Tái định
hướng chiến lược - Yêu cầu cấp thiết về ngoại giao Indonesia ở khu vực Đông Á rạn nứt TTXVN (Jakarta 27/7)
Theo trang mạng eurasiareview.com ngày 27/7, động lực địa chính trị ở Đông Á vào giữa năm 2025 mang những yếu tố phức tạp và mạnh mẽ, phá vỡ các chuẩn mực quốc tế đã được thiết lập. Sự thống trị lâu dài của các học thuyết về lợi ích quốc gia, cùng với chủ nghĩa dân tộc đang trỗi dậy ở các nước lớn, cho thấy một sự thay đổi hoàn toàn khỏi cách tiếp cận đa phương vốn duy trì sự ổn định toàn cầu.
Chính phủ Indonesia cần một sự tái định hướng chiến lược ngay lập tức để bảo vệ các lợi ích quốc gia sống còn của mình, đồng thời duy trì sự liên quan chiến lược trước những diễn biến hiện tại của Đông Á.
Cách tiếp cận thiết yếu này đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về các mối quan hệ khu vực phức tạp. Chính phủ Indonesia phải nắm bắt tình hình chính trị hiện tại ở Nhật Bản và Hàn Quốc, cùng với các quốc gia Đông Á quan trọng khác, cũng như các động lực trong nước và những chuyển đổi chính sách đối ngoại của các nước này.
Mô hình mới với các liên minh tan vỡ và cạnh tranh kinh tế gia tăng, cùng với các đối tác quan trọng theo đuổi lợi ích đơn phương, đang đe dọa gây tổn hại đến sự thịnh vượng của Indonesia và làm giảm vị thế của nước này như một cường quốc hàng đầu trong khu vực.
Bầu không khí quốc tế hiện nay hoàn toàn trái ngược với các khuôn khổ quản trị vốn chi phối chủ nghĩa lạc quan hậu Chiến tranh Lạnh. Lợi ích quốc gia giờ đây được theo đuổi thông qua các tính toán song phương mạnh mẽ, ngoại giao mang tính giao dịch và tư duy có tổng bằng không. Đông Á thể hiện xu hướng này theo những cách khác nhau khi nó biểu hiện trên khắp khu vực.
Sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc kinh tế thể hiện rõ qua các chính sách bảo hộ, cùng với những nỗ lực mạnh mẽ đưa chuỗi cung ứng về trong nước và cạnh tranh khốc liệt để giành lợi thế chiến lược về công nghệ. An ninh quốc gia và những lo ngại của ngành công nghiệp trong nước đã khiến các chính sách này cản trở xuất khẩu và đầu tư của Indonesia. Chủ nghĩa dân tộc liên quan đến an ninh thúc đẩy hiện đại hóa quân sự nhanh chóng và các yêu sách lãnh thổ quyết đoán, kết hợp với chủ nghĩa dân tộc về chính trị tạo ra một môi trường chiến lược bất ổn, làm xói mòn lòng tin và gia tăng nguy cơ tính toán sai lầm. Các cường quốc khu vực đã bắt đầu thay đổi các tuyến đường thương mại, quan hệ đối tác an ninh và dòng chảy đầu tư, làm suy yếu năng lực hoạt động của các khuôn khổ đa phương truyền thống vốn dựa trên lợi ích tập thể và các phương pháp giải quyết vấn đề mang tính hợp tác.
Môi trường Đông Á đang biến đổi tạo ra những khó khăn lớn cho Chính phủ Indonesia vì họ phụ thuộc rất nhiều vào khu vực này về thương mại và đầu tư, cùng với việc chuyển giao công nghệ. Indonesia phải đối mặt với những rủi ro về tăng trưởng kinh tế vì mối liên hệ kinh tế chặt chẽ với các đối tác lớn khiến nước này dễ bị ảnh hưởng bởi những thay đổi chính sách của họ. Các cường quốc kinh tế theo đuổi chương trình nghị sự dân tộc chủ nghĩa có thể đưa ra các chính sách bảo hộ mới hoặc chuyển hướng đầu tư, điều này sẽ tạo ra những thách thức tức thời và dữ dội đối với xuất khẩu và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Indonesia.
Các mục tiêu công nghiệp hóa và phát triển của Indonesia phải đối mặt với sự gián đoạn tiềm ẩn khi các nhà sản xuất Đông Á ngừng cung cấp các thành phần quan trọng hoặc khi nguồn vốn nước ngoài đột ngột giảm. Tình hình hiện tại ở Nhật Bản và Hàn Quốc cần được hiểu sâu sắc bởi vì những chuyển đổi chính trị trong nước và các lựa chọn kinh tế của họ ảnh hưởng đến con đường phía trước của Indonesia. Hàn Quốc hiện đang điều chỉnh các chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của mình thông qua một sự thay đổi thực tiễn dẫn đến việc đánh giá lại các quan hệ đối tác quốc tế dựa trên các yêu cầu quốc gia hiện tại. Chính sách đối ngoại của Nhật Bản xuất phát từ các yếu tố trong nước cho phép nước này duy trì vai trò lãnh đạo ngoại giao tích cực trong thời kỳ bất ổn khu vực. Jakarta cần hiểu rõ những thay đổi này thay vì sử dụng các giả định lỗi thời bởi vì kiến thức này sẽ rất hữu ích đối với họ.
Việc thực hiện chính sách đối ngoại "tự do và chủ động" của Indonesia đang gặp phải những khó khăn do sự cạnh tranh ngày càng gia tăng giữa các cường quốc. Nhu cầu lựa chọn liên minh giữa Mỹ và Trung Quốc đặt ra mối đe dọa đối với chính sách trung lập của Jakarta. Tranh chấp Biển Hoa Nam (Biển Đông) tạo ra những trở ngại cho quốc gia này trong việc duy trì lập trường hiện tại. Mặc dù Indonesia không đưa ra yêu sách lãnh thổ trong các tranh chấp này, nhưng vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) rộng lớn của nước này lại chồng lấn với "Đường 9 đoạn" của Trung Quốc, điều này kéo Indonesia vào những căng thẳng địa chính trị. Chính phủ Indonesia cần bảo vệ chủ quyền của mình đồng thời tránh những tổn thất và leo thang căng thẳng với các đối tác thương mại quan trọng thông qua các biện pháp ngoại giao nhằm duy trì sự gắn kết kinh tế.
Năng lực ngoại giao hiện tại của Indonesia đang đối mặt với những trở ngại lớn trong hoạt động. Cách tiếp cận tổng quát, vốn được sử dụng trước đây, có thể không đủ vì giờ đây đòi hỏi kiến thức chuyên môn sâu rộng. Các hoạt động ngoại giao cần trở nên linh hoạt và chủ động để thực hiện phân tích thời gian thực và phản ứng nhanh chóng đối với nhiều vấn đề phức tạp, bao gồm kinh tế số, an ninh mạng, chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng và công nghệ quốc phòng. Bộ máy chính sách đối ngoại cần tăng cường năng lực tổng hợp tình báo vì phải kết hợp tình báo kinh tế, chính trị và an ninh để đưa ra các quyết định sáng suốt. Việc phân bổ hợp lý nguồn lực tài chính cho các vị trí ngoại giao ở các thành phố quan trọng tại Đông Á đòi hỏi phải có đủ nhân viên được đào tạo bài bản, cùng với sự hỗ trợ hoạt động phù hợp, nhằm mang lại hoạt động ngoại giao hiệu quả cho Indonesia. Các cuộc đấu đá chính trị nội bộ, cùng với sự trì trệ của bộ máy quan liêu và các vấn đề phối hợp giữa các cơ quan, tạo ra những trở ngại không nhỏ, ngăn cản việc thay đổi chính sách nhanh chóng. Nhu cầu ưu tiên các dự án phát triển quốc gia đang phải đối mặt với những thách thức địa chính trị bên ngoài trong quá trình ra quyết định. Vai trò lãnh đạo của Indonesia tại ASEAN vẫn đang bị đe dọa bởi quốc gia này cần duy trì sự thống nhất khu vực trong khi giải quyết những bất đồng giữa các quốc gia thành viên và sự can thiệp từ nước ngoài, khiến việc phản ứng thống nhất trước các mối đe dọa chung trở nên khó khăn hơn.
Chính phủ Indonesia cần thay đổi cách tiếp cận ngoại giao bằng cách vận dụng kiến thức Đông Á hiện có để phát triển các giải pháp hiệu quả, giải quyết nhiều thách thức phức tạp đồng thời nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia. Indonesia cần chuyển đổi từ quan hệ đối tác chung sang quan hệ đối tác song phương và "tiểu đa phương" cụ thể, tập trung vào các nhu cầu kinh tế hoặc an ninh. Nước này cần tạo ra nhiều liên minh kinh tế trên khắp khu vực để giảm sự phụ thuộc vào bất kỳ cường quốc nào thông qua chính sách công nghiệp và sản xuất giá trị gia tăng, từ đó củng cố sự ổn định kinh tế quốc gia. Khuôn khổ ngoại giao kinh tế cần tập trung vào việc thu hút các khoản đầu tư bền vững, chất lượng cao, hỗ trợ các kế hoạch phát triển của Indonesia cũng như bảo vệ các chuỗi cung ứng quan trọng.
Việc tăng cường an ninh cho Indonesia đòi hỏi phải phát triển chiến lược nhận thức về hàng hải, cùng với năng lực công nghệ quốc phòng, mà không có lập trường dứt khoát nghiêng về một khối nào cụ thể. Quốc gia này nên phát triển các dự án xây dựng năng lực và tham gia các cuộc đối thoại an ninh nhằm duy trì sự ổn định thay vì tạo ra căng thẳng trong khu vực. Chính quyền Jakarta cần dành nguồn lực để phát triển các hệ thống tình báo địa chính trị và kinh tế nhằm thu thập thông tin chi tiết, tức thời về những thay đổi trong khu vực và các mối đe dọa an ninh. Indonesia cần phát triển một thế hệ chuyên gia ngoại giao mới, những người sở hữu sự hiểu biết sâu sắc về văn hóa, cùng với kiến thức ngôn ngữ và chính trị về từng quốc gia Đông Á. Indonesia nên tận dụng vị thế trung tâm của mình trong ASEAN để dẫn dắt các nỗ lực hướng tới sự thống nhất khu vực mạnh mẽ hơn và các giải pháp tập thể cho các vấn đề cấp thiết bằng cách thúc đẩy các mô hình hợp tác “ASEAN+X” và cải thiện khuôn khổ giải quyết tranh chấp nội bộ.
Tóm lại, chính sách đối ngoại của Indonesia cần vượt ra ngoài các biện pháp phản ứng, hướng tới dự đoán chiến lược để đạt được thành công trong bối cảnh các thách thức địa chính trị Đông Á. Một sự chuyển đổi chính sách đối ngoại thành công đòi hỏi một bộ máy chính sách đối ngoại mạnh mẽ, vững chắc, có khả năng phản ứng nhanh chóng và sở hữu tầm nhìn xa để dự đoán những thách thức sắp tới và nắm bắt các cơ hội, bảo vệ sự thịnh vượng và an ninh của Indonesia, cũng như mục tiêu nâng cao vị thế lãnh đạo khu vực và toàn cầu. Khả năng của chính phủ Indonesia trong việc thực hiện những thay đổi chiến lược này thông qua việc hiểu rõ hơn các định hướng chính sách của Nhật Bản và Hàn Quốc sẽ quyết định quốc gia này xử lý những phức tạp của Đông Á tốt đến đâu để duy trì sự ổn định và tăng trưởng bền vững trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt./.