Cách tiếp cận chủ động của Malaysia định hình lại vai trò
trung tâm của ASEAN TTXVN (Kuala Lumpur 9/9)
Hãng tin Bernama mới đây cho rằng cách tiếp cận chủ động quản lý khủng hoảng của Malaysia đang định hình lại phạm vi vai trò trung tâm của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), đồng thời mở rộng không gian hành động cho quyền tự chủ khu vực trong bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc ngày càng gay gắt.
Trong một bài bình luận, Tiến sĩ Rahul Mishra - Phó Giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương thuộc Đại học Jawaharlal Nehru (Ấn Độ) và Asma Rassy - học giả nghiên cứu tại Đại học Malaya (Malaysia) - lưu ý việc Malaysia làm trung gian thành công trong tranh chấp biên giới Thái Lan-Campuchia đánh dấu một bước ngoặt trong ngoại giao ASEAN và điều này có thể được củng cố hơn nữa nếu cuộc khủng hoảng Myanmar cũng được xử lý khéo léo. Các học giả này này giải thích: “Thách thức của Malaysia với tư cách là Chủ tịch ASEAN năm 2025 sẽ là đưa những thực tiễn này vào các cơ chế thể chế do ASEAN dẫn dắt. Việc Malaysia xử lý vấn đề Myanmar một cách khéo léo và hiệu quả như thế nào sẽ quyết định vai trò lãnh đạo tương lai của nước này tại ASEAN cũng như vai trò của Chủ tịch ASEAN”.
Vào ngày 28/7, Malaysia đã gây bất ngờ cho khu vực khi làm trung gian cho một lệnh ngừng bắn nhanh chóng và vô điều kiện giữa Campuchia và Thái Lan, với việc Thủ tướng Anwar Ibrahim đích thân mời Thủ tướng Campuchia Hun Manet và quyền Thủ tướng Thái Lan khi đó là Phumtham Wechayachai đến thủ đô hành chính Putrajaya của Malaysia, thuyết phục cả hai nhà lãnh đạo ngừng các cuộc đụng độ dọc theo biên giới dài 817 km giữa hai nước.
Mặc dù kết quả trước mắt là cứu trợ nhân đạo, các học giả cho biết ý nghĩa rộng hơn nằm ở việc Malaysia chuyển đổi vai trò chủ tịch ASEAN thành một vai trò quản lý khủng hoảng thực tế - bất chấp các mối đe dọa thuế quan đồng thời của Mỹ và áp lực ngoại giao âm thầm của Trung Quốc. Các học giả phân tích: “Sự tham gia lịch sử của Malaysia ở miền Nam Thái Lan là bằng chứng cho thấy khả năng tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc đàm phán. Không giống như các can thiệp trước đây của ASEAN - thường mang tính biểu tượng và dựa trên tuyên bố - Malaysia đã tiên phong trong việc sử dụng các đội quan sát, cập nhật việc tuân thủ và các kế hoạch ngừng bắn có cấu trúc mà cả 10 nước thành viên ASEAN đều có thể tiếp cận được”.
Khi bạo lực biên giới khiến hơn 270.000 thường dân phải di dời và cướp đi sinh mạng của hàng chục người, các nhà phân tích cho biết chính phủ đoàn kết của Malaysia đã phản ứng với tốc độ bất thường khi chỉ trong vòng vài ngày, các tùy viên quốc phòng đã được phái đi và Nhóm Giám sát ASEAN được thành lập.
Thay vì dựa vào các thông cáo chung, Thủ tướng Malaysia Anwar đã đưa ra một khuôn khổ ngừng bắn 3 điểm cụ thể, được hỗ trợ bởi việc xác minh thực địa. Sự chính xác trong hoạt động này đã định hình lại kỳ vọng của chủ tịch ASEAN, định vị Malaysia là trung tâm quản lý khủng hoảng trên thực tế của khu vực.
Bằng cách triệu tập cả hai bên tại Putrajaya, tạo điều kiện cho các cuộc thảo luận quân sự giữa các bên, thành lập một nhóm giám sát lâm thời do ASEAN hỗ trợ thay vì các thực thể nước ngoài và lồng ghép hoạt động giám sát vào các cấu trúc của ASEAN, Malaysia đã bảo vệ quá trình này khỏi sự chi phối từ bên ngoài.
Cả hai học giả đều cho biết Malaysia đã đặt nền tảng hòa giải dựa trên các nguyên tắc của ASEAN và tiến hành các cuộc đàm phán trên lãnh thổ của mình. Bước đi này không chỉ củng cố vai trò trung tâm của ASEAN mà còn làm suy yếu những tuyên bố về ảnh hưởng của các nước bên ngoài. Bằng cách này, Malaysia không chỉ chứng minh được tầm quan trọng của vai trò trung tâm ASEAN mà còn âm thầm chống lại sự can thiệp của các cường quốc vào việc giải quyết xung đột khu vực.
Trong bài bình luận, các nhà phân tích cũng cho rằng vai trò trung gian của Malaysia nhấn mạnh một sự chuyển đổi sâu rộng hơn trong vai trò chủ tịch ASEAN:
từ việc tổ chức mang tính nghi thức sang giải quyết các vấn đề mang tính thực tiễn. Những nỗ lực kiến tạo hòa bình đang diễn ra của Malaysia chứng minh vai trò trung tâm của ASEAN không chỉ đơn thuần là lời nói suông mà có thể được thể hiện thông qua các cơ chế thể chế mạnh mẽ và các cấu trúc trách nhiệm giải trình kết hợp với cơ chế giám sát do nhóm ngang hàng dẫn dắt. Cách tiếp cận thực tiễn này nâng cao vị thế của ASEAN trong một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương ngày càng bị định hình bởi sự cạnh tranh và chủ nghĩa can thiệp.
Để củng cố đà phát triển này, các chuyên gia cho biết Malaysia nên theo đuổi 3 ưu tiên chiến lược: Xây dựng năng lực công nghệ, tăng cường thể chế và trung lập chiến lược. Trong nhiều thập kỷ, các học giả cho rằng chiến lược của Malaysia trong việc điều hướng chính trị cường quốc đã dựa vào việc duy trì sự mơ hồ và khoảng cách cân bằng giữa Washington và Bắc Kinh, cho phép tự chủ mà không ép buộc các liên minh phức tạp. Tuy nhiên, lệnh ngừng bắn vào tháng 7/2025 đã báo hiệu một bước tiến quyết định. Vai trò trung gian chủ động của Malaysia đã chứng minh rằng các vấn đề khu vực hiện nay đòi hỏi một cách tiếp cận thể chế khách quan hơn là né tránh thụ động.
Bằng cách mời cả Mỹ và Trung Quốc tham gia vào khuôn khổ quản lý khủng hoảng nhưng vẫn giữ các nước này trong các giới hạn do ASEAN xác định, ông Anwar đã biến cạnh tranh bên ngoài thành một quá trình được điều chỉnh dưới sự lãnh đạo của khu vực. Vì vậy, theo các chuyên gia, Malaysia đang đóng vai trò lãnh đạo bằng cách khéo léo định hình các quy tắc giao chiến và thiết kế một cơ chế ngoại giao mang tính xây dựng./.