Thỏa thuận thương mại của Mỹ với EU và Nhật Bản chỉ là “ảo ảnh Potemkin”?
Trang mạng asiatimes.com (Ngày 30/7)
Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump gây áp lực đối với châu Âu để tiến tới một “thỏa thuận thương mại” đã khiến các nhà lãnh đạo trên toàn cầu phải đánh giá lại các lựa chọn của họ khi thời hạn áp thuế của Mỹ đang cận kề.
Vì mức thuế 15% mà châu Âu đồng ý với chính quyền Trump nhiệm kỳ hai thấp hơn mức 30% đáng sợ từng được cảnh báo, Brussels coi thỏa thuận này là một chiến thắng.
Sau khi được công bố ở Scotland, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula Von der Leyen đã gọi mức thuế thấp hơn này là một “thỏa thuận lớn”, trong khi đó, Trump gọi đây là “một thỏa thuận tốt cho tất cả mọi người” và sẽ “mang chúng ta xích lại gần nhau hơn”.
Tất nhiên, cả hai nhà lãnh đạo đều sai, giống như sự nhầm lẫn về thỏa thuận thương mại Mỹ-Nhật Bản trước đó. Có lý do để chính quyền Trump vội vã ký kết hàng loạt thỏa thuận sau nhiều tháng căng thẳng. Thứ nhất, người dân Mỹ bắt đầu nhận ra rằng họ chính là những người phải chịu khoản thuế tiêu dùng ngụy trang dưới dạng thuế quan mà Trump áp đặt. Thứ hai, các tòa án Mỹ có thể sớm phán quyết rằng quyền áp thuế quan sẽ thuộc về Quốc hội chứ không phải một tổng thống khao khát quyền lực. Vì vậy, Trump đang tranh thủ ký kết thỏa thuận khi vẫn còn có thể.
Tuy nhiên, sự vội vàng này đang tạo ra sự nhầm lẫn. Trong trường hợp của châu Âu, cam kết về năng lượng trong thỏa thuận thương mại giống như một “ngôi làng Potemkin” (bề ngoài có vẻ hào nhoáng, nhưng thực chất chẳng có giá trị thực tế)
hơn là một thỏa thuận có thể thực thi. Mỹ không thể cung cấp lượng hàng như những gì họ yêu cầu châu Âu mua, trong khi châu Âu cũng không có đủ khả năng tiếp nhận lượng hàng mà Mỹ muốn bán. Nhà phân tích Laura Page thuộc công ty cung cấp dữ liệu và phân tích thị trường hàng hóa Kpler nhận định việc Trump yêu cầu châu Âu phải mua 750 tỷ USD dầu khí từ Mỹ trong thời gian ngắn (3 năm) là “hoang đường” và hoàn toàn phi thực tế”.
Chính Liên minh châu Âu (EU) cũng thừa nhận điều đó. Kể từ khi thỏa thuận được công bố vào ngày 27/7, EU thú nhận họ không có thẩm quyền để ép buộc các công ty tư nhân thực hiện hạn ngạch khổng lồ mà Trump yêu cầu.
Tất cả những điều trên có vẻ rất quen thuộc đối với giới chức tại Tokyo. Kể từ khi thỏa thuận thương mại Mỹ-Nhật Bản được thông qua vào ngày 22/7, chính phủ của Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba vẫn đang loay hoay để phân biệt giữa việc họ đã đồng ý điều gì và làm sao để thoát khỏi những cách diễn giải mà chính quyền Trump đưa ra.
Theo nhiều chuyên gia kinh tế, việc gọi đây là những “thỏa thuận thương mại” theo nghĩa thông thường dường như là điều phi lý. Những gì Ishiba chấp nhận thực chất là cho Trump 15% lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh của Nhật Bản tại Mỹ. Đổi lại, về lý thuyết, nền kinh tế Nhật Bản chỉ nhận được 2 loại bảo hộ. Một là duy trì các thỏa thuận an ninh với Mỹ. Hai là tạm thời tránh được những yêu sách “tống tiền” mới từ chính quyền Trump nhiệm kỳ hai.
Mối lo ngại đầu tiên là một thách thức đối với Tokyo, vì Hiến pháp thời hậu chiến của nước này hạn chế khả năng triển khai một lực lượng quân sự thông thường. Vấn đề là đội ngũ của Trump biết rõ điều đó. Jeff Kingston, Giáo sư nghiên cứu châu Á tại Đại học Temple (cơ sở Tokyo), nói: “Nhật Bản quá tuyệt vọng trong việc duy trì sự bảo vệ an ninh đến mức họ sẵn sàng chấp nhận trả một cái giá đắt”.
Châu Âu cũng không khá hơn. Nỗi lo về hướng đi tiếp theo của Nga dưới thời Tổng thống Vladimir Putin đã khiến EU phải nhượng bộ Trump. EU đã cam kết mua một lượng đáng kể dầu, khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) và nhiên liệu hạt nhân từ Mỹ để thay thế nhiên liệu hóa thạch của Nga.
Nhìn chung, châu Âu là nơi mà các chiến thuật đàm phán tận dụng đòn bẩy nặng tay của Trump đã phát huy tác dụng. Ian Bremmer, Giám đốc điều hành Công ty phân tích rủi ro Eurasia Group, đánh giá: “Bước đột phá giữa Mỹ và EU là đáng kể nhất trong các cuộc đàm phán cho đến nay. Đây cũng là một chiến thắng lớn cho Mỹ và Tổng thống Trump”. Cinzia Alcidi, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chính sách châu Âu, nói thêm rằng "đây là một thỏa thuận tồi đối với EU nhưng vẫn là một sự tiến triển tích cực so với mối đe dọa thuế quan 30% và một cuộc chiến thương mại xuyên Đại Tây Dương. Tuy nhiên, khi so với thời điểm chỉ vài tháng trước khi EU vẫn đang sống trong một thế giới không có thuế quan, đây thực sự là một bước lùi nghiêm trọng”.
Theo Alcidi, thỏa thuận này cũng có vẻ tệ hơn thỏa thuận mà Anh đã đạt được - với mức thuế 10%. Nhưng theo logic của Trump, thỏa thuận của Anh dễ đạt được bởi Anh có thâm hụt thương mại hàng hóa với Mỹ, vậy nên họ không phải là mục tiêu của Mỹ.
Ngược lại, thỏa thuận EU-Mỹ luôn được Trump coi là “chìa khóa” quan trọng. Việc EU không đạt được một thỏa thuận miễn thuế phản ánh rõ lợi ích của Mỹ và khiến người ta có cảm giác EU bị ép phải nhượng bộ - điều này “thể hiện rõ hơn qua giọng điệu" trong cuộc họp báo chung của Trump và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen.
Rõ ràng, thỏa thuận thuế quan Mỹ-EU vấp phải nhiều chỉ trích. Đối với nhiều người, đây là việc “chọn cái đỡ tệ nhất”. Holger Schmieding, làm việc tại ngân hàng Berenberg của Đức, cho rằng dù sao thỏa thuận đã phần nào giải tỏa "sự bất định khủng khiếp" trong những tháng gần đây, ngay cả khi nó giống như là một chiến thắng cho chính quyền Trump. Ông nói: "Thật tuyệt khi vẫn có một thỏa thuận. Tuy nhiên, xét ở 2 khía cạnh chính, kết quả vẫn tệ hơn nhiều so với tình hình trước khi Trump bắt đầu vòng chiến tranh thương mại mới vào đầu năm nay”.
Schmieding lập luận rằng "các mức thuế bổ sung của Mỹ sẽ gây tổn hại cho cả Mỹ và EU.
Đối với châu Âu, thiệt hại sẽ đến nhanh hơn. Thỏa thuận này là bất đối xứng. Mỹ nâng thuế với hàng hóa EU trong khi vẫn ép được EU nhượng bộ thêm”. Ngân hàng UniCredit của Italy cũng đồng tình rằng chính quyền Trump đã chiến thắng. Các nhà phân tích của ngân hàng chia sẻ: "Đây có phải là một thỏa thuận tốt cho EU không? Có lẽ là không. Kết quả rất bất đối xứng, và khiến thuế quan của Mỹ đối với hàng hóa EU cao hơn nhiều so với chiều ngược lại”.
Tuy nhiên, theo chuyên gia Mujtaba Rahman của Eurasia Group, đối với châu Âu, việc gạt bỏ các cuộc đàm phán thương mại với Trump nhiệm kỳ hai sang một bên cũng đã là một chiến thắng. Thỏa thuận "sẽ góp phần khiến mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương ổn định hơn, nếu so với tình hình hồi đầu năm”.
Mặc dù vậy, việc thỏa thuận thương mại Mỹ-Nhật đang có trục trặc cho thấy những bất ổn về thuế quan chưa chắc đã chấm dứt với Brussels. Khi chính quyền Trump nhận ra khoảng cách giữa những gì họ tuyên bố đạt được với châu Âu và thực tế hiện hữu, liệu họ có yêu cầu đàm phán lại hay không?
Đó chính là nỗi lo của Nhật Bản khi ngày 1/8 đang đến gần - thời điểm mà Tokyo hy vọng mức thuế 15% sẽ chính thức có hiệu lực. Lý do là bởi ngành ô tô Mỹ đang tỏ ra tức giận về thỏa thuận, cho rằng những người chiến thắng thực sự là các hãng ô tô của Nhật Bản. Trong khi các công ty ô tô của Mỹ phải đối mặt với mức thuế 25% đối với hàng nhập khẩu từ các nhà máy và nhà cung cấp ở Canada và Mexico, Nhật Bản chỉ phải chịu 15%.
Nghiệp đoàn công nhân ngành ô tô Mỹ (UAW) gọi đó là một thỏa thuận "gây tức giận".
UAW cho biết: "Nếu đây trở thành khuôn mẫu cho thương mại với châu Âu hoặc Hàn Quốc, đó sẽ là một cơ hội lớn bị bỏ lỡ. Chúng ta cần các thỏa thuận thương mại nâng cao các tiêu chuẩn, chứ không phải khuyến khích cuộc đua xuống đáy. Thỏa thuận này làm điều ngược lại”. Matt Blunt, Chủ tịch Hội đồng Chính sách Ô tô Mỹ, cũng cho rằng "chúng ta cần xem xét tất cả các chi tiết, nhưng đây là một thỏa thuận cho phép ô tô Nhật Bản không có linh kiện Mỹ được hưởng mức thuế thấp.
Đó là một bài toán hóc búa và tôi cho rằng Mỹ sẽ khó có thể thâm nhập sâu vào thị trường Nhật Bản”.
Các quan chức Tokyo đang lo ngại rằng dưới áp lực, Trump có thể tuyên bố mức thuế 15% mà họ đạt được không áp dụng cho ô tô. Cũng có những rủi ro khi Trump ép Nhật Bản đầu tư 550 tỷ USD vào Mỹ. Trump mô tả đây là một "khoản tiền thưởng ký kết" mà ông có quyền chi phối, với việc Mỹ giữ 90% lợi nhuận.
Tuy nhiên, đây là một vấn đề với Tokyo, vì họ coi con số 550 tỷ USD đó là một mục tiêu xa vời. Theo phía Tokyo, khoản đầu tư này sẽ không phải là đưa tiền mặt ngay lập tức mà là sự kết hợp giữa các khoản vay, trợ cấp và bảo lãnh tài chính được quản lý thông qua các tổ chức thuộc sở hữu nhà nước như Ngân hàng Hợp tác Quốc tế Nhật Bản và Cơ quan Bảo hiểm Xuất khẩu và Đầu tư Nippon.
Trong khi đó, các trợ lý của Trump vẫn tiếp tục “nói ra những điều đáng lẽ nên giấu kín”, làm tổn hại thêm niềm tin giữa Washington và Tokyo. Chẳng hạn như việc Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick gọi đây là "quỹ chủ quyền an ninh quốc gia". Còn Cố vấn thương mại Mỹ Peter Navarro gọi quỹ này là "tấm séc trắng" - một lời nhắc nhở các quan chức từ Tokyo đến Brussels rằng "nghệ thuật đàm phán" của Trump thực sự là nghệ thuật “tống tiền”./.