lực phòng thủ của khu vực cũng phải phát triển tương ứng. Thách thức trước mắt là phải đảm bảo rằng hiện đại hóa không quân ở Đông Nam Á đóng vai trò là một lực lượng ổn định chứ không phải là chất xúc tác cho xung đột./.