Thỏa thuận thuế quan Indonesia-Mỹ chỉ là
“ánh trăng lừa dối”?
TTXVN (Sydney 28/7)
Trang tin “The Interpreter” (Australia) ngày 28/7 đăng bài viết cho rằng thuế quan thường bị coi là vấn đề kỹ thuật, nhưng sự dao động của thuế quan Mỹ đối với các sản phẩm của Indonesia lại cho thấy một thực tế sâu sắc hơn. Từng là tiếng nói hàng đầu của Phong trào Không Liên kết, Indonesia hiện vẫn đang chật vật khẳng định vị thế trong trật tự thế giới bị chia cắt ngày nay.
Ban đầu Mỹ ấn định mức thuế quan đối với Indonesia là 32%, sau đó đe dọa tăng lên 42%, rồi “thỏa hiệp” ở mức 19%. Jakarta đã vội vàng tuyên bố kết quả đàm phán thuế quan với Tổng thống Mỹ Donald Trump là một thắng lợi ngoại giao. Tuy nhiên, đằng sau cái gọi là “chiến thắng” đó là một cái giá khá đắt: Indonesia phải cam kết nhập khẩu 15 tỷ USD khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Mỹ, nhập khẩu ngũ cốc và đậu nành trị giá 4,5 tỷ USD từ vùng Trung Tây nước Mỹ, và nhập khẩu 50 máy bay Boeing thân rộng mà vẫn chưa rõ đơn vị vận hành. Việc giảm thuế quan thông qua các mối quan hệ phụ thuộc mới không phải một chiến thắng, có chăng chỉ là “bình mới rượu cũ”.
Chính sách thuế quan của Trump đã phơi bày một sự thật khó chịu. Trong một thế giới được mô tả là đa cực, nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á này vẫn bị tác động bởi logic đơn cực của kinh tế cưỡng chế. Trong nước, Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto thể hiện mình là một nhà lãnh đạo dân tộc chủ nghĩa, không chịu bị “sai khiến”. Ở nước ngoài, ông phô trương việc Indonesia gia nhập Nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu thế giới (BRICS) như thể nó làm dịch chuyển trọng tâm ngoại giao của Jakarta. Tuy nhiên, những phô trương đó tiêu tan ngay khi Washington tuyên bố áp dụng thuế quan. Đa cực còn ý nghĩa gì nếu chỉ một quốc gia vẫn có thể dễ dàng quyết định bước đi của các quốc gia khác?
Đây không phải phòng ngừa rủi ro, mà là tự chủ phản ứng. Độc lập-Chủ động (Bebas-aktif), từng được Mohammad Hatta - Phó Tổng thống đầu tiên của Indonesia và là kiến trúc sư chủ chốt của học thuyết không liên kết - nêu ra nhằm bảo vệ nền độc lập, đồng thời định hình sự cân bằng, giờ đây đã bị giản lược thành một khẩu hiệu sáo rỗng. Indonesia gia nhập BRICS như một biểu tượng, chứ không phải một phương tiện tạo đòn bẩy. Với Bắc Kinh và Moskva, Prabowo mỉm cười. Với Washington, ông lại cúi đầu.
Prabowo nổi tiếng với hình ảnh cứng rắn, một cựu tướng lĩnh được cho là không sợ hãi bất kỳ ai. Ông tỏ ra hùng hồn trong nước, quảng bá câu chuyện về một “con hổ châu Á” không thể bị sai khiến. Tuy nhiên, khi đối mặt với áp lực thực sự, vẻ ngoài phô trương lại biến thành sự phục tùng trá hình dưới vỏ bọc thỏa hiệp. Liệu những diễn ngôn dân tộc chủ nghĩa có giá trị gì nếu chỉ một lời đe dọa thuế quan cũng có thể phá vỡ nó?
Prabowo xây dựng danh tiếng nhờ với màn kịch dân tộc chủ nghĩa. Ông thể hiện mình là một nhà lãnh đạo mạnh mẽ ở trong nước để che đậy những hành động nhượng bộ của ông trên trường quốc tế. Màn trình diễn này được dàn dựng một cách có chủ đích - một lá chắn đầu hàng được ngụy trang thành sức mạnh.
Câu chuyện thuế quan đã cho thấy áp lực kinh tế đã duy trì hệ thống phân cấp cũ như thế nào. Thuế quan không còn đơn thuần là công cụ thị trường; chúng là vũ khí địa chính trị để củng cố lòng trung thành. Việc hạ mức thuế xuống 19% không phải là hành động thể hiện thiện chí, mà là lời nhắc nhở rằng việc tiếp cận thị trường Mỹ là có điều kiện, được viết ra một cách đơn phương để phục vụ lợi ích của Mỹ. Mỗi USD mà Indonesia chi cho LNG, ngũ cốc và máy bay Boeing đều củng cố cơ sở bầu cử của Trump. Đối với Mỹ, đó là chính trị nội bộ. Đối với Indonesia, điều này thế chấp tương lai cho một sự hoãn binh ngắn ngủi.
Đây là “bộ mặt mới” của hệ thống phân cấp mang trên mình chiếc “mặt nạ” thân thiện hơn. Thuế quan, lệnh trừng phạt, hạn chế công nghệ, bẫy nợ - tuy là những công cụ khác nhau - nhưng kết quả lại như nhau: giữ cho các quốc gia đang phát triển gắn bó với kiến trúc cũ.
Đa cực không xóa bỏ sự bất cân xứng này. Nó chỉ tăng thêm số lượng các bên tham gia vào cùng một trò chơi. Và khi Indonesia phản ứng bằng cách nhượng bộ nhiều hơn, nước này không chỉ mất đi một giao dịch mà còn củng cố chính logic khiến họ bị lệ thuộc.
Có một sự tương phản rõ rệt với các quốc gia sử dụng đa cực để mở rộng - chứ không phải thu hẹp - không gian hoạt động của họ. Brazil dưới thời Lula da Silva thúc ép đàm phán,  Thái Lan bảo vệ chủ quyền nông nghiệp và Việt Nam khai thác công nghệ. Họ buộc các cường quốc phải cạnh tranh để giành lợi ích và chiều theo lợi ích quốc gia của mình.
Indonesia cũng có những “quân bài” mạnh với thị trường rộng lớn, khoáng sản quý hiếm và vị trí then chốt trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Vậy mà nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á này lại bỏ quên chúng. Indonesia đánh đổi tương lai để lấy hiện tại. BRICS trở thành “sân khấu” cho những khẩu hiệu, chứ không phải đòn bẩy. Indonesia nói về đa cực nhưng lại hành động theo luật đơn cực.
Thế giới nhìn thấy điều đó.
Washington “mua chuộc” lòng trung thành. Bắc Kinh lợi dụng một thị trường mong manh. Khu vực Nam Bán cầu - từng coi Jakarta là cầu nối - giờ đây lại chứng kiến một quốc gia do dự chìm dần vào im lặng.
Đây không chỉ là chuyện của Prabowo. Đây là “cái bẫy” mà mọi nhà lãnh đạo đều mắc phải. Thế giới không phải lưỡng cực, nhưng vẫn bất bình đẳng. Đa cực mà không có lòng dũng cảm thì chỉ làm tăng thêm số lượng những kẻ bảo trợ, chứ không phải tự chủ. Indonesia đã mất đi quyền tự quyết, không còn định hình các chuẩn mực hay xác định vai trò của chính mình. Indonesia đã bị “trôi” vào danh sách những nước tham dự, câu giờ và săn lùng giá rẻ.
Thế giới đang chuyển sang chủ quyền kỹ thuật số, chủ nghĩa đế quốc công nghệ và chủ nghĩa phân biệt chủng tộc về khí hậu. Brazil vươn lên nhờ ngoại giao khí hậu. Thổ Nhĩ Kỳ tăng sức nặng thông qua hòa giải. Thế nhưng Indonesia vẫn im lặng - không có lập trường về dữ liệu, không có sự dẫn dắt về năng lượng, không có câu chuyện mới cho trật tự toàn cầu.
Thuế quan của Trump là “triệu chứng” của sự thiếu tầm nhìn sâu sắc hơn. Indonesia đáp trả các mối đe dọa bằng cách từ bỏ tương lai, mở ra những cánh cửa phụ thuộc mới chỉ để trì hoãn những đòn đánh cũ. Chủ quyền không sụp đổ chỉ sau một đêm, nó bị xói mòn dần thông qua các khoản giảm thuế được coi là chiến thắng, những nhượng bộ được biện minh là thực dụng.
Hôm nay Indonesia nhập khẩu ngũ cốc, nhưng ngày mai sẽ “nhập khẩu” cách nhìn, ngày kia nhập khẩu nguyên tắc.
Vấn đề không còn là những cơ hội bị bỏ lỡ, mà là một quốc gia đang đánh mất ý nghĩa của mình. Nếu cứ chần chừ quá lâu ở ngã ba đường, Indonesia sẽ biến mất khỏi con đường đó. Nếu tiếp tục cúi đầu, Indonesia sẽ chỉ còn giống như những lời chú thích. Lịch sử chỉ ghi nhớ những ai dám từ chối trở thành công cụ của những kẻ khác./.