Kinh tế biển: Cơ hội đầu tư nghìn tỷ USD đang rộng mở
Hà Nội (TTXVN 4/8)
Kinh tế biển hay rộng hơn là kinh tế đại dương đóng vai trò then chốt trong cấu trúc kinh tế toàn cầu, hỗ trợ sinh kế cho hàng triệu người và là nền tảng của nhiều ngành công nghiệp thiết yếu. Từ ngành vận tải biển vận chuyển 80% thương mại quốc tế đến hệ thống cáp quang dưới biển truyền tải 95% dữ liệu toàn cầu, đại dương hiện diện trong mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội hiện đại.
Ngoài giá trị kinh tế, đại dương còn là bộ điều hòa khí hậu tự nhiên lớn nhất hành tinh – hấp thụ gần 30% lượng khí CO₂ và giữ lại tới 90% lượng nhiệt dư thừa do hiệu ứng nhà kính gây ra. Tuy nhiên, khả năng cung cấp các dịch vụ thiết yếu của đại dương đang tiến gần đến giới hạn chịu đựng.
Trong bối cảnh đó, phát triển kinh tế đại dương bền vững không chỉ là lựa chọn mà là đòi hỏi cấp thiết. Theo các dự báo, các ngành kinh tế biển có thể tạo ra hơn 3.000 tỷ USD mỗi năm vào năm 2030. Đây cũng là mặt trận đầu tư quy mô nghìn tỷ USD, bao phủ các lĩnh vực phụ thuộc vào môi trường biển lành mạnh như năng lượng tái tạo ngoài khơi, hạ tầng ven biển, vận tải biển, thủy sản bền vững và nuôi trồng thủy sản.
Tuy nhiên, hệ sinh thái đầu tư cho lĩnh vực này vẫn còn nhiều rào cản. Trong giai đoạn 2012–2022, chỉ khoảng 13 tỷ USD được đầu tư vào các dự án phát triển bền vững từ biển hay đại dương, chủ yếu từ viện trợ phát triển chính thức và các quỹ bảo tồn. Tâm lý phổ biến cho rằng lĩnh vực này rủi ro cao, thiếu ổn định về chính sách, thị trường phân mảnh và khan hiếm dự án có khả năng sinh lời rõ ràng.
Khoảng cách tài chính này đang làm suy yếu khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, đồng thời hạn chế triển vọng tăng trưởng dài hạn, nhất là trong bối cảnh thời tiết cực đoan, mực nước biển dâng và hệ sinh thái ven biển bị xói mòn nghiêm trọng.
Để khơi thông nguồn lực và phát triển nền kinh tế biển bền vững, các nhà hoạch định chính sách và khu vực tư nhân cần tập trung vào ba trọng tâm:
Một là, coi đại dương như một cơ hội đầu tư chiến lược. Nguồn vốn xanh hiện chủ yếu tập trung vào bảo tồn thiên nhiên. Trong khi đó, muốn đạt được chuyển đổi mang tính hệ thống, cần đầu tư vào các dự án quy mô lớn, khả thi về mặt thương mại, có tác động trực tiếp đến khả năng thích ứng khí hậu. Những lĩnh vực như điện gió ngoài khơi, cơ sở hạ tầng cảng biển, logistics biển, hay nuôi trồng thủy sản công nghiệp đều là những điểm đến tiềm năng.
Hai là, giảm thiểu rủi ro để huy động vốn tư nhân. Việc thiết kế các công cụ tài chính ưu đãi, bảo lãnh tín dụng và chia sẻ rủi ro là yếu tố then chốt. Sự phối hợp giữa các tổ chức tài chính đa phương, quỹ bảo hiểm, các tổ chức thiện nguyện và chính phủ sẽ giúp giảm chi phí vốn và khuyến khích khu vực tư nhân tham gia đầu tư lâu dài.
Ba là, mở rộng danh mục dự án đủ điều kiện đầu tư. Thách thức không chỉ nằm ở việc thiếu vốn, mà còn ở sự thiếu hụt các dự án có quy mô, độ trưởng thành và khung pháp lý đủ vững chắc để triển khai. Đối tác công - tư, các cải cách thể chế và môi trường đầu tư minh bạch sẽ đóng vai trò trung gian kết nối thị trường với các giải pháp bền vững.
Tại các nền kinh tế mới nổi, các rào cản như biến động tỷ giá, hệ thống tài chính chưa hoàn thiện và thiếu cơ chế bảo vệ nhà đầu tư đang hạn chế dòng vốn vào kinh tế biển. Để khắc phục, cần thúc đẩy chuyển giao công nghệ, tăng cường chia sẻ tri thức và thiết kế các mô hình phát triển ngành biển thân thiện với thiên nhiên.
Một số mô hình đang tạo hiệu ứng tích cực. Ngành điện gió ngoài khơi là một ví dụ điển hình. Tại Thượng Hải, công nghệ cánh quạt tua-bin tái chế của các công ty năng lượng gió cho thấy cách tích hợp vốn đầu tư, đổi mới công nghệ và hợp tác quốc tế có thể thúc đẩy phát triển bền vững.
Costa Rica (Cô-xta Ri-ca) cũng là một điển hình cần xem xét. Kế hoạch phi carbon hóa quốc gia với mục tiêu sử dụng 100% năng lượng tái tạo vào năm 2050 đã giúp nước này thu hút hơn 3 tỷ USD đầu tư vào hạ tầng năng lượng xanh kể từ năm 2019, với các tiêu chuẩn chặt chẽ về quản lý sử dụng đất và bảo vệ đa dạng sinh học.
Cùng lúc, nhiều sáng kiến đang lan tỏa trên toàn cầu. Cảng Singapore công bố kế hoạch đầu tư vào nhiên liệu không phát thải; Cảng Antwerp-Bruges tích hợp hạ tầng sinh thái vào chiến lược tăng trưởng. Quỹ Katapult Ocean có trụ sở tại Pháp và Na Uy chuẩn bị huy động 50 triệu USD tại Singapore từ đầu năm 2026 để đầu tư vào các công ty khởi nghiệp (startup) về sức khỏe đại dương ở châu Á.
Giai đoạn 5 năm tới sẽ có ý nghĩa quyết định. Hai sự kiện quan trọng – Hội nghị Đại dương Liên Hợp Quốc và Diễn đàn Tài chính Kinh tế Biển Xanh tổ chức vào tháng 6/2025 – được kỳ vọng tạo cú hích về tài chính, chính sách và hợp tác liên ngành. Đây là cơ hội để các chính phủ, ngân hàng phát triển và giới đầu tư cùng thúc đẩy mô hình tài chính đổi mới, hướng tới một nền kinh tế đại dương cân bằng giữa phát triển và bền vững./.
Diệu Linh (Theo World Economic Forum)