Đảm bảo an ninh - Yếu tố quyết định thành công của Tuyến đường sắt quốc tế xuyên Afghanistan
TTXVN (Moskva, 27/7)
Báo “Ng.ru” của Nga số ra mới đây đăng bài của Victoria Panfilova - quan sát viên Ban chính sách các nước láng giềng của báo này bình luận về việc các bên quan tâm đảm bảo an ninh nhằm đẩy nhanh tiến độ triển khai dự án Tuyến đường sắt xuyên Afghanistan. Nội dung cụ thể như sau:
Việc đảm bảo an ninh cho Hành lang Đường sắt xuyên Afghanistan, được thiết kế để kết nối Uzbekistan, Afghanistan và Pakistan, là một chủ đề chính trong các cuộc đàm phán tại Kabul.
Chủ tịch Cơ quan An ninh Nhà nước Uzbekistan (SSS) Bakhodir Kurbanov đã gặp gỡ các đại diện cấp cao của lực lượng an ninh thuộc Chính phủ lâm thời Afghanistan: Giám đốc  Cơ quan tình báo Abdul Haq Wosik, Bộ trưởng Nội vụ Sirajuddin Haqqani và Bộ trưởng Quốc phòng Muhammad Yaqub.
Các cuộc thảo luận diễn ra trong bối cảnh dự án đang bước vào giai đoạn chuẩn bị cuối cùng. Một thỏa thuận liên chính phủ về việc phát triển nghiên cứu khả thi cho tuyến đường sắt Termez-Naybabad-Maidanshahr-Logar-Kharlachi đã được ký kết gần đây, nhấn mạnh những nỗ lực chung nhằm đạt được hòa bình và ổn định trong khu vực và đưa Afghanistan hội nhập vào quan hệ quốc tế.
Một loạt các cuộc họp chiến lược đã được tổ chức tại Kabul nhằm đảm bảo an ninh và đẩy nhanh việc triển khai dự án Tuyến đường sắt xuyên Afghanistan đầy tham vọng, nối liền Uzbekistan, Afghanistan và Pakistan. Sự kiện quan trọng nhất là việc bộ trưởng ngoại giao 3 nước ký kết thỏa thuận chuẩn bị nghiên cứu khả thi cho tuyến đường vận tải huyết mạch này, dự kiến sẽ mở ra những triển vọng kinh tế mới.
Sau khi ký kết văn kiện, Bộ trưởng Ngoại giao Uzbekistan Bakhtiyor Saidov phát biểu: “Tuyến đường sắt xuyên Afghanistan đi qua Uzbekistan-Afghanistan-Pakistan có tầm quan trọng chiến lược đối với toàn bộ khu vực Á-Âu. Hành lang này sẽ cải thiện thương mại, hỗ trợ phục hồi kinh tế Afghanistan và mở ra những tuyến đường mới đến các thị trường thế giới thông qua các cảng phía Nam”.
Theo ông Saidov, tại cuộc họp ở Kabul, phía Uzbekistan đã khẳng định cam kết tăng cường quan hệ thương mại, mở rộng hợp tác trong các lĩnh vực nông nghiệp, dược phẩm, dệt may và xây dựng, cũng như nâng cao năng lực của Trung tâm Thương mại Quốc tế Termez.
Chúng ta hãy nhớ lại rằng vào tháng 2/2021, tại Tashkent, đại diện của Uzbekistan, Afghanistan và Pakistan đã ký một lộ trình xây dựng Tuyến đường sắt xuyên Afghanistan. Vào mùa Thu năm 2021, Tổng giám đốc Công ty đường sắt Temir Yollari của Uzbekistan và Đường sắt Nga (RZD) đã đồng ý bắt đầu hợp tác thực hiện dự án. Do Afghanistan thay đổi quyền lực, thời hạn thực hiện dự án đã thay đổi.
Các vấn đề quan trọng cho sự vận hành thành công của tuyến đường cao tốc tương lai đã được nêu ra ở cấp độ cơ quan an ninh của Uzbekistan và Afghanistan. Các bên tập trung vào những vấn đề về đảm bảo an ninh biên giới Uzbekistan-Afghanistan, ngăn chặn các mối đe dọa xuyên biên giới, chống khủng bố và buôn bán ma túy bất hợp pháp, nhấn mạnh mối quan hệ giữa ổn định và phát triển kinh tế. Đối thoại cũng đề cập đến triển vọng hợp tác song phương trong các lĩnh vực kinh tế, nông nghiệp, giao thông vận tải và năng lượng, khẳng định mong muốn của các bên trong việc tăng cường quan hệ đối tác và tình láng giềng tốt đẹp.
Trong một cuộc phỏng vấn với kênh truyền hình Ozbekiston 24, Bộ trưởng Giao thông Uzbekistan Jasurbek Choriev đã tiết lộ chi tiết về việc triển khai dự án đường sắt. Theo ước tính của ông, sẽ mất 5 năm để xây dựng 700 km đường sắt, chạy dọc theo tuyến đường Termez-Naybabad-Maidanshahr-Logar-Kharlachi. Choriev nhấn mạnh việc chuyển sang phát triển nghiên cứu khả thi là “bước đầu tiên và rất quan trọng”, cho phép nghiên cứu chi tiết các tuyến đường, tiến hành khảo sát địa chất và đánh giá hiệu quả kinh tế, cũng như tài chính của tuyến đường trong tương lai.
Ở giai đoạn đầu, dự kiến vận chuyển tối đa 3 triệu tấn hàng hóa mỗi năm bằng đường sắt. Đến năm 2040, khối lượng có thể tăng lên 15-20 triệu tấn. Mặc dù chi phí của dự án khá cao (ban đầu ước tính khoảng 5 tỷ USD, sau đó được điều chỉnh lên 7 tỷ USD), Bộ Giao thông Vận tải vẫn coi dự án là một “khoản đầu tư chiến lược cho phát triển bền vững”.
Ông Choriev nhấn mạnh tuyến đường sắt mới sẽ là tuyến đường ngắn nhất và tiết kiệm chi phí nhất giữa Uzbekistan và các cảng biển của Pakistan. Thừa nhận những khó khăn khi vận chuyển qua Turkmenistan và Iran, vị quan chức này lưu ý rằng “ảnh hưởng địa chính trị” đối với các nước láng giềng buộc Uzbekistan phải cân nhắc các hành lang thay thế.
Việc triển khai được thúc đẩy nhờ mối quan hệ nồng ấm gần đây giữa Islamabad và Kabul, được khẳng định qua chuyến thăm của Phó Thủ tướng Pakistan Ishaq Dar đến Afghanistan. Tuy nhiên, bất chấp cuộc đối thoại tích cực, mối đe dọa khủng bố xuyên biên giới vẫn tiếp diễn khiến mối quan hệ này trở nên mong manh. Nếu tình trạng “tạm yên ổn” hiện nay trong quan hệ giữa Islamabad và Kabul vẫn được duy trì, đây có thể là một bước ngoặt đưa 3 nước tiến gần hơn đến việc hiện thực hóa dự án.
Chính quyền mới của Afghanistan kiểm soát tình hình trong nước đến mức nào và liệu họ có thể đảm bảo an ninh và ổn định cho tuyến đường này hay không, Alexander Knyazev, nghiên cứu viên hàng đầu tại Viện Nghiên cứu Quốc tế thuộc Học viện Quan hệ quốc tế Moskva (MGIMO) phát biểu với tờ “Ng.ru”: “Chúng ta cần chú ý đến tính nhất quán trong hợp tác song phương giữa Cơ quan An ninh Nhà nước Uzbekistan, Tổng cục Tình báo và các cơ quan an ninh khác của Chính phủ Afghanistan. Chuyến thăm của Đại tá Bakhodir Kurbanov không phải là chuyến thăm đầu tiên. Đầu năm 2024, người đứng đầu Cơ quan An ninh quốc gia Uzbekistan lúc bấy giờ, Trung tướng Abdusalom Azizov đã đến thăm Kabul. Sau đó, các vấn đề an ninh cũng được thảo luận, bao gồm sự hiện diện của các chiến binh thuộc các nhóm tôn giáo cực đoan trên lãnh thổ Afghanistan (chủ yếu là từ Uzbekistan), hợp tác để vô hiệu hóa hoạt động của chúng và ngăn chặn chúng xâm nhập Uzbekistan.
Các cuộc họp về vấn đề biên giới thường diễn ra thường xuyên và đều đặn. Dự án xây dựng Tuyến đường sắt xuyên Afghanistan có tầm quan trọng đặc biệt đối với Uzbekistan. Cần lưu ý đến cách tiếp cận đặc biệt của Tashkent đối với lĩnh vực an ninh, cả trong dự án này lẫn trên toàn Afghanistan.
Theo chuyên gia Knyazev, hợp tác giữa các cơ quan đặc nhiệm và các cơ quan an ninh khác của hai nước sử dụng chức năng truyền thống vẫn chưa bị loại trừ. Đồng thời, do tính chất đa phương của dự án, hành động tập thể là rất cần thiết. “Tôi xin nhắc lại rằng kể từ tháng 4 năm nay, sau khi ký thỏa thuận với Công ty đường sắt Uzbekistan Temir Yollari, Tập đoàn Đường sắt Nga cũng đã trở thành bên tham gia đầy đủ vào dự án. Do đó, đã có một nhóm các quốc gia quan tâm đến thành công của dự án”.
Chuyên gia Knyazev nhấn mạnh: “Nhánh thứ hai được lên kế hoạch trong dự án này nằm dọc theo tuyến đường Mazar-i-Sharif-Herat, khiến Iran trở thành đồng minh của dự án. Uzbekistan, Nga, Pakistan và Iran là thành viên của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), Afghanistan có tư cách quan sát viên. Có lẽ sẽ hợp lý khi nâng cao mức độ tham gia của lực lượng an ninh Afghanistan vào Cấu trúc chống khủng bố khu vực SCO, đặt tại Tashkent, trung tâm sản sinh dự án Đường cao tốc xuyên Afghanistan”. Chuyên gia này tin rằng lực lượng an ninh Afghanistan cần sự hỗ trợ để đảm bảo an toàn cho việc xây dựng và vận hành tuyến đường sau này./.