Đường sắt thế giới: Kết nối tương lai bằng đường ray
Hà Nội (TTXVN 18/8)
Từng là biểu tượng của cuộc Cách mạng Công nghiệp, ngành đường sắt thế giới đã trải qua hơn hai thế kỷ phát triển với nhiều thăng trầm. Từ đầu máy hơi nước ở nước Anh thế kỷ 19 đến tàu cao tốc không người lái tại Trung Quốc ngày nay, đường sắt không ngừng chuyển mình để đáp ứng nhu cầu vận tải của thế giới hiện đại. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và đô thị hóa nhanh, nhiều quốc gia đang đặt lại niềm tin vào ngành này như một trụ cột của giao thông bền vững trong thế kỷ XXI.
*Quá khứ huy hoàng, hiện tại chuyển mình Ngành đường sắt hiện đại bắt đầu từ năm 1825 với tuyến Stockton–Darlington ở Anh. Từ đó, hệ thống đường sắt lan rộng khắp châu Âu và Bắc Mỹ, tạo ra cuộc cách mạng trong vận chuyển hàng hóa và hành khách. Tại Mỹ, đường sắt từng đóng vai trò huyết mạch cho nền kinh tế nông nghiệp và công nghiệp. Còn tại Nhật Bản, sự kiện ra mắt tàu cao tốc Shinkansen vào năm 1964 đã mở ra một kỷ nguyên mới – nơi đường sắt trở thành biểu tượng của công nghệ và độ chính xác.
Tuy nhiên, sang cuối thế kỷ XX, sự phát triển nhanh của ô tô và hàng không giá rẻ đã khiến nhiều mạng lưới đường sắt truyền thống rơi vào tình trạng tụt hậu, đặc biệt là ở châu Âu. Tình trạng xuống cấp, chậm chuyến và thiếu đầu tư kéo dài đã đặt ra thách thức lớn đối với khả năng cạnh tranh của đường sắt, dù đây vẫn là loại hình vận tải tiết kiệm năng lượng và có lượng phát thải carbon thấp.
*Châu Âu: Nỗ lực đổi mới trên nền hạ tầng cũ kỹ Châu Âu từng dẫn đầu thế giới về phát triển đường sắt, nhưng hiện nay lại đang phải vật lộn với những di sản để lại từ quá khứ. Nhiều quốc gia đang đối mặt với mạng lưới hạ tầng cũ kỹ, khiến tình trạng trễ chuyến và quá tải trở nên phổ biến. Tại Đức - nơi từng tự hào về độ chính xác của hệ thống Deutsche Bahn - chỉ hơn một nửa các chuyến tàu cao tốc hiện nay đến đúng giờ. Những tuyến huyết mạch như Riedbahn phải tạm ngưng vận hành hàng tháng để sửa chữa vì hệ thống tín hiệu, đường ray và điện đã quá tuổi thọ.
Không chỉ trễ chuyến, nhiều khu vực vẫn tồn tại hàng nghìn điểm giao cắt giữa đường bộ và đường sắt chưa được hiện đại hóa, làm gia tăng rủi ro tai nạn. Tình trạng thiếu phối hợp giữa các quốc gia cũng khiến việc di chuyển bằng tàu liên vận trở nên kém hiệu quả. Việc thiếu một nền tảng đặt vé chung và thiếu tiêu chuẩn kỹ thuật thống nhất đã làm giảm đáng kể sức hấp dẫn của đường sắt so với hàng không trong những hành trình xuyên biên giới.
Dù vậy, các nỗ lực cải tổ đang diễn ra. Liên minh châu Âu đã đưa ra chiến lược chuyển tải hàng hóa từ đường bộ sang đường sắt, đồng thời tài trợ nhiều dự án nâng cấp và kết nối mạng lưới đường sắt xuyên quốc gia. Nhưng với việc phải bỏ ra hàng chục tỷ euro tiền đầu tư để nâng cấp hạ tầng cũ, hành trình phục hồi của ngành đường sắt châu Âu vẫn còn rất dài.
*Châu Á: Đổi mới công nghệ và hệ sinh thái đường sắt Trái ngược với châu Âu, một số quốc gia châu Á, đặc biệt là Nhật Bản và Trung Quốc, đã xây dựng những hệ sinh thái đường sắt hiện đại, đồng bộ và liên tục đổi mới công nghệ.
Nhật Bản vẫn duy trì vị thế dẫn đầu toàn cầu về độ chính xác và an toàn. Tàu Shinkansen không chỉ nổi tiếng với tốc độ cao mà còn vận hành cực kỳ đúng giờ, với sai số trung bình chỉ dưới 30 giây mỗi chuyến. Hệ thống tàu chạy riêng biệt trên đường ray chuyên dụng giúp giảm thiểu rủi ro, nâng cao hiệu quả và tạo trải nghiệm vượt trội cho hành khách. Đường sắt tại Nhật Bản còn là một phần gắn bó mật thiết với phát triển đô thị, khi nhà ga trở thành trung tâm của các khu phức hợp thương mại và nhà ở.
Trong khi đó, Trung Quốc đã tạo ra một bước nhảy vọt ngoạn mục, xây dựng hệ thống đường sắt tốc độ cao dài nhất thế giới chỉ trong vòng hai thập kỷ. Các tuyến tàu cao tốc như Bắc Kinh – Thượng Hải hay Vũ Hán – Quảng Châu hiện có thể vận hành ở tốc độ 350 km/giờ, phục vụ hàng trăm triệu lượt khách mỗi năm. Công nghệ bản địa như dòng tàu Fuxing giúp Trung Quốc giảm lệ thuộc nhập khẩu, đồng thời mở rộng xuất khẩu đường sắt sang Đông Nam Á và châu Phi. Không chỉ tập trung vào tốc độ, Trung Quốc còn đầu tư vào công nghệ không người lái, trí tuệ nhân tạo và giải pháp vật liệu mới để tối ưu chi phí vận hành và tuổi thọ hạ tầng.
Điểm chung ở cả Nhật Bản và Trung Quốc là tầm nhìn dài hạn và sự đồng bộ giữa chính sách, quy hoạch và công nghiệp. Đây là điều mà nhiều quốc gia khác, đặc biệt là ở phương Tây, còn thiếu.
*Tái định vị vai trò đường sắt trong tương lai Giữa lúc thế giới nỗ lực cắt giảm khí thải và chuyển sang nền kinh tế xanh, đường sắt đang lấy lại vị thế như một trong những giải pháp hiệu quả nhất. Không giống như ô tô hay máy bay - những phương tiện phụ thuộc phần lớn vào nhiên liệu hóa thạch - tàu hỏa có thể vận hành bằng điện, thậm chí bằng năng lượng tái tạo như gió, Mặt Trời hoặc thủy điện. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), ngành đường sắt chỉ chiếm 2% lượng phát thải giao thông, nhưng đảm nhận tới 8% nhu cầu vận tải hành khách và 7% khối lượng hàng hóa toàn cầu. Đây là minh chứng rõ ràng cho hiệu suất sử dụng năng lượng vượt trội của ngành này. Nhờ khả năng vận chuyển khối lượng lớn với chi phí năng lượng thấp, đường sắt có thể đóng vai trò chủ chốt trong quá trình chuyển đổi xanh của các đô thị hiện đại.
Hơn thế nữa, đường sắt còn đóng vai trò quan trọng trong việc giảm tắc nghẽn đô thị và định hình lại cách quy hoạch các thành phố hiện đại. Nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và Pháp đã tích hợp mạng lưới đường sắt vào chiến lược phát triển đô thị, giúp người dân tiếp cận dễ dàng hơn với việc đi lại công cộng, hạn chế xe cá nhân và giảm áp lực lên hạ tầng giao thông truyền thống.
Trong lĩnh vực logistics, đường sắt đang trở thành lựa chọn ưu tiên cho những hành lang vận tải dài – nơi cần sự ổn định, chi phí hợp lý và giảm thiểu rủi ro khí hậu. Việc phát triển các tuyến đường sắt liên lục địa như "Hành lang Trung Quốc – châu Âu" đã mở ra cơ hội kết nối thương mại mới, với thời gian vận chuyển nhanh hơn đường biển và chi phí thấp hơn hàng không.
Tiềm năng của ngành đường sắt toàn cầu chỉ có thể được hiện thực hóa và nhân rộng nếu các quốc gia đầu tư nghiêm túc, cải cách triệt để và ứng dụng công nghệ một cách chiến lược. Đường sắt không chỉ cần được nhìn nhận là một phương tiện vận tải, mà còn là một ngành then chốt – nơi có thể thúc đẩy sản xuất, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững./.
Minh Trang (Tổng hợp)