NHỮNG RỦI RO TIỀM ẨN TRONG
THỎA THUẬN THƯƠNG MẠI MỸ-EU (Trang mạng thepaper.cn, Trung Quốc)
Tổng thống Mỹ Donald Trump đang rất vui, nhưng không phải vì số điểm ông ghi được trên sân golf ở Scotland mà là vì vừa có thêm một “chiến thắng” để ăn mừng. Ngày 27/7, Trump tuyên bố Mỹ đã đạt được thỏa thuận thương mại với Liên minh châu Âu (EU), theo đó Washington sẽ áp dụng mức thuế 15% đối với hàng hóa EU xuất khẩu sang Mỹ. Đồng thời, EU cũng sẽ tăng đầu tư vào Mỹ thêm 600 tỷ USD và mua các sản phẩm năng lượng của Mỹ trị giá 750 tỷ USD. Đây chắc chắn là tin tốt lành cho thế giới. Hai nền kinh tế lớn nhất  đã tránh được việc để xảy ra kịch bản xấu nhất với một “cuộc chiến thương mại mang tính hủy diệt”. Tuy nhiên, những vấn đề tiêu cực có thể tiềm ẩn trong các điều khoản chi tiết của thỏa thuận - các vấn đề kỹ thuật hiện vẫn chưa rõ ràng và cần được cả hai bên ngồi vào bàn đàm phán.
Tại sao Mỹ và EU lại đạt được thỏa thuận? Thỏa thuận thương mại Mỹ-EU sẽ mang lại những tác động gì? Sau khi Trump tuyên bố sẽ gửi đi một loạt thư áp thuế vào cuối tháng 7, các cuộc đàm phán tiếp theo sẽ diễn ra như thế nào?
Vừa kết thúc đàm phán đã bắt đầu tranh cãi Tối 27/7 theo giờ Anh, tại sân golf Turnberry ở South Ayrshire, Scotland, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen đã cùng tuyên bố việc Mỹ và EU đã đạt được thỏa thuận thương mại mới.
Trước khi thỏa thuận mới được công bố, Trump vừa kết thúc 18 hố golf cùng các khách mời, con trai Eric và các thành viên khác trong gia đình. Mặc dù thời tiết không thuận lợi với những cơn mưa rào bất chợt, nhưng điều đó không làm ảnh hưởng đến tâm trạng của vị Tổng thống Mỹ.
Các phương tiện truyền thông nhận định: “Có một điều rõ ràng là sau khi đạt được thỏa thuận thương mại lớn nhất trong lịch sử, Trump sẽ còn ăn mừng”.
Trái ngược với hình ảnh thoải mái đánh golf của Trump, Ursula von der Leyen ngồi đặt hai tay trên đầu gối và môi mím chặt. Thỏa thuận mới đã gây ra những cảm xúc lẫn lộn và phức tạp trên khắp châu Âu – một số người có thái độ cởi mở, một số người thì thận trọng và cũng có người lại rất bất mãn.
Vậy thỏa thuận này bao gồm những gì? Trước tiên, Mỹ sẽ áp thuế 15% đối với hầu hết các sản phẩm của EU xuất khẩu sang Mỹ. Con số này cao hơn mục tiêu thuế quan 10% mà EU hy vọng đạt được với Mỹ trước đó, nhưng cũng thấp hơn mức thuế quan mà Trump đưa ra với EU ban đầu (20%) và thấp hơn mức thuế quan mà Trump đe dọa với EU tiếp sau đó (30% hoặc 50%). Thứ hai, EU sẽ tăng đầu tư vào Mỹ thêm 600 tỷ USD, đồng thời mua thiết bị quân sự của Mỹ cũng như mua các sản phẩm năng lượng của Mỹ với trị giá 750 tỷ USD.
Đây là khung tổng thể của thỏa thuận này, nhưng khi bàn về các điều khoản chi tiết thì lại có sự khác biệt đáng kể trong tuyên bố của các nhà lãnh đạo Mỹ và EU. Trump cho biết thỏa thuận này không bao gồm dược phẩm, ngụ ý rằng lĩnh vực này có thể phải đối mặt với mức thuế cao hơn. Ursula von der Leyen thì tuyên bố rõ rằng: “EU đã đồng ý áp dụng mức thuế 15% đối với dược phẩm”. Về vấn đề thuế quan đối với thép và nhôm, Trump khẳng định mức thuế quan 50% “sẽ không thay đổi”, trong khi Ursula von der Leyen cho biết “thuế quan sẽ được giảm và hệ thống hạn ngạch sẽ được áp dụng”.
Có một số ý kiến chỉ ra: “Họ (Mỹ và EU) vừa kết thúc đàm phán đã bắt đầu tranh cãi, trọng tâm tiếp theo sẽ chuyển sang việc diễn giải và thực thi thỏa thuận. Những bất ổn lớn có thể vẫn tiếp tục tồn tại”.
Tại sao EU lại thỏa hiệp?
Thỏa thuận này đã tạm thời chấm dứt tình trạng bế tắc của các cuộc đàm phán kéo dài nhiều tháng giữa Mỹ và EU. Tại sao hai bên có thể đạt được thỏa thuận? Và đánh giá về thỏa thuận này như thế nào?
Từ Minh Kỳ (Xu Mingqi), nghiên cứu viên tại Viện nghiên cứu tài chính và kinh tế quốc tế Thượng Hải, Phó Chủ tịch Trung tâm giao lưu kinh tế quốc tế Thượng Hải, cho rằng thỏa thuận này đạt được trong bối cảnh châu Âu đã có sự nhượng bộ tương đối lớn, trong đó sự thỏa hiệp của châu Âu xuất phát từ 3 điểm sau:
Thứ nhất, trước áp lực lớn từ Trump, nội bộ EU đang có nhiều quan điểm khác nhau về việc có nên sử dụng các biện pháp đáp trả để giành lấy các điều khoản có lợi hay không. Một số quốc gia mà đại diện là Pháp có quan điểm tương đối cứng rắn. Trong khi đó một số quốc gia khác lại có vẻ thận trọng hơn, ví dụ như Đức và Ireland, vốn có quan hệ kinh tế chặt chẽ với Mỹ. Đức và Ireland tin rằng một cuộc chiến tranh thương mại sẽ không có lợi cho châu Âu.
Thứ hai, EU có thặng dư thương mại hàng năm với Mỹ tương đối lớn, khoảng 230 tỷ USD vào năm 2024. Điều này đã khiến EU ở thế yếu trong các cuộc đàm phán về thuế quan với Mỹ. Một cuộc chiến thuế quan sẽ có tác động nghiêm trọng đến các doanh nghiệp xuất khẩu và nền kinh tế châu Âu. Do đó rất khó để châu Âu thực sự đối đầu với Mỹ.
Thứ ba, EU phụ thuộc vào Mỹ về mặt địa chính trị, EU hiện rất cần (Mỹ) hỗ trợ Ukraine cũng như đối phó với các mối đe dọa từ Nga. EU buộc phải mua thêm vũ khí của Mỹ và có sự nhượng bộ nhằm đảm bảo an ninh cho châu Âu.
Thỏa thuận có phần bất công với EU này còn cho thấy, Brussels có rất ít quân bài để đối phó với Washington. Từ Minh Kỳ cho biết: “Một số biện pháp đáp trả có vẻ mạnh mẽ, nhưng trên thực tế lại khá yếu ớt”. Ví dụ, Đạo luật thị trường kỹ thuật số (DMA) của EU là một biện pháp chống độc quyền mang tính phòng ngừa trong lĩnh vực thương mại dịch vụ, đạo luật này có thể được sử dụng để nhắm vào các doanh nghiệp lớn của Mỹ. Tuy nhiên, vấn đề là các doanh nghiệp Mỹ đã thâm nhập vào thị trường châu Âu ở cấp độ công nghệ, và châu Âu thiếu các doanh nghiệp có thể cạnh tranh với Mỹ ngay trên sân nhà.
Do đó, các biện pháp nêu trên chỉ có thể trả đũa Mỹ trong ngắn hạn chứ không thể bảo vệ các công ty châu Âu khỏi việc phải tự trở nên lớn mạnh hơn. Bên cạnh đó, nếu sau đó Trump tiếp tục đáp trả và tăng thuế “phi mã” lên đến 50%, một lượng lớn các doanh nghiệp ô tô của châu Âu sẽ không còn khả năng cạnh tranh tại Mỹ. Theo Từ Minh Kỳ: “Từ sự nhượng bộ của EU có thể thấy rằng các biện pháp đe dọa của Mỹ và EU là không tương ứng với nhau”.
Còn quá sớm để vui mừng Sau khi thỏa thuận được công bố, thị trường tài chính phản ứng một cách thận trọng nhưng lạc quan. Tỷ giá hối đoái đồng euro ngay lập tức tăng lên. Chỉ trong vòng một giờ sau khi thỏa thuận được công bố, đồng euro đã tăng nhẹ khoảng 20 điểm so với đồng USD. Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán châu Âu và Mỹ cũng tăng theo.
Các nhà quan sát thị trường tin rằng thỏa thuận này ít nhất đã tạm thời loại bỏ sự bất ổn do xung đột thương mại leo thang, giúp cải thiện tâm lý thị trường. Tuy nhiên, một số nhà phân tích cũng cảnh báo còn quá sớm để ăn mừng vì “những rủi ro có thể tiềm ẩn trong các điều khoản chi tiết của thỏa thuận”. Chẳng hạn, mức thuế đối với dược phẩm, thép và nhôm vốn đang có quan điểm khác nhau giữa các nhà lãnh đạo Mỹ và EU rốt cục nên được ấn định như thế nào? Khoản đầu tư bổ sung có giá trị 600 tỷ USD của EU sẽ đến từ đâu? Ursula Von der Leyen cho biết mức thuế đối với một số mặt hàng nông sản của EU không thể giảm, vậy cụ thể là những sản phẩm nào...
Maurice Obstfeld, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện kinh tế quốc tế Peterson (PIIE), cho biết: “Thỏa thuận này có nhiều điều khiến tôi băn khoăn. Trên thực tế, một phần đáng kể đầu tư của EU vào Mỹ đã được triển khai. Bên cạnh đó, thỏa thuận thương mại này dường như không giúp xóa bỏ các rào cản phi thuế quan của EU, chẳng hạn như thuế giá trị gia tăng và thuế kỹ thuật số mà Chính quyền Trump luôn phản đối”.
Theo Từ Minh Kỳ, Mỹ và EU hiện mới chỉ tìm được một bước đi trong việc đạt được thỏa hiệp, hai bên sau đó sẽ tiếp tục tiến hành các cuộc đàm phán kỹ thuật về thuế suất đối với một số mặt hàng cụ thể. Ví dụ, Trump đã đe dọa áp thuế 200% đối với mặt hàng thuốc nhập khẩu, trong khi Đức, Ireland và Bỉ đều là những nước xuất khẩu dược phẩm lớn. Có thể dự đoán rằng Mỹ và EU sẽ tiếp tục có những nước đi toan tính, nhưng nhìn chung EU có thể sẽ phải dừng lại ở việc thỏa hiệp với Mỹ.
Tạo thêm sự chia rẽ và đối đầu Thỏa thuận này sẽ tạo ra một loạt tác động đến Mỹ, EU và toàn thế giới.
Đối với Mỹ, các nhà cung cấp Mỹ sẽ được hưởng lợi trực tiếp từ lượng đơn đặt hàng theo yêu cầu mới tăng thêm từ châu Âu, trong khi lượng xuất khẩu các sản phẩm năng lượng và quân sự dự kiến sẽ gia tăng. Các ngành nghề liên quan khác sẽ có cơ hội tăng công suất cũng như mở rộng đầu tư. Nhưng đồng thời, người tiêu dùng và doanh nghiệp Mỹ sẽ phải chịu chi phí nhập khẩu cao hơn, điều này có thể gây ra áp lực về lạm phát.
Đối với EU, việc xuất khẩu ô tô và các hàng hóa khác sang Mỹ có thể bị hạn chế. Lợi nhuận của các nhà nhập khẩu Mỹ (trong đó có không ít công ty là các doanh nghiệp châu Âu đầu tư vào Mỹ) sẽ bị giảm sút. Từ Minh Kỳ cho rằng, nếu các sản phẩm của châu Âu xuất khẩu sang Mỹ có thể duy trì được sức cạnh tranh thì những tác động đến tình hình thương mại song phương Mỹ-EU sẽ bị hạn chế. Tuy nhiên cùng với vấn đề nêu trên, những tác động tiêu cực của thuế quan đối với nền kinh tế châu Âu cũng sẽ dần lộ rõ.
Tháng 5 vừa qua, EC đã hạ dự báo tốc độ tăng trưởng GDP của EU trong năm 2025 từ 1,3% xuống còn 0,9% - đây là dự báo trong trường hợp EU lấy mức thuế 10% làm mục tiêu đàm phán. Chưa kể đến việc thỏa thuận thương mại mới có thể buộc EU phải mua các sản phẩm năng lượng với giá đắt đỏ hơn và gánh các khoản chi phí quân sự bắt buộc, làm cho sự tự chủ chiến lược của EU sẽ bị suy giảm.
Ngoài ra, còn có bình luận cho rằng thỏa thuận thương mại mới này cũng sẽ gây ra nhiều sự chia rẽ và đối đầu hơn trong nội bộ EU. Các lực lượng cực hữu của Pháp đã nắm bắt cơ hội để chỉ trích “thất bại đau đớn” của EU trong khi Liên đoàn Công nghiệp Đức (BDI) đã lên tiếng cảnh báo về những tác động tiêu cực lớn của thỏa thuận thương mại Mỹ-EU. Ngoài ra, Bernd Lange - Chủ tịch Ủy ban Thương mại quốc tế (INTA) của Nghị viện châu Âu (EP) đã lên án thỏa thuận thương mại “đầy tính bất công” này không phù hợp với lợi ích cơ bản của châu Âu...
Mỹ đã tạo ra tiền lệ xấu Đối với thế giới, cần tiếp tục theo dõi xem liệu Mỹ có sử dụng mức thuế quan 15% làm “khuôn mẫu” cho các cuộc đàm phán của mình với nước ngoài hay không. Ngoài EU, Trump cho biết đã đạt được thỏa thuận về thuế quan với các nước như Anh, Nhật Bản, Indonesia, Philippines, Việt Nam. Trước đó, Trump đã thể hiện sự tự tin có thể đạt được thỏa thuận đàm phán với hầu hết các nước trước ngày 1/8. Bàn về các bước đi trong giai đoạn tiếp theo của cuộc chiến thuế quan, Từ Minh Kỳ cho rằng, đối với các quốc gia có thặng dư thương mại với Mỹ, Chính quyền Trump có thể sử dụng mức thuế suất 15% làm cơ sở đàm phán. Đối với các quốc gia có thâm hụt thương mại với Mỹ, nếu các cam kết của các quốc gia liên quan được Trump coi là có lợi, Mỹ có thể để cho các nước này được hưởng đãi ngộ với mức thuế suất ở mức 10%.
Từ Minh Kỳ dự đoán đối với các quốc gia có sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ ở mức độ tương đối cao, chính phủ các nước này về cơ bản sẽ tham khảo phương án thỏa hiệp của EU với Mỹ để từ đó đạt được thỏa thuận với Washington.
Theo Từ Minh Kỳ, Mỹ đã gạt các nguyên tắc cơ bản của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) sang một bên và lợi dụng vị thế thống lĩnh thị trường của mình để thực hiện hành vi bắt nạt trong thương mại, qua đó tìm cách định hình lại các quan hệ thương mại. Động thái này sẽ mang lại lợi ích cho Mỹ trong ngắn hạn, nhưng liệu việc bỏ qua các nguyên tắc của WTO có mang lại lợi ích cho Mỹ trong dài hạn hay không vẫn còn là một dấu hỏi lớn.
Từ Minh Kỳ nhận định: “Thuế quan có thể làm giảm thâm hụt thương mại của Mỹ một cách tượng trưng, nhưng tình trạng thâm thụt này sẽ không biến mất. Cái giá mà Mỹ phải trả là các doanh nghiệp và người tiêu dùng nội địa của nước này phải chịu thiệt hại”.
Từ Minh Kỳ cho hay, Mỹ đã tạo ra một tiền lệ rất xấu - nếu mỗi quốc gia đều lợi dụng vị thế thống lĩnh thị trường của mình để gây áp lực lên các đối tác thương mại, điều này sẽ gây ra những tác động tiêu cực to lớn đến hệ thống thương mại quốc tế. “Tự do hóa thương mại sẽ khó duy trì, quy chế thương mại tối huệ quốc - vốn được xem là nguyên tắc cơ bản của Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT) cũng sẽ bị phá vỡ”./.
HẾT