Chính sách giao dịch của Donald Trump đe dọa sự ổn định toàn cầu
TTXVN (Tokyo 19/8)
“The Japan Times” ngày 18/8 nhận định, các chính sách giao dịch của Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa sự ổn định toàn cầu. Bài báo nêu rõ ngay cả khi Nhà Trắng mềm mỏng hơn với Nga, họ vẫn nhằm mục tiêu vào các đồng minh như Ấn Độ và Nhật Bản bằng các cuộc chiến thuế quan.
Hội nghị thượng đỉnh Trump-Putin ở Alaska đã kết thúc hôm 15/8 mà không đạt được thỏa thuận nào về Ukraine, mặc dù cả hai nhà lãnh đạo đều ca ngợi “tiến triển” đã đạt được. Tổng thống Trump thừa nhận rằng không đạt được thỏa thuận nào, trong khi Tổng thống Nga Vladimir Putin khẳng định họ đã đạt được “sự hiểu biết”. Cuộc gặp phô trương nhưng thiếu thực chất, chỉ càng củng cố nhận thức về phong cách giao dịch của Trump - nồng nhiệt với đối thủ nhưng lại ít rõ ràng về kết quả.
Ngay trước hội nghị, Trump cũng tuyên bố rằng Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đảm bảo riêng với ông rằng Trung Quốc sẽ không xâm lược Đài Loan trong nhiệm kỳ của ông, điều này cho thấy tác động khó lường nhưng vô cùng lớn từ chính sách ngoại giao của Trump đối với an ninh toàn cầu.
Những diễn biến này tạo bối cảnh để hiểu rõ các cuộc chiến thuế quan mới của Trump.
Nhiệm kỳ hai của ông tại Nhà Trắng đang định hình lại đáng kể cục diện địa chính trị toàn cầu, đặc biệt là trong thương mại và các liên minh chiến lược. Mặc dù một số thay đổi này có thể xuất phát từ tham vọng “làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại”, ngày càng có nhiều ý kiến - cả trong và ngoài Mỹ - cho rằng hành động của ông vừa được định hình bởi động cơ và lợi ích cá nhân vừa có tầm nhìn chiến lược.
Cốt lõi của những thay đổi này là một cuộc chiến thuế quan được tái khởi động, không chỉ nhắm vào các đối thủ truyền thống như Trung Quốc mà còn mở rộng sang các đối tác chiến lược ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương như Nhật Bản và Ấn Độ.
Nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của Trump (2017-2020) đánh dấu bằng định hướng chính sách đối ngoại rõ ràng, nhằm kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Nhận thức Trung Quốc là đối thủ chính đối với vị thế bá chủ của Mỹ, chính quyền Trump 1.0 đã tìm cách thiết lập những liên kết mới trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, củng cố quan hệ với các nước như Nhật Bản, Australia và Ấn Độ để đóng vai trò đối trọng. Ngôn ngữ chiến lược được thể hiện theo hướng duy trì một Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở, trong đó Mỹ tự coi mình là một cường quốc Thái Bình Dương với những lợi ích chính đáng trong cán cân quyền lực của khu vực.
Tuy nhiên, nhiệm kỳ thứ hai của Trump đã chứng kiến sự thay đổi đáng chú ý: Chủ nghĩa bảo hộ kinh tế hiện đang lấn át tính nhất quán về mặt chiến lược và chiến tranh thương mại không chỉ được sử dụng như công cụ kinh tế mà còn như công cụ tạo đòn bẩy địa chính trị. Tương tự như việc Trump áp thuế cao đối với Nhật Bản, việc ông áp thuế đối với Ấn Độ - đối tác dân chủ lớn nhất của Mỹ và là một nhân tố quan trọng ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương - là một biểu hiện đáng kinh ngạc của sự thay đổi này. Hôm 6/8, Trump đã ký một sắc lệnh hành pháp áp đặt thêm 25% thuế quan đối với hàng hóa Ấn Độ, nâng tổng mức thuế quan lên mức đáng kinh ngạc 50%. Lý do đưa ra là Ấn Độ tiếp tục mua dầu của Nga, điều mà Nhà Trắng tuyên bố là “mối đe dọa bất thường và đặc biệt” đối với an ninh quốc gia và lợi ích chính sách đối ngoại của Mỹ.
Tuy nhiên, ngay cả khi xem xét tổng quan, lập luận của chính quyền Trump cũng đầy rẫy những mâu thuẫn và tiêu chuẩn kép. Dữ liệu cho thấy Ấn Độ dù tăng đột biến lượng nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch từ Nga nhưng chỉ đóng góp 13% doanh thu dầu mỏ của Nga kể từ khi chiến tranh Ukraine nổ ra, trong khi Liên minh châu Âu (EU) - bất chấp những lệnh trừng phạt chống Nga - đóng góp tới 23%. Tuy nhiên, EU vẫn được miễn trừ các mức thuế trừng phạt, trong khi Ấn Độ phải gánh chịu gánh nặng kinh tế.
Việc áp dụng các biện pháp trừng phạt có chọn lọc này cho thấy lôgíc đằng sau các mức thuế quan không chỉ dựa trên chính sách đối ngoại có nguyên tắc, mà ngày càng giống một nỗ lực gây áp lực với các quốc gia có ít ảnh hưởng đối với Mỹ. Không giống như Trung Quốc, quốc gia đã trả đũa các mức thuế quan trước đó bằng cách cấm xuất khẩu khoáng sản đất hiếm buộc Washington phải giảm gánh nặng thuế quan, Ấn Độ thiếu các đòn bẩy kinh tế như vậy. Với phần lớn dân số phụ thuộc vào nông nghiệp và ngành sản xuất chế biến sữa, New Delhi từ lâu đã phản đối việc mở cửa các lĩnh vực nhạy cảm này. Việc Trump khăng khăng yêu cầu Ấn Độ phải nhượng bộ trong chính các lĩnh vực này càng làm gia tăng căng thẳng, bởi những yêu cầu như vậy là không thể chấp nhận được về mặt chính trị trong bối cảnh nội bộ Ấn Độ. Thủ tướng Narendra Modi đã phản ứng rất kiên quyết, khẳng định rõ rằng Ấn Độ sẽ không thỏa hiệp với lợi ích của nông dân, ngư dân và các nhà sản xuất sữa. Phát biểu tại một sự kiện công khai, Modi thừa nhận Ấn Độ có thể phải trả giá đắt cho lập trường của mình, nhưng khẳng định sẵn sàng chịu đựng, đồng thời tuyên bố sẽ “đứng vững như một bức tường thành chống lại bất kỳ chính sách gây hại nào” ảnh hưởng đến nền nông nghiệp Ấn Độ.
Thái độ thách thức này đánh dấu sự suy giảm đáng kể trong quan hệ thương mại Mỹ-Ấn, đặc biệt khi Washington đồng thời bác bỏ mọi cuộc đàm phán thương mại cho đến khi vấn đề được giải quyết. Đối với một mối quan hệ từng được ca ngợi là một trong những quan hệ quan trọng nhất của thế kỷ XXI - không chỉ ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương mà còn trên phạm vi toàn cầu - hậu quả này khiến nhiều người cảm thấy hết sức lo ngại.
Điều làm tăng thêm sự phức tạp là hành vi dường như mâu thuẫn của Trump đối với các chủ thể toàn cầu khác. Thái độ thù địch trước đây của ông đối với NATO và các thành viên châu Âu nay đã nhường chỗ cho các thỏa thuận kinh tế mang tính giao dịch hơn với cả EU và Anh. Với sự thay đổi chiến lược này, Trump đã xoay sở để thu hút thêm chi tiêu quốc phòng từ họ, đáp ứng một trong những yêu cầu lâu nay của mình.
Trong khi đó, thái độ mềm mỏng ban đầu của Trump đối với Nga - dựa trên niềm tin rằng ông có thể thuyết phục Putin chấm dứt chiến tranh - đã trở nên cứng rắn hơn khi kỳ vọng đó không thành hiện thực. Tuy nhiên, thay vì trừng phạt trực tiếp Nga - và thậm chí thực hiện các bước để bình thường hóa quan hệ với Putin tại Hội nghị thượng đỉnh Alaska - Trump đã chọn cách gây áp lực với các quốc gia như Ấn Độ, vốn vẫn duy trì quan hệ năng lượng với Moskva.
Điều còn khó hiểu hơn nữa là lập trường của Trump đối với Trung Quốc. Bất chấp những xung đột trước đó, giờ đây ông dường như đang tìm kiếm một thỏa thuận thương mại tiềm năng với Bắc Kinh. Có suy đoán rằng ông thậm chí sẽ thăm Trung Quốc, báo hiệu một sự tan băng quan hệ có thể gây ra những hậu quả địa chính trị sâu rộng. Cách tiếp cận này hoàn toàn trái ngược với các biện pháp thuế quan khắc nghiệt nhắm vào Ấn Độ và Brazil, cả hai đều là thành viên sáng lập BRICS. Trump cũng đã mô tả BRICS (một nhóm 10 quốc gia gồm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu, bao gồm Brazil, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) là một tổ chức “chống Mỹ” và đổ lỗi cho nhóm này vì thúc đẩy phi USD hóa - những tuyên bố bị phản đối và đơn giản hóa quá mức, nhưng lại được dùng để biện minh cho các biện pháp trừng phạt kinh tế tiếp theo.
Hệ quả của những thay đổi lập trường này là nhận thức ngày càng gia tăng rằng các chính sách đối ngoại và thương mại của Trump thiếu tính nhất quán và bị chi phối bởi những lợi ích ngắn hạn và các chiêu trò chính trị hơn là tư duy chiến lược dài hạn. Sự khó lường này là một thách thức đáng kể đối với Ấn Độ - quốc gia đang phải ứng phó với một môi trường bên ngoài ngày càng bất ổn, ngay cả các mối quan hệ đối tác truyền thống cũng không còn được coi là điều hiển nhiên. Hậu quả kinh tế đã hiện rõ. Theo Moody's, mức thuế quan mới có thể làm chậm tăng trưởng GDP của Ấn Độ 0,3% trong tài khóa 2025-2026, từ 6,3% xuống còn khoảng 6%. Các lĩnh vực then chốt như sản xuất điện tử có thể chứng kiến đầu tư nước ngoài giảm do chênh lệch thuế quan so với các nền kinh tế khác ở châu Á-Thái Bình Dương. Tâm lý nhà đầu tư đang suy yếu, với việc các nhà đầu tư nước ngoài đã rút 2 tỷ USD vào tháng 7 và gần 1 tỷ USD vào đầu tháng 8.
Trong khi đó, việc Trung Quốc gần đây hạn chế xuất khẩu đất hiếm đã làm nổi bật những điểm yếu trong các lĩnh vực sản xuất công nghệ cao và quốc phòng của Mỹ. Mỹ đã đầu tư vào sản xuất trong nước và các chiến lược đa dạng hóa nhưng vẫn còn nhiều năm nữa mới có thể xây dựng được chuỗi cung ứng tự chủ. Điều này mang lại cho Trung Quốc một lợi thế đáng kể trong bất kỳ cuộc đàm phán nào trong tương lai - một lợi thế mà Ấn Độ không có. Việc Trump sẵn sàng nới lỏng trừng phạt Trung Quốc trong khi vẫn trừng phạt Ấn Độ chỉ càng củng cố nhận thức rằng chính quyền Trump 2.0 chọn mục tiêu dựa trên sự tiện lợi hơn là nguyên tắc. Một khía cạnh phức tạp khác là việc Trump đột ngột chuyển hướng sang Pakistan, quốc gia mà ông từng chế giễu là gian dối. Thỏa thuận gần đây của ông với Islamabad và việc tiếp đón Tổng tham mưu trưởng Lục quân Asim Munir tại Nhà Trắng được xem là một phần của quá trình điều chỉnh lớn hơn ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Cùng với lập trường mềm mỏng hơn của ông đối với Trung Quốc, diễn biến này đặt ra những câu hỏi nghiêm túc về các ưu tiên chiến lược của Mỹ trong khu vực và vai trò của Ấn Độ trong tính toán của Mỹ trong tương lai.
Ấn Độ đang đối mặt với một thời khắc địa chính trị đòi hỏi cả sự thận trọng lẫn sự rõ ràng. Khi nhiệm kỳ hai của Trump mang đến sự pha trộn giữa tính khó lường, chiến thuật gây sức ép và đối ngoại giao dịch, New Delhi phải nỗ lực bảo vệ lợi ích lâu dài mà không làm ảnh hưởng đến quyền ra quyết định về chủ quyền. Điều này không chỉ đòi hỏi đa dạng hóa các mối quan hệ đối tác chiến lược mà còn phải củng cố khả năng phục hồi kinh tế trong nước trước những cú sốc bên ngoài. Cuộc chiến thuế quan chỉ là một mặt trận, trong khi cuộc chiến vì sự ổn định địa chính trị sẽ còn kéo dài./.