Phục hồi “bức tường xanh” rừng ngập mặn
Thành phố Hồ Chí Minh (TTXVN 2/8)
Rừng ngập mặn là bức tường xanh bảo vệ bờ biển, đê biển, hạn chế xói lở và các ảnh hưởng, tác hại của bão lũ. Tại Đồng bằng sông Cửu Long, nơi đang chịu ảnh hưởng nặng nề của tình trạng nước biển dâng, xói lở bờ biển và mất rừng ngập mặn, việc phục hồi “bức tường xanh” nhằm tăng cường khả năng chống chịu cho vùng ven biển đang có nhiều chuyển biến tích cực.
*Lấp đầy những khoảng trắng rừng đước Giữa cái nắng gay gắt cuối tháng 7, vùng đất ven biển xã Vĩnh Hậu, tỉnh Cà Mau (địa bàn huyện Hòa Bình, tỉnh Bạc Liêu cũ) như được giải nhiệt phần nào bởi những vạt rừng đước xanh ngát chạy dài ra tới tận đê biển. Rừng đước, của trời. Người dân miền Tây từng tự nào nói vậy, bởi rừng ngập mặn (chủ yếu là cây đước, mắm, sú, vẹt) là bức tường xanh giúp giữ ổn định bờ biển, giảm xói lở, bảo vệ con người trước bão lũ, triều cường và sóng dữ. Hệ sinh thái rừng ngập mặn còn là nơi trú ngụ, sinh sống của nhiều loài sinh vật; che bóng mát và ổn định nhiệt độ cho vùng đất.
Thế nhưng từ nhiều năm nay, tỉnh Cà Mau, giống như nhiều tỉnh ven biển khác ở Đồng bằng sông Cửu Long, đang chịu ảnh hưởng nặng nề của nước biển dâng, xói lở bờ biển và mất rừng ngập mặn do phát triển nuôi trồng thủy sản (phần lớn là nuôi tôm). Không còn màu xanh bạt ngàn, giờ là những vệt loang lổ, da beo, khi rừng đước phải cạnh tranh từng mảnh đất với dày đặc những vuông, ao tôm, nhà trại và gần đây còn có thêm những cánh đồng điện gió khổng lồ.
“Rừng ngập mặn đóng vai trò như lá chắn sinh học quan trọng trước các hiện tượng thời tiết cực đoan, đồng thời cung cấp nơi sinh sản cho nhiều loài thủy sản có giá trị kinh tế.
Việc mất và suy thoái rừng ngập mặn không chỉ gia tăng rủi ro thiên tai mà còn đe dọa sinh kế người dân, ảnh hưởng đến an ninh lương thực và tính bền vững kinh tế” - Tiến sỹ Nguyễn Thanh Phong, quản lý chương trình Đồng bằng sông Cửu Long của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN), nhấn mạnh.
Tình trạng sạt lở, sụt lún ở các vùng ven biển miền Tây ngày càng nghiêm trọng những năm gần đây; trong đó, Cà Mau là nơi diễn ra nặng nề nhất, cùng với tác động rõ rệt của biến đổi khí hậu, đã định hình lại nhận thức về tầm quan trọng của rừng ngập mặn đối với đời sống, sinh kế và môi trường. Việc phục hồi rừng ngập mặn đã được nhà nước và các địa phương nỗ lực thực hiện với sự chung tay của các nhà khoa học, doanh nghiệp, cộng đồng và đặc biệt là hợp tác quốc tế.
Giai đoạn 2017 – 2025, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) triển khai dự án kết hợp bảo vệ vùng ven biển và phục hồi đai rừng ngập mặn tại Kiên Giang và Cà Mau, với tổng mức đầu tư gần 600 tỷ đồng, gồm cả vốn vay ODA của Chính phủ Đức. Trong khuôn khổ dự án, khoảng 2.800 ha diện tích rừng ngập mặn được phát triển và bảo vệ, cùng với 19 km đê biển và kè chắn sóng được nâng cấp và cải tạo.
Trên địa bàn tỉnh Cà Mau hiện còn có dự án “Tăng cường khả năng chống chịu vùng ven biển của Đồng bằng sông Cửu Long thông qua phục hồi rừng ngập mặn và các giải pháp dựa vào thiên nhiên tại tỉnh Bạc Liêu (cũ)”, do Liên minh Bảo tồn thiên nhiên tuốc tế (IUCN) phối hợp Ban Quản lý rừng đặc dụng – phòng hộ Bạc Liêu thực hiện, với sự tài trợ của Tổ chức Good Neighbors International (GNI) và Công ty Hyundai Motor. Tính đến tháng 7/2025, dự án đã trồng được hơn 80.000 cây ngập mặn trên diện tích 18,19 ha tại xã Vĩnh Hậu, tỉnh Cà Mau.
Các địa điểm trồng bao gồm ao nuôi tôm kết hợp rừng ngập mặn và rừng phòng hộ đã bị suy thoái. Những khoảng trắng rừng ngập mặn ở Vĩnh Hậu đang dần được lấp đầy bởi mầm xanh cây đưng (còn gọi đước xanh, đước nhọn) - một loài cây ngập mặn thích nghi tốt với môi trường nước lợ ven biển. Hàng nghìn cây đưng non mới nhú khỏi mặt nước chừng một đến hai gang tay đang vươn mình đón nắng, tiếp tục thắp lên hi vọng xanh khi năm 2026 sẽ có thêm 80.000 cây đưng được trồng mới trên diện tích 19 ha đất phòng hộ ở xã Long Điền (địa bàn huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu cũ).
Các vùng duyên hải Đồng bằng sông Cửu Long đang tiếp tục được xanh hóa. Tại Sóc Trăng (nay là thành phố Cần Thơ), dự án phục hồi rừng ngập mặn nhằm tăng cường sự chống chịu vùng ven biển, tăng cường sinh kế cho người dân cũng đã được IUCN phối hợp Quỹ Coca Cola triển khai vào đầu năm 2025.
*Thách thức trồng và giữ rừng Tỉnh Cà Mau có chiều dài bờ biển trên 254 km, xung quanh có rừng ngập mặn bao phủ. Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Cà Mau, rừng ngập mặn Cà Mau với diện tích gần 69.000 ha, có hệ sinh thái độc đáo và đa dạng, đứng thứ hai trên thế giới, sau rừng Amazon ở Nam Mỹ.
Trong khi rừng ngập mặn ở tỉnh An Giang phân bố chủ yếu dọc theo trên 200 km bờ biển (địa bàn tỉnh Kiên Giang cũ), từ khu vực giáp tỉnh Cà Mau đến tận Hà Tiên biên giới Việt Nam – Campuchia. Chi cục Kiểm lâm tỉnh An Giang cho biết dải rừng ngập mặn của tỉnh có tổng diện tích 2.894 ha; trong đó, có nhiều diện tích rừng được phục hồi trong những năm gần đây ở một số đoạn bờ biển bị xói lở nghiêm trọng.
Rừng ngập mặn được phục hồi, trồng mới mang lại nhiều lợi ích về môi trường và xã hội. Về mặt môi trường, rừng giúp tăng khả năng chống chịu của các mô hình nuôi trồng thuỷ sản bằng cách lọc nước, cải thiện chất lượng nước và tạo sinh cảnh sống đa dạng cho các loài thủy sinh. Diện tích rừng gia tăng cũng giúp hấp thụ carbon, giảm biến đổi khí hậu và hạn chế xói lở bờ biển.
Rừng hồi sinh, nhưng đi cùng là nhiều nỗi lo trong việc giữ rừng. Thách thức trước hết đến từ điều kiện tự nhiên để cây đưng non phát triển. Diện tích rừng ngập mặn mới trồng ở Vĩnh Hậu, Cà Mau đạt tỷ lệ thành công rất cao, đến 99%, nhưng đó là cây đưng mới được trồng 1-2 tháng. Theo các chuyên gia, ít nhất phải qua 2-3 năm, cây đưng, cây đước mới sống ổn định, ăn rễ, bám đất, chống chọi được với mưa bão, gió giông, tỉa thưa tự nhiên, rồi từ đó phát triển cả chục năm để hình thành những chang đước - bộ rễ chống vững chắc giúp giữ phù sa và ổn định đường bờ biển, nơi sinh sống, trú ẩn an toàn của cua, tôm, cá, sò…
Thách thức lớn hơn cả là mâu thuẫn giữa khôi phục rừng ngập mặn và việc đảm bảo sinh kế cho người dân. Theo ông Chu Thế Cường, cán bộ của IUCN Việt Nam, việc kết hợp phục hồi rừng ngập mặn với nuôi trồng thủy sản, hỗ trợ sinh kế cho người dân là mục tiêu chính của dự án đang triển khai tại tỉnh Cà Mau. Hiện dự án đã giúp cải thiện sinh kế cho 23 hộ dân xã Vĩnh Hậu thông qua việc phục hồi rừng ngập mặn đã bị suy thoái trong diện tích được giao khoán, hỗ trợ con giống tôm và đào tạo kỹ thuật nuôi tôm rừng có giá trị kinh tế cao hơn tôm nuôi công nghiệp.
Dù vậy thực tế nhiều người dân không mặn mà với việc trồng rừng. “Lý do là trồng rừng thì khó nuôi trồng thủy sản, do lá đước chứa nhiều chất gây độc cho tôm, lá đước rụng nhiều xuống ao sẽ phân hủy hữu cơ gây ô nhiễm nước. Mặt khác, khó đảm bảo quy chuẩn về mật độ cây trồng khi người dân tâm lý chung đều muốn trồng thưa để dành diện tích nuôi thủy sản” - Ông Trần Bình Lộc, Giám đốc Ban quản lý rừng đặc dụng – phòng hộ Bạc Liêu, cho biết.
Từ góc độ hộ dân tham gia trồng rừng ngập mặn, ông Trần Văn Hồng (ấp Vĩnh Mới, xã Vĩnh Hậu, tỉnh Cà Mau) cho biết sản xuất dưới tán rừng hết sức khó khăn, mật độ rừng dày, lá đước rụng dày đặc gây ô nhiễm nước trong khu vực nuôi kết hợp trồng rừng khiến cá chết, tôm chết. “Nhà nước, nhà khoa học, các cơ quan chức năng cần có chính sách hỗ trợ và nghiên cứu thêm việc nuôi trồng dưới tán rừng là trồng cây gì, nuôi con gì phù hợp hơn với điều kiện tự nhiên và mục tiêu môi trường, cũng như đảm bảo cuộc sống cho người dân” – ông Hồng nêu kiến nghị./.
Hoàng Liên Sơn