ASEAN dưới áp lực thương mại từ Mỹ
(Viện phân tích quan hệ quốc tế-IARI)
Theo bài phân tích của Viện phân tích quan hệ quốc tế (IARI) của Italy, các quốc gia Đông Nam Á đang rơi vào tình trạng khó khăn do chính sách thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump, trong bối cảnh khu vực có khả năng phải đối mặt với bất ổn ngày càng gia tăng.
Một trong những cam kết quan trọng của Tổng thống Trump trong chiến dịch tái tranh cử năm 2024 là giảm thâm hụt thương mại của Mỹ với phần còn lại của thế giới. Do đó, chưa đầy 3 tháng sau khi nhậm chức, vào ngày 2/4/2025, ông Trump đã công bố một danh sách áp thuế rộng rãi đối với hàng nhập khẩu nước ngoài, tuyên bố thâm hụt thương mại là tình trạng khẩn cấp quốc gia. Danh sách các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi các biện pháp này bao gồm các thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Các mức thuế quan này rất khác nhau, không giống như Liên minh châu Âu (EU), nơi chỉ áp dụng một mức thuế quan duy nhất.
Một tuần sau, vào ngày 9/4/2025, trước những phản ứng tiêu cực từ thị trường Mỹ và những lời phàn nàn từ nhiều quốc gia trên thế giới về việc dữ liệu thâm hụt thương mại đã bị đánh giá quá cao, Tổng thống Trump đã tuyên bố tạm dừng áp thuế trong thời hạn 90 ngày, để tạo thêm không gian đàm phán song phương với từng quốc gia với mục tiêu tạo ra các thỏa thuận thương mại có lợi và tránh việc áp thuế.
Trái ngược với hy vọng của Chính phủ Mỹ, khẩu hiệu "90 thỏa thuận trong 90 ngày" đã không thành hiện thực. Do đó, vài ngày trước thời hạn áp thuế từ ngày 9/7, Tổng thống Trump gia tăng đe dọa bằng cách gửi một loạt thư cho các nhà lãnh đạo thế giới, thông báo về phạm vi áp dụng thuế quan mới cũng như việc gia hạn thêm thời hạn áp thuế quan đến ngày 1/8/2025. Một lần nữa, các nước Đông Nam Á lại bị đe dọa áp mức thuế cao, mặc dù trong một số trường hợp đã được điều chỉnh so với mức thuế công bố ngày 2/4/2025.
Theo IARA, lý do chính khiến Việt Nam là quốc gia Đông Nam Á đầu tiên mà Tổng thống Mỹ thông báo đạt được thỏa thuận là vì Việt Nam nằm trong số 10 đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ. Năm 2024, kim ngạch thương mại hai chiều đạt gần 150 tỷ USD. Thỏa thuận với Mỹ có lẽ là một phần trong định hướng chính sách đối ngoại mới của Việt Nam, thể hiện sự linh hoạt trong khi vẫn bảo vệ lợi ích quốc gia.
Ngày 15/7, đến lượt Indonesia đạt được thỏa thuận thương mại với Mỹ. Trong một bài đăng trên trang mạng Truth Social, ông Trump tuyên bố rằng một thỏa thuận về nguyên tắc đã đạt được giữa Washington và Jakarta, được xác nhận sau cuộc điện đàm với người đồng cấp Indonesia Prabowo Subianto. Các chi tiết bổ sung sau đó đã được công bố vào ngày 22/7. Theo thỏa thuận, Mỹ sẽ áp dụng mức thuế 19% đối với hàng nhập khẩu từ Indonesia, trong khi Indonesia sẽ không áp dụng mức thuế nào trên 99% hàng hóa của Mỹ.
Thỏa thuận này cũng mở đường cho các thỏa thuận thương mại tiếp theo giữa hai nước, với việc Jakarta cam kết mua máy bay trị giá hơn 3 tỷ USD và các sản phẩm năng lượng ước tính khoảng 15 tỷ USD từ Mỹ. Indonesia nằm trong số 25 đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ. Năm 2024, kim ngạch thương mại hai chiều đạt 38 tỷ USD, với mức thâm hụt của Mỹ là gần 18 tỷ USD.
Cũng vào ngày 22/7, trong chuyến thăm Nhà Trắng của Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr., nhà lãnh đạo ASEAN đầu tiên gặp Tổng thống Trump kể từ khi ông tái đắc cử, ông Trump đã công bố một thỏa thuận giữa Washington và Manila, bao gồm mức thuế 19% đối với hàng nhập khẩu từ Philippines và mức thuế 0% đối với hàng hóa Mỹ nhập khẩu vào Philippines. Trường hợp của Philippines khá đặc biệt. Thỏa thuận thuế quan mới chỉ giúp giảm 1% so với mức 20% mà ông Trump thông báo trước đó trong các bức thư gửi riêng tới từng quốc gia, nhưng cao hơn mức thuế 17% mà chính ông Trump đã thông báo vào hồi tháng 4/2025.
Ngày 31/7 theo giờ Mỹ, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký sắc lệnh hành pháp áp thuế đối ứng mới với hàng hóa nhập khẩu từ nhiều quốc gia, với mức thuế dao động từ 10% - 41%. Theo đó, các mức thuế đối ứng của Mỹ với một số nước Đông Nam Á được điều chỉnh như sau: với Lào và Myanmar là 40%; Brunei 25%; trong khi Campuchia, Indonesia, Malaysia, Philippines và Thái Lan chịu thuế 19%.
Mỹ đang có thâm hụt thương mại khá lớn với tất cả các quốc gia ASEAN. Năm 2024, con số này lên tới hơn 45 tỷ USD với Thái Lan, gần 25 tỷ USD với Malaysia, khoảng 12 tỷ USD với Campuchia, gần 5 tỷ USD với Philippines, 763 triệu USD với Lào và 579 triệu USD với Myanmar và 111 triệu USD với Brunei. Ngoại lệ duy nhất là Singapore, nơi Mỹ được hưởng thặng dư gần 3 tỷ USD.
Năm 2024, thương mại song phương giữa Mỹ và ASEAN đạt 476,8 tỷ USD, với mức thâm hụt của Washington là 227,7 tỷ USD. Ngược lại, thương mại giữa ASEAN và Trung Quốc đạt 963 tỷ USD, với Bắc Kinh được hưởng thặng dư khoảng 187 tỷ USD. Những dữ liệu này cho thấy Trung Quốc là nước xuất khẩu ròng hàng đầu sang ASEAN và Mỹ là nước nhập khẩu ròng hàng đầu từ ASEAN.
Một mối nguy hiểm là khả năng ASEAN tiếp tục bị chia rẽ. Thương mại nội khối, mặc dù đạt gần 770 tỷ USD trong năm 2023, vẫn chiếm tỷ trọng quá nhỏ trong tổng kim ngạch thương mại. Do đó, thương mại với Trung Quốc và Mỹ là không thể thiếu, khiến việc lựa chọn giữa bên này hoặc bên kia sẽ gây tổn hại nghiêm trọng cho nền kinh tế khu vực.
Hơn nữa, các quốc gia, khi đối mặt với các mối đe dọa như thuế quan của Tổng thống Trump, đang hành động một cách thiếu tổ chức. Điều này làm tăng nguy cơ họ có thể bước vào vòng xoáy cạnh tranh để trở nên hấp dẫn hơn đối với các nước láng giềng. Nếu điều này xảy ra, đó sẽ là một đòn chí mạng đối với sự ổn định của ASEAN và cuối cùng là sự ổn định của khu vực./.
Dương Hoa (TTXVN tại Rome)