Bất ổn chính sách định hình lại hệ thống thương mại toàn cầu
TTXVN (Sydney 27/8): Trang tin “Diễn đàn Đông Á” (Australia) mới đây đăng bài viết của tác giả Samuel Hardwick – nhà nghiên cứu tại Ban Nghiên cứu Kinh tế Đông Á thuộc Trường Chính sách Công Crawford, Đại học Quốc gia Australia – cho rằng sự bất ổn chính sách đang định hình lại thương mại. Các khoản đầu tư nhằm xây dựng mối quan hệ thương mại thường là những lựa chọn dài hạn. Các hợp đồng cung ứng thường có thời hạn 10 năm hoặc lâu hơn. Mặc dù những hậu quả mà chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump nhiệm kỳ hai gây ra sẽ kéo dài trong nhiều thập kỷ, nhưng sự hỗn loạn đã hiện hữu rõ ràng ngay từ bây giờ. Các doanh nghiệp và chính phủ đang buộc phải phản ứng tức thì.
Để đối phó với những thách thức chung, khu vực cần những khuôn khổ hợp tác có thể hoạt động mà không cần một cường quốc lãnh đạo. Bất chấp những cú sốc thương mại do Tổng thống Trump gây ra và sự lan tỏa của làn sóng chuyển hướng thương mại từ Trung Quốc, các chính phủ thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã thể hiện vai trò lãnh đạo chủ nghĩa đa phương mà họ có thể tiếp tục xây dựng.
Thuế quan của Mỹ sẽ tăng giảm thất thường, nhưng bất ổn gia tăng là điều bình thường mới. Chỉ số bất ổn chính sách thương mại hàng đầu chưa bao giờ trở lại mức trung bình trước năm 2016. Ngay cả dưới thời cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden, thuế quan thời chính quyền Trump 1.0 thường được duy trì và các mức thuế mới được bổ sung. Dưới thời Trump 2.0, các công ty Mỹ đang hoãn hoặc hủy những khoản đầu tư dài hạn do rủi ro thương mại. Mặc dù một chính quyền tương lai có thể làm cho cách tiếp cận của Washington ổn định hơn, song cũng sẽ phải mất nhiều năm, và có thể cần một thỏa thuận quốc tế lớn hoặc sự thay đổi của Quốc hội để niềm tin và uy tín của chính sách thương mại của Mỹ trở lại.
Mức độ chịu ảnh hưởng của cú sốc thuế quan rất khác nhau, nhưng không nền kinh tế nào là miễn nhiễm. Khoảng 30% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Campuchia đến từ hoạt động xuất khẩu sang Mỹ. Ngay cả ở những nền kinh tế ít phụ thuộc trực tiếp vào Mỹ như Australia hoặc Indonesia, những lĩnh vực nhạy cảm vẫn gặp rủi ro, và các nhà lãnh đạo lo lắng về động thái tiếp theo của Washington. Do đó, khả năng phục hồi trước bất ổn là một dự án chung.
Phản ứng của các chính phủ cho thấy mức độ nghiêm trọng của tác động kinh tế vĩ mô dự kiến. Indonesia, Malaysia và Thái Lan đã đưa ra các gói hỗ trợ trước khi lệnh tạm dừng thuế quan hết hạn. Các ngân hàng trung ương trong khu vực đã hạ lãi suất chính sách.
Cạnh tranh từ hàng nhập khẩu gia tăng từ Trung Quốc càng làm tăng thêm áp lực này. Kể từ năm 2023, giá trị xuất khẩu của Trung Quốc sang ASEAN cao hơn so với Mỹ hoặc châu Âu. Các ngành công nghiệp như đồ nội thất, may mặc và thép tại một số nền kinh tế ASEAN đã bị gián đoạn đáng kể, khiến một số quốc gia phải áp dụng hoặc gia hạn những biện pháp chống bán phá giá trong bối cảnh ngày càng có nhiều lời kêu gọi bảo hộ rộng rãi hơn.
Hầu hết các nước nhỏ hơn đã khôn ngoan tránh đáp trả Mỹ và tìm kiếm các cuộc đàm phán. Tuyên bố chung của các Bộ trưởng Kinh tế ASEAN ngày 10/4 cam kết không trả đũa, hoan nghênh đối thoại và tái khẳng định sự ủng hộ đối với hệ thống thương mại đa phương - một sự khẳng định kịp thời và mạnh mẽ về lợi ích lâu dài của khu vực.
Trung Quốc, kết hợp trả đũa với đàm phán và nhượng bộ, là một ngoại lệ. Quy mô của nước này và những khó khăn trong việc thay thế nhiều mặt hàng xuất khẩu của Trung Quốc đã tạo cho Bắc Kinh phương tiện và động lực để trả đũa. Biện pháp mang tính xây dựng nhất của họ là sử dụng các quy trình của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và mở rộng quyền tiếp cận thị trường cho các đối tác ngoài Mỹ. Hiện vẫn chưa rõ Bắc Kinh có mong muốn hoặc có năng lực để đảm nhận vai trò lãnh đạo trong việc phục hồi hệ thống thương mại đa phương hay không.
Một số quốc gia như Campuchia đã theo đuổi và đạt được các thỏa thuận song phương với Washington vì nhu cầu kinh tế cấp thiết. Không có một cơ chế khu vực thống nhất nào chi phối các cuộc đàm phán này, điều này gây khó chịu cho những cam kết đa phương của các quốc gia. Kết quả là, một loạt thông báo vội vàng, không ràng buộc nhằm xoa dịu Tổng thống Trump, mà sau đó các quan chức phải coi như những bước đi hướng tới các thỏa thuận hợp pháp.
Việc phản ứng tập thể, chẳng hạn như thông qua các nhóm lấy ASEAN làm trung tâm, sẽ có sức nặng hơn nhưng không phải lúc nào cũng khả thi vì Washington có thể từ chối tham gia. Tuy nhiên, việc gây áp lực một cách âm thầm và phối hợp sẽ mang lại sự bảo vệ tốt nhất trước những yêu cầu có hại nhất của Mỹ, chẳng hạn như việc gây áp lực lên các nước nhằm cắt giảm hàm lượng hàng hóa có nguồn gốc Trung Quốc. Những yêu cầu như vậy rất tốn kém và đe dọa vai trò của các nền kinh tế cầu nối không liên kết, vốn rất quan trọng trong việc tránh quay trở lại các khối thương mại kiểu những năm 1930.
Trung chuyển bất hợp pháp thực sự là một vấn đề mà các chính phủ muốn giải quyết, nhưng những khiếu nại của Mỹ không chỉ giới hạn ở gian lận hải quan. Nhà Trắng dự kiến sẽ ra đàm phán về các quy tắc xuất xứ - phương pháp xác định quốc gia xuất xứ của sản phẩm. Những quy tắc này có thể rất chủ quan và có nguy cơ bị lợi dụng để chia rẽ chuỗi cung ứng.
Về mặt kinh tế, biện pháp phòng thủ tốt nhất là sử dụng hội nhập khu vực để chống lại chủ nghĩa bảo hộ. Mô hình từ Cục Nghiên cứu Kinh tế Đông Á và Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế cho thấy thuế quan của Mỹ, như được công bố vào tháng 4/2025, sẽ trực tiếp cắt giảm 2,3% GDP thực của ASEAN. Nếu sự lây lan đẩy thuế quan toàn cầu lên 15%, triển vọng sẽ còn ảm đạm hơn nữa, làm giảm sản lượng khu vực hơn 11%. Tuy nhiên, nếu các nước khác trả đũa nhưng ASEAN thực hiện đầy đủ Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), khoản lỗ đó sẽ biến thành mức tăng trưởng GDP 1,9%, nhờ vào thương mại nội khối và sự thay thế sản xuất từ Trung Quốc, châu Âu và Ấn Độ.
Đầu tư và cải thiện các quy trình nhằm làm sâu sắc và mở rộng RCEP và Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) là những chính sách bảo hiểm hiệu quả nhất của khu vực. Trong RCEP, việc thống nhất biểu thuế quan giữa các thành viên và đơn giản hóa quy tắc xuất xứ là hai lĩnh vực quan trọng cần bắt đầu. Điều này cũng tăng thêm sức nặng chính trị cho hợp phần hợp tác kinh tế còn non trẻ của RCEP.
Hầu hết các quốc gia đều mong muốn hợp tác để thúc đẩy tăng trưởng xanh và cải thiện khả năng phục hồi trước các cú sốc. Lý tưởng nhất là những chương trình nghị sự này sẽ được thúc đẩy trong khuôn khổ các quy trình của WTO, nhưng những trở ngại liên quan đến sự đồng thuận đồng nghĩa với việc tiến độ sẽ chậm và không đồng đều. Những lợi ích thiết thực phải đến từ các sáng kiến đa phương cụ thể theo từng vấn đề, tốt nhất là được xây dựng sao cho bất kỳ quốc gia nào thể hiện cam kết đều có thể tham gia. Thách thức sâu sắc hơn là xây dựng một hệ thống thương mại đa phương hoạt động có hoặc không có sự bảo trợ của các cường quốc.
Mỹ hiện chỉ chiếm khoảng 11% thương mại hàng hóa toàn cầu. Các nền kinh tế khác có thể quyết định mức độ chi phối của luật lệ hoặc quyền lực đối với 89% còn lại. Bằng cách củng cố các nguyên tắc đa phương, đẩy nhanh những thỏa thuận khu vực và thúc đẩy hợp tác về khả năng phục hồi và chuyển đổi năng lượng, châu Á có thể giảm thiểu bất ổn trong khi vẫn giữ được cánh cửa mở nếu Washington tái can thiệp./.
Thanh Tú (TTXVN tại Sydney)