Donald Trump đang "âm thầm" thay đổi chính sách đối với Myanmar?
Đài RFI (Đêm 18/8)
Hãng tin Reuters dẫn thông báo của Bộ Tài chính Mỹ ngày 24/7 cho biết chính quyền Tổng thống Donald Trump đã dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt đối với một số đồng minh của các tướng lĩnh cầm quyền ở Myanmar vốn được áp đặt dưới thời người tiền nhiệm Joe Biden. Điều gì đã thúc đẩy Washington đưa ra quyết định này? Đây có phải là khởi đầu cho sự thay đổi trong chính sách của Mỹ đối với Myanmar?
Cụ thể, Mỹ đã dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt đối với 3 doanh nghiệp và 4 cá nhân Myanmar, bao gồm công ty KT Services and Logistics cùng giám đốc điều hành - người từng bị coi là “thân cận với chính quyền quân sự” sau khi cho một doanh nghiệp quân đội thuê cảng Rangoon với giá 3 triệu USD/năm; các công ty chuyên sản xuất vũ khí Myanmar Chemical and Machinery Company và Suntac Technologies, cùng chủ sở hữu các công ty này. Một công dân Myanmar khác là Tin Latt Min (được phía Mỹ từng mô tả là ông chủ của “nhiều công ty có mối quan hệ chặt chẽ với chế độ quân sự Myanmar”), cũng được loại khỏi danh sách trừng phạt lần này.
Trả lời kênh ABC News (Australia), chuyên gia Sean Turnell thuộc Ngân hàng Dự trữ Australia và là cựu Cố vấn chính sách kinh tế cho chính quyền Aung San Suu Kyi, nhấn mạnh rằng các nhân vật trên không phải là những người ngoài luồng mà có liên quan mật thiết đến “kinh tế chiến tranh của Myanmar”, qua việc “tạo điều kiện cho chính quyền quân sự nhập khẩu vũ khí từ các nước như Trung Quốc và Nga”. Do vậy, ông Turnell cho rằng việc Mỹ dỡ bỏ trừng phạt với những cá nhân và doanh nghiệp này “gửi đi một tín hiệu sai lầm”.
Tính toán của Mỹ Kể từ sau thông báo của chính quyền Trump 2.0, giới chuyên gia đã cố gắng tìm hiểu điều gì đã thúc đẩy Washington quyết định dỡ bỏ trừng phạt đối với các thực thể thân cận với chính quyền quân sự Myanmar. Một số nhà phân tích cho rằng một trong những nguyên nhân là về kinh tế.
Không lâu trước khi Bộ Tài chính Mỹ ra thông cáo dỡ bỏ trừng phạt, Trump và người đứng đầu chính quyền quân sự Myanmar, Thống tướng Min Aung Hlaing đã trao đổi thư. Bức thư đầu tiên do tổng thống Mỹ gửi đi (nằm trong loạt thư được gửi tới các nguyên thủ nước ngoài), đe dọa sẽ áp thuế 40% với các sản phẩm của Myanmar nếu như hai bên không đạt được một thỏa thuận thương mại.
Đáp lại, Tướng Min Aung Hlaing đã gửi Trump một bức thư dài, đề xuất Mỹ giảm mức thuế xuống còn 10% đến 20%, đồng thời tuyên bố Myanmar sẽ hạ thuế đối với hàng nhập khẩu từ Mỹ xuống mức từ 0% đến 10% và sẵn sàng cử một đoàn đàm phán đến Washington nếu cần.
Ngoài ra, theo Reuters, trong thư ông Min Aung Hlaing cũng không tiếc lời ca ngợi tổng thống Mỹ. Trong khi truyền thông nhà nước Myanmar đưa tin Tướng Min Aung Hlaing ”ghi nhận sự lãnh đạo mạnh mẽ của ông Trump trong việc đưa nước Mỹ hướng tới thịnh vượng với tinh thần của một người yêu nước chân chính”. Liệu đây là sự khởi đầu của một mối quan hệ nồng ấm mới giữa Mỹ và Myanmar?
Anna Roberts, Giám đốc điều hành Tổ chức phi chính phủ Burma Campaign UK, đấu tranh cho nhân quyền và dân chủ của Myanmar, nhận định rằng điều đó còn khá xa vời.
Bà Roberts nói: “Những bức thư của Trump đều được viết theo cùng một khuôn mẫu. Điều này hoàn toàn không phải bằng chứng về sự quan tâm mới đối với Myanmar hay mong muốn xích lại gần với chính quyền quân sự. Tuy nhiên, về phía các tướng lĩnh Myanmar, điều đó chắc chắn đã khơi dậy hy vọng có thể đàm phán, đối thoại và từ đó bình thường hóa quan hệ với Mỹ”.
Liệu Washington đang nhắm đến đất hiếm - nguồn tài nguyên dồi dào ở Myanmar? Hiện nay, Trung Quốc - đối thủ thương mại lớn nhất của Mỹ - là quốc gia hưởng lợi chính từ nguồn tài nguyên quý giá này. Theo một nghiên cứu công bố năm 2024 của tổ chức phi chính phủ Global Witness, chuyên đấu tranh chống nạn khai thác tài nguyên ở các nước đang phát triển, kể từ năm 2021, Myanmar đã tăng gấp đôi sản lượng đất hiếm xuất khẩu sang Trung Quốc. Số lượng mỏ đất hiếm, chủ yếu nằm ở bang Kachin sát biên giới hai nước, đã bùng nổ, vượt quá 300 mỏ.
Liệu việc dỡ bỏ trừng phạt có phải là bằng chứng về một chiến lược mới của Washington nhằm tiếp cận nguồn khoáng sản này của Myanmar? Bà Roberts nhận định: “Nếu đúng vậy, thì điều đó rất rủi ro bởi Trung Quốc từ lâu đã là đồng minh lớn nhất của chính quyền quân sự và có ảnh hưởng sâu rộng tại Myanmar. Ngay cả trong trường hợp Mỹ thành công trong việc tiếp cận các mỏ này thì khả năng cao là nước này cũng không thể khai thác được nhiều”. Bà cho biết thách thức về hậu cần là rất lớn, nhất là khi “một số mỏ nằm trong khu vực đặt dưới sự kiểm soát của Quân đội Độc lập Kachin (KIA), một trong những nhóm sắc tộc nổi dậy chống chính quyền quân sự”.
Cơ hội hay thảm họa?
Động cơ khiến Washington dỡ bỏ trừng phạt nhắm vào những nhân vật thân cận với chính quyền quân sự có thể còn mơ hồ, nhưng hậu quả đối với phong trào đấu tranh dân chủ ở Myanmar là rất rõ ràng. John Sifton, Giám đốc phụ trách châu Á tại Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW), cảnh báo rằng việc Trump dỡ bỏ trừng phạt các nhân vật thân cận với chính quyền quân sự Myanmar “làm dấy lên lo ngại về một sự thay đổi lớn trong chính sách của Mỹ, vốn cho đến nay vẫn tập trung vào các lệnh trừng phạt đối với chế độ quân sự Myanmar”. Theo ông Sifton, điều này sẽ ”gây ra mối lo ngại sâu sắc cho các nạn nhân của chính quyền quân đội cũng như tất cả những người đang đấu tranh và hoạt động để phục hồi chế độ dân chủ”.
Đồng quan điểm trên, bà Roberts nhận định: “Thông điệp mà Trump gửi đi là một thảm họa. Chính sách của ông đã gây ra nhiều thiệt hại cho người dân Myanmar, đặc biệt việc cắt giảm ngân sách của Cơ quan viện trợ quốc tế Mỹ (USAID) đã khiến nhiều người mất đi sự trợ giúp thiết yếu. Lần này, ông lại đang giúp chính quyền quân sự đúng vào lúc họ tìm kiếm sự hợp pháp hóa và công nhận quốc tế”.
Thời gian gần đây, chính quyền quân sự Myanmar đã thông báo dỡ bỏ tình trạng khẩn cấp (vốn được áp dụng kể từ cuộc đảo chính) nhằm tổ chức bầu cử Quốc hội vào tháng 12/2025 hoặc tháng 1/2026. Chính quyền quân sự Myanmar hy vọng qua cuộc bầu cử này sẽ củng cố quyền lực và tạo ra vẻ ngoài hợp pháp, trong khi thực tế, nhiều khu vực lớn của đất nước vẫn nằm dưới sự kiểm soát của phong trào ủng hộ dân chủ.
Các nhóm đối lập ở Myanmar đã công khai tuyên bố sẽ tẩy chay cuộc bầu cử.
Bà Roberts nhắc lại rằng “quân đội Myanmar đã từng làm điều tương tự trong một cuộc đảo chính hồi năm 2010. Họ tổ chức bầu cử, thả tù nhân và tạo ra vẻ bề ngoài như mọi thứ đã trở lại bình thường. Điều đó đã đủ để giảm áp lực từ cộng đồng quốc tế”. Do vậy, cộng đồng quốc tế cần rút ra bài học từ quá khứ để không bị mắc lại bẫy cũ. Nói cách khác, hiện không phải là lúc để giảm bớt hành động quốc tế, mà thay vào đó cần tiếp tục duy trì và thậm chí siết chặt các lệnh trừng phạt đối với chính quyền quân sự Myanmar./.