Trung
Quốc thách thức “Ngoại giao Pháo hạm” của Hải quân Mỹ ở Biển Đông Trang mạng eurasiantimes.com (Ngày 26/8)
Trung Quốc đã bày tỏ quan ngại trong nhiều năm. Tuy nhiên, Bắc Kinh hiện đã quyết định thách thức các hoạt động của Hải quân Mỹ ngay tại sân sau của mình trên cơ sở pháp lý. Trong một báo cáo đầu tiên thuộc loại này, Chính phủ Trung Quốc đã chỉ trích các hoạt động tự do hàng hải (FONOP) của Hải quân Mỹ, cho rằng các hoạt động này không có cơ sở pháp lý theo luật pháp quốc tế và chúng phản ánh thói quen  của Washington sử dụng vũ lực quân sự để gây áp lực lên các quốc gia khác.
Báo cáo có tựa đề “Đánh giá pháp lý về FONOP của Mỹ” là công trình nghiên cứu chính thức đầu tiên thuộc loại này của Bắc Kinh và được Viện nghiên cứu các vấn đề hàng hải thuộc Bộ Tài nguyên Thiên nhiên Trung Quốc biên soạn.
Báo cáo thể hiện mong muốn ngày càng tăng của Trung Quốc trong việc thách thức các hoạt động như vậy của Hải quân Mỹ trong khuôn khổ những gì Bắc Kinh coi là yêu sách hàng hải của mình ở Biển Hoa Nam (Biển Đông). Trung Quốc cũng đã gọi những hoạt động này là một phần trong “ngoại giao pháo hạm” của Mỹ.
Báo cáo khẳng định rằng "quyền tự do hàng hải" của Mỹ bao gồm nhiều khái niệm tự tạo và các tiêu chuẩn tự áp đặt của cái gọi là luật pháp quốc tế thông thường, không có cơ sở trong luật pháp quốc tế thực sự và thông lệ của nhiều quốc gia.
Báo cáo nêu rõ những gì?
"Tự do hàng hải" của Mỹ thiếu cơ sở trong luật pháp quốc tế và làm sai lệch nghiêm trọng việc diễn giải và phát triển luật pháp quốc tế", báo cáo nêu rõ. Hơn nữa, báo cáo tuyên bố rằng các khái niệm như "vùng biển quốc tế" đã được Mỹ tạo ra theo ý muốn của riêng mình: "Mỹ đã tạo ra một số khái niệm pháp lý - một trong số đó là ‘vùng biển quốc tế’ và nó không tồn tại trong luật biển đương đại".
Báo cáo cảnh báo rằng các hoạt động như vậy của Mỹ "có nguy cơ đe dọa hòa bình và ổn định khu vực bằng vũ lực quân sự và phá vỡ trật tự hàng hải quốc tế (và)
thể hiện rõ ràng sự bất hợp pháp, vô lý và tiêu chuẩn kép". Báo cáo cho biết thêm: "Hải quân Mỹ đã nhiều lần và liên tục xâm nhập lãnh hải của các quốc gia khác trên toàn thế giới trong nhiều năm, nhằm thách thức quy định tàu chiến nước ngoài phải thông báo trước hoặc xin phép trước khi vào lãnh hải".
Theo báo cáo, Mỹ đã định nghĩa vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) theo cách "đơn phương và cực đoan" phù hợp với lợi ích của mình. Mỹ đang "cố gắng áp dụng đầy đủ khái niệm về quyền tự do hàng hải quốc tế trong EEZ để duy trì lợi ích bá chủ của mình ở các đại dương trên thế giới".
Tờ “Bưu Điện Hoa Nam Buổi Sáng” (SCMP) đưa tin, trích dẫn từ báo cáo: "Khi 'quyền tự do hàng hải' của Mỹ hoàn toàn phụ thuộc vào các mục đích quân sự, chiến lược và được sử dụng để răn đe hoặc gây áp lực cho các quốc gia khác, thì nó đã hoàn toàn biến thành 'quyền tự do đe dọa quân sự'". Ông Trương Hải Văn (Zhang Haiwen) - nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu các vấn đề hàng hải thuộc Bộ Tài nguyên Thiên nhiên Trung Quốc - đã phát biểu tại buổi họp báo rằng báo cáo này nhằm mục đích “vạch trần” những hành vi bá quyền trá hình dưới vỏ bọc hợp pháp của Mỹ, đồng thời phơi bày sự mong manh và không thể duy trì của tính hợp pháp mà Mỹ tự nhận từ góc độ chuyên môn.
Đầu tháng 7, Sáng kiến thăm dò tình hình chiến lược Nam Hải (Biển Đông) - SCSPI - cũng đã công bố báo cáo có tiêu đề “Báo cáo về tình hình hàng hải và hàng không ở Nam Hải”. Báo cáo này cũng cáo buộc Mỹ không thừa nhận "sự mơ hồ của luật pháp quốc tế về vấn đề này" và không giải quyết vấn đề thông qua "tham vấn bình đẳng". "Thay vào đó, họ yêu cầu các quốc gia khác phải thỏa hiệp và nhượng bộ vì lợi ích của Mỹ. Đây là một hành vi bá quyền trắng trợn, không liên quan đến tự do hàng hải, thiết lập một hệ thống riêng biệt vượt ra ngoài cơ chế Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) và cố gắng phủ nhận luật pháp quốc tế bằng luật pháp và thông lệ trong nước của mình".
Theo báo cáo của SCSPI, ban đầu các FONOP của Mỹ nhằm vào Việt Nam, Malaysia và Philippines, chứ không phải Trung Quốc. Mãi đến năm 2007, Trung Quốc mới dần trở thành tâm điểm chú ý, về cơ bản đồng bộ với quá trình Mỹ dần công nhận Trung Quốc là một “đối thủ cạnh tranh chiến lược trên biển”. Báo cáo cho biết: “Điều này cho thấy các FONOP có ý nghĩa chính trị và chiến lược riêng biệt, chứ không phải là cái gọi là cơ sở trật tự và luật lệ mà Mỹ thường nhấn mạnh”.
UNCLOS quy định những gì?
Báo cáo cho rằng Mỹ, theo chính sách FONOP của mình, đang đòi hỏi những quyền không được nêu rõ trong UNCLOS. Tuy nhiên, một cách nhìn khách quan về UNCLOS sẽ cho thấy điều ngược lại. Luật tự do hàng hải theo UNCLOS cho phép tàu thuyền từ bất kỳ quốc gia nào đi qua vùng biển quốc tế mà không bị cản trở. UNCLOS, được thông qua năm 1982, đặt ra các quy tắc về cách các quốc gia sử dụng đại dương. Công ước này đảm bảo rằng tất cả các quốc gia có thể tự do di chuyển trên biển cho mục đích thương mại, du lịch và các mục đích hòa bình khác.
Theo UNCLOS, vùng biển quốc tế bao gồm các khu vực nằm ngoài lãnh hải của một quốc gia, trải dài 12 hải lý tính từ bờ biển. Tại vùng biển này, được gọi là biển cả, tàu thuyền có quyền tự do di chuyển, bay qua, đánh bắt cá hoặc tiến hành nghiên cứu, miễn là hòa bình.
Các quốc gia ven biển kiểm soát vùng lãnh hải của mình, nhưng ngay cả ở đó, tàu thuyền nước ngoài vẫn có quyền "đi qua vô hại", nghĩa là họ có thể đi qua mà không gây tổn hại đến an ninh của quốc gia ven biển hoặc vi phạm luật pháp của quốc gia đó.
UNCLOS cũng định nghĩa EEZ, trải dài 200 hải lý tính từ bờ biển của một quốc gia, nơi quốc gia ven biển có quyền đối với các nguồn tài nguyên như cá hoặc dầu mỏ, nhưng tàu thuyền nước ngoài vẫn có thể tự do di chuyển.
FONOP ở Biển Đông?
Vậy, rõ ràng là theo UNCLOS, Mỹ, hay bất kỳ quốc gia nào khác, đều có quyền được hưởng hoặc thực thi FONOP không chỉ ở vùng biển quốc tế mà còn ở EEZ và vùng lãnh hải của các quốc gia ven biển.
Luật này cũng áp dụng cho Biển Đông. Sáng kiến minh bạch hàng hải châu Á (AMTI) ủng hộ quyền tự do hàng hải được UNCLOS ghi nhận: “Tái khẳng định UNCLOS, quyền tự do hàng hải này bao gồm, trong số những quyền khác, quyền qua lại vô hại (Điều 17), quyền quá cảnh (Điều 38), quyền đi qua các tuyến đường biển quần đảo (Điều 53), quyền tự do hàng hải và hàng không, các quyền sử dụng biển quốc tế hợp pháp khác (Điều 58) và quyền tự do trên biển quốc tế (Điều 87)”.
“Do đó, bất chấp những nỗ lực của một số người nhằm diễn giải một cách hạn hẹp những gì luật pháp quốc tế đảm bảo cho các quốc gia trên đại dương và không phận thế giới, cụm từ ‘tự do hàng hải’ thực chất bao gồm nhiều hơn thế nữa, chứ không chỉ là quyền tự do cho tàu thuyền thương mại”, báo cáo cho biết thêm. Tuy nhiên, báo cáo của Trung Quốc có lý khi cáo buộc Mỹ đạo đức giả. Như báo cáo đã chỉ ra một cách chính xác, mặc dù Mỹ viện dẫn UNCLOS để tuyên bố quyền tự do hàng hải của mình ở Biển Đông, Mỹ chưa bao giờ phê chuẩn UNCLOS.
Báo cáo cũng đúng khi chỉ ra rằng, hiện tại, các FONOP của Mỹ dường như tập trung công khai vào Trung Quốc và chủ yếu nhằm vào các đối thủ của nước này, thay vì các đồng minh.
Tuy nhiên, Trung Quốc không phải là quốc gia duy nhất mà Mỹ đã tiến hành các FONOP. Vào tháng 4/2021, một thông cáo báo chí ngắn gọn của Hải quân Mỹ đã thông báo rằng tàu USS John Paul Jones đã "khẳng định các quyền và tự do hàng hải... bên trong EEZ của Ấn Độ mà không cần sự đồng ý trước của nước này", đồng thời cho biết thêm rằng hoạt động này đã thách thức "các yêu sách hàng hải quá mức của Ấn Độ".
Hơn nữa, trong khi Trung Quốc đang đặt câu hỏi về cơ sở pháp lý của các FONOP của Mỹ, điều đáng nói là Bắc Kinh cũng đã tiến hành các hoạt động như vậy trong EEZ và lãnh hải của các quốc gia khác, bao gồm cả Mỹ và các đồng minh.
Ví dụ, một tàu giám sát của Trung Quốc đã hoạt động ngoài khơi Hawaii vào năm 2018 để theo dõi cuộc tập trận Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC) do Mỹ dẫn đầu. Hơn nữa, vào đầu tháng 4 năm nay, 3 tàu Trung Quốc không chỉ di chuyển trong EEZ của Australia mà còn tiến hành các cuộc tập trận bắn đạn thật ở vùng biển quốc tế rất gần EEZ của Australia mà không thông báo trước cho Canberra.
Những trường hợp này chứng minh rằng trong khi Trung Quốc đang đặt câu hỏi về cơ sở pháp lý của các hành động của Mỹ, Bắc Kinh vẫn không ngần ngại sử dụng UNCLOS để đi lại trong EEZ hoặc lãnh hải của các quốc gia khác.
Viện Lowy gần đây đã nêu bật những vấn đề này trong một bài nghiên cứu. Bài nghiên cứu đã nhấn mạnh một cách đúng đắn rằng Mỹ vẫn chưa phê chuẩn UNCLOS; tuy nhiên, nó cũng lưu ý rằng Washington không vi phạm luật pháp quốc tế với các FONOP của mình, mặc dù các hoạt động này của Mỹ thường là một cách khiêu khích để thực thi luật tự do hàng hải. Báo cáo của Viện Lowy khuyến nghị Mỹ nên tích cực giải quyết những hiểu lầm phổ biến về FONOP: "Sẽ không có hại gì nếu Mỹ thường xuyên nhấn mạnh hơn nữa khi các quốc gia khác thực hiện quyền hàng hải của họ ngoài khơi bờ biển của chính mình"./.