ASEAN+3 vạch ra tương lai AI của châu Á
TTXVN (Sydney 5/9)
Trang tin “Diễn đàn Đông Á” có trụ sở tại Australia mới đây đăng bài viết cho biết sau đòn tấn công thương mại của Tổng thống Mỹ Donald Trump, ngày càng có nhiều lời kêu gọi về việc hợp tác chặt chẽ hơn giữa Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc - được gọi chung là ASEAN+3.
Tháng 5/2025, các Bộ trưởng Tài chính của các nước thành viên ASEAN+3 đã khẳng định cam kết đối với một hệ thống thương mại đa phương minh bạch để giảm thiểu sự phân mảnh kinh tế do thuế nhập khẩu cao hơn của Trump gây ra.
Sức hút hiện tại mang đến cho ASEAN+3 cơ hội để áp dụng và củng cố khả năng phục hồi chiến lược trong bối cảnh những cú sốc hệ thống toàn cầu bắt nguồn từ một nước Mỹ đơn phương, thiên tai và những thách thức kinh tế-xã hội, công nghệ do trí tuệ nhân tạo (AI) gây ra. Việc nắm bắt khả năng phục hồi chiến lược sẽ cho phép ASEAN+3 chuẩn bị cho tương lai và chống chọi với những gián đoạn trong khu vực hoặc quốc tế, cân bằng giữa sự tự lực và hợp tác linh hoạt, đồng thời thúc đẩy không gian rộng rãi cho việc điều hành chính sách giữa các quốc gia thành viên.
Cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997-1998 chính là động lực thúc đẩy sự hình thành của sáng kiến này, mở đường cho Sáng kiến Chiang Mai - một mạng lưới an toàn tài chính cho phép các quốc gia thành viên tiếp cận các hạn mức hoán đổi tiền tệ. ASEAN+3 đã đóng vai trò là một “vườn ươm” quan trọng cho các cơ chế ứng phó khủng hoảng và hướng đến giải pháp cho Đông Á nhằm giải quyết các thảm họa mang tính hệ thống như thiên tai và đại dịch COVID-19.
4 cơ chế sẽ tạo ra khả năng phục hồi chiến lược của ASEAN+3 trong thời đại AI, đó là quan hệ đối tác, xây dựng năng lực, chia sẻ thông tin và thiết lập chuẩn mực. Việc xây dựng quan hệ đối tác là rất quan trọng, bởi các quốc gia thành viên ASEAN+3 cũng đang cạnh tranh trong lĩnh vực đổi mới AI. Việc thực thi các chính sách công nghiệp và bảo hộ dưới vỏ bọc an ninh kinh tế có thể đe dọa sự hợp tác AI trong khu vực. Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc đang tăng cường nghiên cứu và phát triển AI nguồn mở, thiết kế chip trong nước, đồng thời hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp địa phương. Tại Đông Nam Á, Singapore, Malaysia và Thái Lan đang tăng cường năng lực cơ sở hạ tầng để định vị mình là những trung tâm khả thi cho sản xuất chất bán dẫn tiên tiến và đầu tư vào trung tâm dữ liệu.
Để thực sự đạt được một hệ sinh thái AI hợp tác ở Đông Á, ASEAN+3 cần thúc đẩy xây dựng quan hệ đối tác giữa chính phủ, ngành công nghiệp, các viện nghiên cứu và xã hội dân sự. Việc thành lập một nhóm công tác AI ASEAN+3 (một đơn vị bổ sung cho Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Đổi mới ASEAN+3) có thể tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động tìm đường nhằm xác định lợi thế so sánh giữa các quốc gia thành viên trong đổi mới AI. Những lợi thế này có thể trải rộng từ điện toán và cơ sở hạ tầng đến tạo dữ liệu, đào tạo mô hình và hài hòa hóa các quy định về chuyển giao dữ liệu, sở hữu trí tuệ và an ninh mạng.
Thay vì cạnh tranh nhân tài, ASEAN+3 nên theo đuổi cách tiếp cận mang tính khu vực đối với các cơ hội xây dựng năng lực, với sự tham gia của các bên chủ chốt từ chính phủ, ngành công nghiệp và học viện.
ASEAN+3 có thể ưu tiên các sáng kiến về dịch chuyển nhân tài hoặc các chương trình đào tạo nghề theo Kế hoạch Công tác hợp tác 2023-2027, những sáng kiến này có khả năng đáp ứng thị trường lao động đang phát triển nhanh chóng.
Dựa trên xu hướng gia tăng tuyển sinh đại học ASEAN tại Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc, ASEAN+3 có thể khám phá các chương trình thực tập thí điểm giữa các công ty công nghệ ứng dụng AI. Về lâu dài, ASEAN+3 có thể rút kinh nghiệm từ những thành công và thách thức ban đầu của Cộng đồng Kinh tế ASEAN trong việc xây dựng các tiêu chuẩn trình độ kỹ năng số trên toàn khu vực nhằm tăng cường tính di động của nhân tài.
Chia sẻ thông tin là một phần không thể thiếu để tăng cường khả năng phục hồi của ASEAN+3 trong phát triển AI trong bối cảnh Mỹ mở rộng kiểm soát xuất khẩu nhắm vào Malaysia và Thái Lan, nhằm hạn chế hơn nữa việc Trung Quốc tiếp cận chip AI tiên tiến từ các công ty như Nvidia. Do Đông Á chiếm khoảng 75% năng lực sản xuất chất bán dẫn toàn cầu, việc trao đổi thông tin kịp thời và nhanh chóng có thể giảm thiểu tác động của gián đoạn chuỗi cung ứng do bất ổn địa chính trị đang diễn ra.
ASEAN+3 có thể thúc đẩy khả năng phục hồi bằng cách thể chế hóa hệ thống cảnh báo hoặc thông báo sớm để cải thiện khả năng hiển thị các lỗ hổng của chuỗi cung ứng trước các chính sách xuất khẩu của Mỹ. Sáng kiến Chiang Mai có thể đóng vai trò như một bản thiết kế về chia sẻ thông tin cho đổi mới và phát triển AI. Việc chia sẻ thông tin thường xuyên có thể tạo ra một môi trường kinh doanh và chính sách hợp tác và dễ dự đoán hơn trong ASEAN+3.
Điều này rất quan trọng khi tâm lý “tổng bằng 0” đang lan rộng có thể khiến các quốc gia tập trung vào phát triển công nghiệp trong chuỗi cung ứng toàn cầu, thay vì xây dựng một hệ sinh thái AI khu vực có khả năng tương tác.
Việc đạt được khả năng phục hồi chiến lược trong phát triển AI tại ASEAN+3 đòi hỏi tầm nhìn chủ động hơn trong việc thiết lập chuẩn mực AI. Việc xây dựng một hệ sinh thái AI bền vững và có khả năng phục hồi chỉ có thể đạt được thông qua việc lồng ghép các phương pháp tiếp cận toàn diện và địa phương hóa để giải quyết những bất bình đẳng số do AI gây ra.
Kể từ tháng 11/2024, một làn sóng các mô hình ngôn ngữ lớn do các nước Đông Nam Á tự phát triển như SEA-LION, SeaLLM v3 và Sailor2 đã sử dụng ngôn ngữ địa phương trong dịch máy, nhận dạng giọng nói và phân tích cảm xúc để phản ánh chính xác hơn các sắc thái văn hóa và ngôn ngữ so với các mô hình AI lấy Phương Tây làm trọng tâm. Thông qua các công ty công nghệ và các sáng kiến do chính phủ dẫn dắt, Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc đang tích cực thu hút các công ty khởi nghiệp và công ty công nghệ Đông Nam Á cùng phát triển các mô hình và ứng dụng AI phù hợp với bối cảnh.
Bước tiếp theo, ASEAN+3 sẽ thành lập nhóm công tác liên ngành về AI theo đề xuất để củng cố các nỗ lực hướng tới việc cùng phát triển các mô hình AI dựa trên bản sắc văn hóa chung của khu vực, coi trọng sự hòa hợp cộng đồng và xã hội.
Đông Á đang phải đối mặt với một thế giới ngày càng bất ổn và đang thay đổi nhanh chóng. Hậu quả của sự bất ổn trong khu vực là cơ hội để các quốc gia xem xét lại các giả định chiến lược và hình dung lại sự hợp tác tập thể dựa trên khả năng phục hồi chiến lược. Các công cụ và nền tảng hỗ trợ AI đóng vai trò là phép thử cho quyết tâm của ASEAN, Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc trong việc duy trì trật tự khu vực thông qua sự đồng thuận và đàm phán, thay vì thông qua cưỡng chế./.