Ý nghĩa từ việc giải quyết tranh chấp Indonesia-Malaysia tại
vùng biển Ambalat TTXVN (Sydney 18/8)
Trang tin của Viện nghiên cứu chính sách đối ngoại Lowy (Australia) ngày 18/8 đăng bài viết cho rằng trong bối cảnh căng thẳng khu vực ngày càng gia tăng, việc tìm ra giải pháp cho cuộc tranh chấp lâu dài liên quan đến vùng biển Ambalat sẽ là hình mẫu cho các cuộc tranh chấp khác.
Tranh chấp hàng hải giữa Indonesia và Malaysia lại nổi lên. Đây là một vấn đề biên giới chưa được giải quyết đã kéo dài hơn 4 thập kỷ. Tranh chấp bắt nguồn từ bản đồ ranh giới biển năm 1979 của Malaysia, bao gồm một phần Biển Sulawesi, được Indonesia gọi là Lô Ambalat, một khu vực giàu dầu khí nằm trong thềm lục địa Indonesia.
Indonesia đã liên tục bác bỏ bản đồ này, lập luận rằng nó không có cơ sở pháp lý theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS). Mặc dù Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) đã trao các đảo Sipadan và Ligitan cho Malaysia vào năm 2002, nhưng phán quyết đó không giải quyết được vấn đề phân định vùng biển xung quanh, khiến Ambalat trở thành một “điểm nóng” dai dẳng.
Khu vực này được cho là có trữ lượng dầu thô có thể khai thác lên tới hàng trăm triệu thùng cũng như tiềm năng khí đốt tự nhiên đáng kể, khiến nó trở thành một trong những triển vọng ngoài khơi có giá trị nhất ở miền Đông Indonesia. Theo Bộ Năng lượng và Tài nguyên Khoáng sản Indonesia, trữ lượng này có thể duy trì sản lượng quốc gia trong nhiều năm, trong khi các mỏ khí đốt có thể củng cố nguồn cung năng lượng trong nước và tạo ra lợi nhuận từ việc cung cấp cho các thị trường xuất khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG). Vị trí nước sâu của Ambalat cũng khiến nơi đây trở thành một trung tâm hậu cần ngoài khơi quan trọng.
Căng thẳng giữa Indonesia và Malaysia đã bùng phát trong quá khứ, bao gồm các vụ việc liên quan đến tàu tuần tra và hoạt động khoan dầu. Indonesia đã cấp phép cho các công ty năng lượng như ENI tại Lô Ambalat và Unocal tại Đông Ambalat, trong khi Malaysia đã cấp quyền cho Petronas đối với các lô mà họ gọi là ND-6 và ND-7. Tranh chấp này phần lớn đã lắng xuống cho đến gần đây, khi các quan chức Malaysia bác bỏ việc sử dụng thuật ngữ "Ambalat" và khăng khăng gọi nó là một phần của "Biển Sulawesi" - một động thái được Jakarta coi là không chỉ mang tính ngữ nghĩa, mà đúng hơn là một động thái ngoại giao mang tính biểu tượng về chủ quyền.
Phản ứng của Jakarta rất kiên quyết nhưng vẫn thận trọng. Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto đã tái khẳng định tuyên bố của Indonesia, đồng thời nhấn mạnh rằng vấn đề cần được giải quyết một cách hòa bình, tránh việc phải nhờ đến các vụ kiện tụng quốc tế. Cách tiếp cận này rất thực tế, xét đến mối quan hệ kinh tế và chính trị sâu sắc giữa hai nước cũng như vai trò chung của họ với tư cách là những thành viên sáng lập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).
Quan trọng hơn, mối quan hệ cá nhân giữa Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim và các nhà lãnh đạo Indonesia, đặc biệt là Prabowo, có thể là nguồn lực chính trị cần thiết để định hướng cả hai bộ máy hành chính hướng tới sự hợp tác mang tính xây dựng. Mối quan hệ lâu dài của Anwar với Indonesia, bắt nguồn từ thời kỳ cải cách, và những cuộc trao đổi nồng ấm của ông với Prabowo trong những năm gần đây, cho thấy sự sẵn lòng quản lý những khác biệt mà không làm tổn hại đến mối quan hệ rộng lớn hơn.
Tính cấp thiết của ngoại giao càng trở nên rõ ràng hơn khi nhìn qua lăng kính của cuộc xung đột biên giới Thái Lan-Campuchia gần đây. Giao tranh gần đền Preah Vihear trong những tháng gần đây đã leo thang thành các cuộc đấu pháo gây thương vong và khiến hàng nghìn người phải di dời. Một thỏa thuận ngừng bắn mong manh được đàm phán vào tháng trước, cho thấy các thỏa thuận trên giấy tờ đòi hỏi các cơ chế giám sát chặt chẽ và việc xây dựng lòng tin với nhau.
Indonesia và Malaysia phải thừa nhận rằng họ đang đối mặt với những thách thức lớn hơn nhiều ở châu Á-Thái Bình Dương, đòi hỏi sự đoàn kết. Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng ở Biển Hoa Nam (Biển Đông), mối quan hệ Indonesia-Malaysia rạn nứt sẽ chỉ làm suy yếu lập trường chung của ASEAN. Đoàn kết và giải quyết tranh chấp sẽ nâng cao năng lực của khu vực trong việc quản lý cạnh tranh và duy trì sự ổn định.
Nếu được xử lý đúng đắn, Ambalat có thể trở thành hình mẫu cho giải quyết tranh chấp hòa bình ở Đông Nam Á. Một lựa chọn đầy hứa hẹn, được Malaysia gợi ý, là một thỏa thuận phát triển chung cho phép cả hai nước khai thác tài nguyên của khu vực trong khi hoãn lại việc phân định ranh giới cuối cùng. Các kế hoạch tương tự đã từng được thực hiện trước đây, chẳng hạn như thỏa thuận Malaysia-Thái Lan năm 1979 về Vịnh Thái Lan, cho phép khai thác dầu chung mà không cần đối đầu quân sự.
Tuy nhiên, áp lực trong nước - dù là tình cảm dân tộc chủ nghĩa hay những toan tính chính trị ngắn hạn - có thể dễ dàng khiến các nhà lãnh đạo đưa ra lập trường cứng rắn. Việc truyền thông một cách khôn ngoan cũng là điều cần thiết:
khẳng định chủ quyền, đồng thời để ngỏ cánh cửa cho sự thỏa hiệp thực dụng. Nếu ý chí chính trị được duy trì, việc giải quyết vấn đề Ambalat một cách hòa bình sẽ gửi đi một tín hiệu mạnh mẽ rằng ASEAN có thể duy trì sự ổn định nội bộ ngay cả trong bối cảnh các yêu sách lãnh thổ chồng chéo.
Xung đột Thái Lan-Campuchia là một lời cảnh tỉnh nghiêm túc về việc tranh chấp biên giới có thể nhanh chóng leo thang thành khủng hoảng nhân đạo, với những thiệt hại về người, tình trạng di dời hàng loạt và bất ổn khu vực. Ngược lại, một giải pháp ngoại giao cho Ambalat – được hỗ trợ bởi mối quan hệ cá nhân giữa các nhà lãnh đạo – có thể tạo ra một tiền lệ mới cho việc giải quyết tranh chấp hàng hải, một tiền lệ ưu tiên đối thoại, tôn trọng luật pháp quốc tế và ngăn chặn leo thang quân sự.
Nếu Jakarta và Kuala Lumpur có thể biến một điểm nóng kéo dài hàng thập kỷ thành biểu tượng của hòa giải và hợp tác, họ sẽ không chỉ bảo vệ lợi ích kinh tế và chủ quyền của riêng mình, mà còn nâng cao uy tín của ASEAN trên trường quốc tế. Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, một thành tựu như vậy sẽ chứng minh rằng đoàn kết nội khối của ASEAN sẽ không chỉ là một khẩu hiệu, mà còn là một cách để định hướng trong một tương lai bất định./.