Ấn tượng Việt Nam: Ngân sách vững
mạnh, thuế đồng hành cùng dân và doanh nghiệp Hà Nội (TTXVN 1/9)
Trong suốt 80 năm xây dựng và phát triển, ngành tài chính Việt Nam đã không ngừng đổi mới, hoàn thiện cơ chế thu – chi ngân sách, đồng thời cải cách mạnh mẽ chính sách thuế, tạo nền tảng vững chắc cho phát triển kinh tế - xã hội, hỗ trợ thiết thực cho người dân và cộng đồng doanh nghiệp.
Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập (1945), chính quyền cách mạng mới đứng trước muôn vàn khó khăn, thử thách, nhất là về kinh tế, tài chính. Ngân khố trung ương chỉ còn 1.250.000 đồng Đông Dương; trong đó có 58 vạn  đồng là tiền hào rách nát, chờ tiêu hủy. Ngoài ra, còn các món nợ khác như nợ ngân phiếu phát hành cho nhân dân, nợ về trái phiếu ngắn hạn phát hành trong năm 1941 - 1942. Trong thời kháng chiến và bao cấp, ngân sách nhà nước luôn được chắt chiu từng đồng trong điều kiện kinh tế vô cùng khó khăn. Đến năm 1986, Đại hội Đảng lần thứ VI mở ra bước ngoặt quan trọng trong lịch sử đất nước với việc khởi xướng công cuộc đổi mới toàn diện: Xóa bỏ bao cấp, chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Theo các chuyên gia kinh tế, từ những ngày đầu với nguồn thu chỉ vài chục tỷ đồng, chủ yếu phục vụ kháng chiến và kiến thiết đất nước, đến nay quy mô ngân sách nhà nước đã đạt hàng triệu tỷ đồng mỗi năm. Thu ngân sách nhà nước năm 2024 đã đạt trên 2 triệu tỷ đồng, cao nhất từ trước đến nay, tăng gần 100.000 lần so với thời kỳ đầu lập nước bảo đảm nguồn lực ổn định cho chi đầu tư phát triển, an sinh xã hội và các nhiệm vụ cấp bách của đất nước.
Trong giai đoạn COVID-19, ngân sách nhà nước đã dành gần 165 nghìn tỷ đồng cho phòng, chống dịch và hỗ trợ người dân, doanh nghiệp vượt qua khó khăn. Cùng với đó, gần 300 nghìn nhà tạm, nhà dột nát trên cả nước được ngân sách quốc gia hỗ trợ xóa bỏ, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và đảm bảo an sinh bền vững cho người dân.
Tỷ lệ thu ngân sách nhà nước so với GDP duy trì ổn định ở mức 18-20% trong nhiều năm gần đây.
Song hành với quản lý thu – chi, cải cách thuế là một trong những thành tựu nổi bật. Ngay khi giành được chính quyền, để nhân dân an tâm và phấn khởi sản xuất, giải phóng sức sản xuất bị kìm hãm do nạn sưu cao thuế nặng, Chính phủ Lâm thời đã ra sắc lệnh quy định rõ: “Cần phải thống nhất chế độ thuế cả nước; chế độ thuế hiện hành sẽ thay đổi dần, chính quyền địa phương không được tự động quyết định. Khi bãi bỏ một thứ thuế cũ hay đặt ra một thứ thuế mới, phải có sắc lệnh ấn định. Thuế thân là một thứ thuế vô lý, trái với tinh thần chính thể dân chủ cộng hòa nên bị bãi bỏ”. Ngày 27/9/1945, Chính phủ đã ban hành Sắc lệnh quyết định bãi bỏ các hạng thuế môn bài thấp (dưới 50 đồng/năm). Đối với các hộ nộp thuế môn bài cao hơn cũng được bỏ phần phụ thu nộp cho ngân sách các cấp nhằm giảm nhẹ mức đóng góp của các cơ sở sản xuất - kinh doanh.
Chính phủ đã ban hành các sắc thuế đầu tiên nhằm tạo nguồn lực cho công cuộc kháng chiến và kiến quốc. Các loại thuế như thuế nông nghiệp, thuế công thương nghiệp… không chỉ đóng vai trò tài chính mà còn mang ý nghĩa chính trị, thể hiện quyền lực và chủ quyền của Nhà nước non trẻ.
Từ công cuộc đổi mới 1986 cho đến nay, hệ thống chính sách thuế được hoàn thiện theo hướng đơn giản, minh bạch, công bằng, theo thông lệ quốc tế, phù hợp với thực tiễn và những bước phát triển của nền kinh tế.
Đặc biệt, giai đoạn 2001 - 2010, trước những đòi hỏi của tình hình mới, nhất là sau khi Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), chính sách thuế đổi mới thông qua những bước đi quyết liệt thực hiện Chiến lược Cải cách hệ thống thuế với phương châm “Thu thuế phải thu được lòng dân”.
Hiện thuế, phí và lệ phí chiếm hơn 80% tổng thu ngân sách, đóng vai trò là nguồn lực chủ yếu cho Nhà nước. Đặc biệt trong giai đoạn dịch bệnh COVID-19, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, giai đoạn này Chính phủ  đã thực hiện miễn, giảm, gia hạn khoảng 1,1 triệu tỷ đồng thuế, phí, tiền sử dụng đất… để hỗ trợ người dân, doanh nghiệp, nhất là trong giai đoạn dịch COVID-19 và thúc đẩy sản xuất kinh doanh.
Chỉ tính riêng năm 2024, tỷ lệ huy động thuế, phí vào ngân sách đạt hơn 14% GDP, với gần 85% tổng thu ngân sách đến từ thu nội địa, điều này cho thấy vai trò ngày càng bền vững của chính sách thuế trong việc bảo đảm an ninh tài chính quốc gia.
Cùng với chính sách, phương thức quản lý thuế cũng thay đổi mạnh mẽ. Đến nay, 100% doanh nghiệp thực hiện khai và nộp thuế điện tử. Tính đến hết năm 2024, cơ quan thuế đã tiếp nhận và xử lý hơn 11,48 tỷ hóa đơn điện tử, trong đó 2,76 tỷ hóa đơn có mã và hơn 7,45 tỷ hóa đơn không mã.
Trao đổi với báo chí, chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong cho biết, các chính sách thuế thời gian qua đã đặt trọng tâm nhiệm vụ vào tháo gỡ mọi khó khăn liên quan đến việc thực hiện cơ chế, chính sách thuế, tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy sản xuất - kinh doanh, phát triển và khơi thông các nguồn thu giúp doanh nghiệp phục hồi, đóng góp cho tăng trưởng kinh tế và quay trở lại đóng góp cho nguồn thu ngân sách.
80 năm qua, cùng với sự trưởng thành của nền tài chính quốc gia, thu – chi ngân sách và chính sách thuế đã không chỉ đảm bảo nguồn lực cho Nhà nước mà còn khẳng định vai trò đồng hành cùng người dân và doanh nghiệp. Đây chính là nền tảng quan trọng để Việt Nam thực hiện các mục tiêu phát triển nhanh, bền vững trong giai đoạn tới./.
Thùy Dương