Cuộc đua AI – Bài cuối: Mỹ tăng nỗ lực kiểm soát
TTXVN (Bắc Kinh, Hong Kong 31/7): Theo Thời
báo Hoàn Cầu, Chính phủ Mỹ đã công bố Kế hoạch hành động trí tuệ nhân tạo (AI) - một tài liệu chiến lược toàn diện nhằm đảm bảo vai trò dẫn đầu của nước này trong lĩnh vực được coi là “cuộc cạnh tranh định hình thế kỷ XXI”. Với hơn 90 khuyến nghị cụ thể, kế hoạch bao gồm các định hướng về đổi mới công nghệ, phát triển ứng dụng, cũng như thiết lập quy tắc toàn cầu cho AI.
Nhiều nhà quan sát nhận định đây là chỉ dấu chính sách quan trọng nhất hiện nay của Washington trong lĩnh vực AI – một lĩnh vực đang tái định hình cục diện kinh tế, công nghệ và địa chính trị toàn cầu.
Trong bối cảnh đó, Kế hoạch hành động AI được nhìn nhận như một “kế hoạch công khai mang theo chương trình nghị sự ẩn”.
Lý do đầu tiên khiến kế hoạch này được gọi là “công khai” nằm ở quy trình soạn thảo với mức độ minh bạch cao. Kể từ sau khi chính quyền Tổng thống Trump lên nắm quyền – trong bối cảnh các mô hình AI như DeepSeek bùng nổ toàn cầu – Washington bắt đầu cải tổ chính sách AI với tinh thần cấp bách. Chính phủ đã chủ động mời gọi các ý kiến phản hồi từ người dân, chuyên gia, tổ chức tư vấn và những tập đoàn công nghệ lớn.
Đến tháng 4/2025, hơn 10.000 bình luận công khai đã được thu thập, phản ánh nỗ lực tạo đồng thuận chính sách trong nước, đặc biệt trong vấn đề điều chỉnh AI – một lĩnh vực vẫn còn nhiều tranh cãi. Quá trình này cũng được xem là cách để “thử phản ứng” dư luận trước khi chính thức ban hành định hướng quản trị.
Thứ hai, dù văn bản chiến lược chỉ vừa được công bố, Mỹ đã triển khai một số phần cốt lõi của chiến lược AI trên thực tế. Washington đang tăng tốc trong việc định hình và dẫn dắt hệ sinh thái AI toàn cầu: một mặt nới lỏng một số hạn chế về xuất khẩu chất bán dẫn (chip) nhằm tạo dư địa trong các cuộc đàm phán thương mại, mặt khác đẩy mạnh hiện diện hạ tầng và ảnh hưởng trên thị trường quốc tế thông qua những sáng kiến như Stargate.
Do đó, Kế hoạch hành động AI mang tính chất “thông báo cuối cùng”, hợp thức hóa những bước đi mà Nhà Trắng đã chủ động thực hiện từ trước.
Còn "chương trình nghị sự ẩn" là gì? Bên cạnh các định hướng phát triển, kế hoạch cũng chứa đựng một số nội dung đáng chú ý phản ánh chương trình nghị sự sâu hơn của Mỹ trong việc chi phối cách tiếp cận toàn cầu đối với AI. Một ví dụ là khuyến nghị cập nhật quy trình mua sắm công nghệ của chính phủ liên bang, với yêu cầu chỉ ký hợp đồng với các nhà phát triển mô hình ngôn ngữ lớn đảm bảo “khách quan và không thiên vị về mặt ý thức hệ”.
Một ví dụ khác: trên lý thuyết, Mỹ tuyên bố ủng hộ đối với quyền truy cập mã nguồn mở (open access) và cam kết minh bạch với cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, thực tế cho thấy các công ty dẫn đầu như Meta hay OpenAI lại tỏ ra dè dặt trong việc công khai mô hình và trọng số, viện dẫn lo ngại về nguy cơ các đối thủ nước ngoài bắt kịp về công nghệ. Quan sát kỹ có thể thấy, chiến lược thúc đẩy mã nguồn mở chủ yếu nhắm vào việc hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ, học viện, và công ty khởi nghiệp trong nước tiếp cận tài nguyên điện toán quy mô lớn – thay vì mở rộng tự do truy cập trên toàn cầu.
* Sự đảo chiều chính sách và cuộc mặc cả ngầm Theo báo Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng, các cuộc đàm phán giữa Mỹ và Trung Quốc diễn ra tại Geneva, London và Stockholm gần đây đã mở đường cho việc Trung Quốc nới lỏng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, trong khi Mỹ bật đèn xanh cho các hãng công nghệ như Nvidia tiếp tục bán dòng chip AI H20 cho Trung Quốc.
Dù động thái này có thể được hiểu như một sự trao đổi mang tính chiến thuật, giới quan sát cho rằng chính quyền Tổng thống Trump coi đây là một chính sách hợp lý về mặt kinh tế.
Đáng chú ý, chip H20 vốn được Nvidia thiết kế riêng cho thị trường Trung Quốc trong bối cảnh Mỹ bắt đầu áp dụng các biện pháp kiểm soát. Tuy nhiên, loại chip này sau đó vẫn bị đưa vào diện hạn chế mở rộng của Mỹ. Trong thời gian đó, Bộ trưởng Thương mại Gina Raimondo – dưới thời chính quyền cựu Tổng thống Biden – từng tuyên bố sẽ tiếp tục siết chặt các lỗ hổng nhằm ngăn chặn những nỗ lực lách luật của doanh nghiệp.
Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy chính sách siết chặt không mang lại hiệu quả như kỳ vọng. Một trong những hệ quả rõ rệt là việc Trung Quốc đẩy nhanh quá trình nội địa hóa chuỗi cung ứng bán dẫn.
Khi Bộ trưởng Raimondo đến thăm Bắc Kinh vào mùa Hè năm 2023, tập đoàn Huawei đã công bố mẫu điện thoại thông minh Mate 60 tích hợp chip Kirin 9000s – được sản xuất trên tiến trình 7nm bởi SMIC - nhà sản xuất bán dẫn hàng đầu của Trung Quốc. Đây được xem là lời đáp trả trực tiếp với chính sách hạn chế công nghệ của Mỹ và là "cú đánh" vào uy tín của Bộ Thương mại Mỹ.
Ngay sau đó, nhiều hãng truyền thông chính thống tại Mỹ đã đặt nghi vấn về hiệu quả của các lệnh cấm chip. Foreign Affairs, tạp chí của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ, đăng bài viết có tiêu đề: “Những hạn chế của lệnh cấm chip Trung Quốc – Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Washington cuối cùng có thể lại giúp ích cho Bắc Kinh”.
Tờ New York Times cũng cảnh báo: “Các nhà sản xuất chip Mỹ lo ngại rằng việc siết hạn chế đang tạo điều kiện để Huawei thống lĩnh thị trường AI nội địa và dần trở thành một đế chế bán dẫn trên phạm vi toàn cầu”.
* Thay đổi quan điểm và sự điều chỉnh thực dụng Trong một cuộc phỏng vấn với tờ Wall Street Journal, chính Bộ trưởng Raimondo cũng thừa nhận rằng chính sách kiểm soát xuất khẩu chip “chỉ là những gờ giảm tốc tạm thời” và tuyên bố: “Cố gắng kìm hãm Trung Quốc là một hành động ngu ngốc. Chúng ta phải nhanh hơn, đổi mới hơn – đó mới là con đường để chiến thắng". Sự xuất hiện nhanh chóng và thành công bước đầu của các mô hình AI như DeepSeek càng khiến giới hoạch định chính sách Mỹ phải xem xét lại chiến lược siết chặt.
Không chỉ giới chức Washington, Thung lũng Silicon – trung tâm công nghệ của Mỹ – cũng được cho là đang đặt cược lớn vào các chính sách của ông Trump, với kỳ vọng rằng một môi trường chính sách mềm mỏng hơn sẽ mở lại cánh cửa vào thị trường Trung Quốc.
Ông Howard Lutnick – người kế nhiệm bà Raimondo tại Bộ Thương mại Mỹ dưới thời Tổng thống Trump – đã đưa ra một quan điểm thực dụng hơn. Trả lời phỏng vấn kênh truyền hình CNBC, ông thẳng thắn cho biết: “Chúng tôi không bán cho họ loại chip tốt nhất, thậm chí không phải loại tốt thứ hai hay thứ ba. Điều tôi muốn là bán vừa đủ để khiến các nhà phát triển của họ lệ thuộc vào công nghệ Mỹ".
Quan điểm này phản ánh một sự chuyển dịch từ mục tiêu “ngăn chặn hoàn toàn” sang chiến lược “kiểm soát phụ thuộc”. Việc cho phép Trung Quốc tiếp tục nhập khẩu một phần công nghệ cũ hơn sẽ giúp duy trì vị thế chi phối về công nghệ của Mỹ, trong khi vẫn mang lại lợi ích kinh tế cho các tập đoàn công nghệ trong nước.
* Cơ hội thương mại cho các ông lớn công nghệ Mỹ Dù hiệu quả dài hạn của chiến lược mới vẫn còn là ẩn số, nhưng trước mắt, giới công nghệ Mỹ đang hưởng lợi trực tiếp. Giám đốc điều hành (CEO) Nvidia, Jensen Huang – người đóng vai trò chủ chốt trong vận động hành lang – được cho là đã thực hiện các chuyến “ngoại giao con thoi” giữa Washington và Bắc Kinh nhằm bảo vệ thị phần tại thị trường Trung Quốc.
Thậm chí, vào thời điểm Tổng thống Trump tuyên thệ nhậm chức, ông Huang đang có mặt tại Bắc Kinh và vắng mặt trong bức ảnh “chụp chung lịch sử” với các CEO công nghệ hàng đầu của Mỹ – một chi tiết cho thấy mức độ ưu tiên mà Nvidia dành cho thị trường Trung Quốc.
Có thể thấy rằng trong tương lai của hệ sinh thái công nghệ AI, Mỹ sẽ thực hiện một chiến lược "thực dụng" hơn nhằm duy trì cái gọi là lãnh đạo công nghệ của mình. Tuy nhiên, Kế hoạch hành động AI được đề xuất là một chuyện, việc thực hiện thực tế là chuyện khác và kết quả sẽ phụ thuộc vào một loạt yếu tố bên trong và bên ngoài. Chỉ có thời gian mới cho biết nước này sẽ triển khai kế hoạch như thế nào./.
Hải Yến – Thành Nam (TTXVN tại Bắc Kinh, Hong Kong)