5 năm thực thi EVFTA: Bước chuyển mình mạnh mẽ trong quan hệ thương mại Việt Nam - Pháp
Hà Nội (TTXVN 30/7)-- Nhân kỷ niệm 5 năm thực thi Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA), ông Vũ Anh Sơn, Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Pháp, đã chia sẻ với phóng viên TTXVN tại Paris những đánh giá toàn diện về tác động của hiệp định này đến quan hệ thương mại song phương, cũng như những định hướng chiến lược cho giai đoạn tới.
Từ khi có hiệu lực vào tháng 8/2020,  EVFTA đã trở thành một trong những bước ngoặt quan trọng nhất trong lịch sử quan hệ kinh tế Việt Nam - EU nói chung và Việt Nam - Pháp nói riêng. Trong bối cảnh thế giới đối mặt với những biến động chưa từng có từ đại dịch COVID-19, xung đột địa chính trị và sự đứt gãy của chuỗi cung ứng toàn cầu, EVFTA đã chứng tỏ vai trò quan trọng như một "mỏ neo" ổn định cho quan hệ thương mại song phương.
Ông Vũ Anh Sơn nêu rõ một trong những điểm nổi bật nhất của 5 năm qua chính là khả năng chống chịu đặc biệt của quan hệ thương mại Việt Nam - Pháp. Ông nhấn mạnh: "5 năm sau khi EVFTA chính thức có hiệu lực, quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Pháp không chỉ ghi nhận sự tăng trưởng ấn tượng về quy mô mà còn thể hiện khả năng chống chịu và thích ứng mạnh mẽ trước những đứt gãy chưa từng có của chuỗi cung ứng toàn cầu".
Giai đoạn 2021-2024 đánh dấu sự phục hồi mạnh mẽ với kim ngạch xuất khẩu Việt Nam - Pháp tăng từ 6,1 tỷ lên 7,5 tỷ USD, tương đương mức tăng 23% so với đầu giai đoạn và đã vượt xa đỉnh trước dịch COVID-19 (6,5 tỷ USD năm 2019). Ông Vũ Anh Sơn phân tích: "EVFTA không chỉ mang lại lợi ích về thuế quan mà còn thúc đẩy cải cách về quy tắc xuất xứ, nâng cao chất lượng quản lý hàng hóa, mở rộng tiếp cận các dịch vụ logistics, tài chính và bảo hiểm".
Điểm nhấn đặc biệt quan trọng là việc hai nước chính thức nâng cấp quan hệ lên "Đối tác Chiến lược toàn diện" nhân chuyến thăm của Tổng Bí thư Tô Lâm vào tháng 10/2024. Sự kiện này không chỉ củng cố liên kết chính trị-ngoại giao, mà còn mở ra giai đoạn hợp tác kinh tế-thương mại sâu rộng hơn, với kỳ vọng kim ngạch song phương sẽ duy trì tăng trưởng kép 6-7% mỗi năm, hướng tới mục tiêu 12-15 tỷ USD hai chiều.
Về thu hút đầu tư, EVFTA đã phát huy vai trò quan trọng với các cam kết về bảo hộ đầu tư, đối xử quốc gia và tối huệ quốc. Dòng vốn Pháp tập trung vào các mũi nhọn có giá trị gia tăng cao như sản xuất cơ khí chính xác, năng lượng tái tạo, môi trường, dược phẩm và nông sản công nghệ cao. Ông Vũ Anh Sơn nhấn mạnh: "Sự hiện diện của những tập đoàn như Schneider Electric, Pernod Ricard, Boehringer Ingelheim... đã nâng tầm năng lực quản trị, chất lượng sản phẩm Việt, giúp doanh nghiệp nội địa tiếp cận thị trường châu Âu với tiêu chuẩn khắt khe”.
Ông Vũ Anh Sơn chỉ ra rằng thành công của các ngành không đến một cách ngẫu nhiên, mà là "sự cộng hưởng của 3 nhân tố chính: Lợi thế cạnh tranh trực tiếp từ ưu đãi thuế quan, tính thời điểm khi nhu cầu đa dạng hóa chuỗi cung ứng của châu Âu tăng cao và năng lực nội tại cùng sự chủ động của doanh nghiệp Việt Nam".
Dệt may và da giày được xác định là hai ngành hưởng lợi trực tiếp và rõ ràng nhất từ EVFTA. Trước khi hiệp định có hiệu lực, hai ngành này chịu mức thuế nhập khẩu vào EU khá cao. Việc xóa bỏ dần thuế quan theo lộ trình đã tạo ra lợi thế cạnh tranh về giá cho sản phẩm Việt Nam. Các thương hiệu bán lẻ lớn của Pháp như Decathlon đã hưởng lợi và gia tăng đáng kể đơn hàng từ Việt Nam.
Nhóm ngành nông sản và thủy sản đã chứng kiến sự tăng trưởng ngoạn mục và là minh chứng rõ nét cho khả năng thâm nhập vào các phân khúc khó tính của thị trường. Ông Vũ Anh Sơn chia sẻ: "Câu chuyện thành công của gạo Việt Nam là một ví dụ điển hình. Nhờ các nỗ lực xúc tiến thương mại và tận dụng hạn ngạch miễn thuế, gạo Việt Nam đã thành công thâm nhập vào các hệ thống siêu thị lớn của Pháp như Carrefour và Leclerc". Điều này có được là nhờ các doanh nghiệp tiên phong đầu tư vào quy trình sản xuất, chế biến và truy xuất nguồn gốc theo tiêu chuẩn GlobalG.A.P., ASC, vượt qua các rào cản kỹ thuật khắt khe của EU.
Dù ít được nhắc đến như dệt may hay nông sản, điện tử, máy móc và linh kiện lại là nhóm hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Việt Nam đã trở thành trung tâm sản xuất và lắp ráp điện tử quan trọng, với các sản phẩm như điện thoại, máy tính và linh kiện điện tử chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu sang Pháp và EU.
Tuy nhiên, ông Vũ Anh Sơn cũng thẳng thắn chỉ ra một nghịch lý đáng lo ngại: "Sự tăng trưởng về giá trị tuyệt đối không đi đôi với việc thâm nhập thị trường sâu hơn". Một báo cáo từ Bộ Tài chính Pháp chỉ ra rằng, kể từ năm 2019, thị phần của hàng hóa Việt Nam tại thị trường này không tăng đáng kể, cho thấy việc dỡ bỏ hàng rào thuế quan chỉ là bước khởi đầu.
Về lĩnh vực may mặc, ông Vũ Anh Sơn cho biết EU đang siết chặt các quy định về kinh tế tuần hoàn và thời trang bền vững, yêu cầu sản phẩm phải có tuổi thọ cao hơn, dễ tái chế và có hàm lượng sợi tái chế nhất định - một thách thức lớn về công nghệ và chi phí đầu tư.
Các ngành nông sản, lâm sản và thủy sản cũng đang phải đối mặt với những rào cản ngày càng khắt khe từ EU, được ví như "Bức tường Xanh", trong đó có các biện pháp vệ sinh và kiểm dịch (SPS) với tiêu chuẩn về dư lượng thuốc trừ sâu, kháng sinh thuộc hàng khắt khe nhất thế giới.
Những thách thức lớn nhất hiện tại đến từ các quy định mới của EU về phát triển bền vững. Chỉ thị của EU về thẩm định chuỗi cung ứng (CSDDD) có hiệu lực từ tháng 7/2024, yêu cầu các công ty lớn của khối phải chịu trách nhiệm pháp lý về tác động tiêu cực đến nhân quyền và môi trường trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Ngoài ra, Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) áp "thuế carbon" đối với các mặt hàng nhập khẩu thâm dụng năng lượng, làm giảm sức cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam nếu không được sản xuất bằng quy trình "Xanh".
Trước những rào cản này, ông Vũ Anh Sơn cho rằng cần phải biến chúng thành động lực để phát triển. Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Pháp cho rằng Thỏa thuận Xanh của EU vừa là thách thức lớn, vừa là cơ hội có một không hai để Việt Nam tự đổi mới và vươn lên. "Việt Nam có thể biến thách thức này thành lợi thế đi đầu bằng cách kết hợp chiến lược việc thực thi Quan hệ Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP) với việc đáp ứng các tiêu chuẩn của CBAM và CSDDD".
Để vượt qua những thách thức và vươn lên trong chuỗi giá trị, ông Vũ Anh Sơn đề xuất Việt Nam cần tập trung vào 3 trụ cột chiến lược: Thứ nhất là xây dựng năng lực công nghiệp nội địa vững mạnh. Việt Nam cần chuyển từ mô hình "thu hút FDI" thụ động sang chính sách công nghiệp chủ động, ưu đãi có mục tiêu cho các ngành công nghiệp hỗ trợ, đặc biệt là FDI vào các lĩnh vực thượng nguồn như dệt-nhuộm, hóa chất chuyên dụng và linh kiện công nghệ cao. Thứ hai là hiện đại hóa cơ sở hạ tầng logistics và kỹ thuật số để giảm chi phí và tăng hiệu quả cạnh tranh. Thứ ba là phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu của các ngành công nghiệp mới và tiêu chuẩn quốc tế.
Ông Vũ Anh Sơn cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của ngoại giao kinh tế chủ động. Việt Nam cần tích cực đàm phán các Thỏa thuận công nhận lẫn nhau (MRAs) với EU về đánh giá sự phù hợp và tiêu chuẩn kỹ thuật để giảm gánh nặng kiểm tra, chứng nhận cho hàng hóa xuất khẩu. Đồng thời, cần làm việc với Ủy ban châu Âu, đưa ra cơ chế định giá carbon và các tiêu chuẩn báo cáo khí nhà kính của Việt Nam được công nhận tương đương với EU, từ đó giảm thiểu tác động của CBAM.
Thách thức nội tại lớn nhất mà ông Vũ Anh Sơn chỉ ra là sự phối hợp chính sách. Ông nhấn mạnh: "Các vấn đề như thương mại, công nghiệp, cơ sở hạ tầng, giáo dục, môi trường có mối liên hệ sâu sắc với nhau, nhưng chúng thường được quản lý bởi các bộ khác nhau trong các 'ốc đảo' riêng biệt". Do đó, ông khuyến nghị thành lập Ủy ban chỉ đạo quốc gia về tận dụng FTA và nâng cấp chuỗi giá trị. "Đây không chỉ là tạo thêm một tầng lớp quan liêu. Đó là một giải pháp cấu trúc cho một vấn đề cấu trúc," ông nhấn mạnh.
Nhìn về phía trước, ông Vũ Anh Sơn bày tỏ lạc quan về triển vọng hợp tác Việt Nam - Pháp trong khuôn khổ EVFTA, cho rằng sau 5 năm thực thi, hiệp định này đã góp phần thúc đẩy mạnh mẽ quan hệ thương mại song phương. Theo ông, EVFTA không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn đóng vai trò như một yếu tố tạo ổn định chiến lược trong quan hệ giữa hai nước.
Với việc nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược toàn diện, ông kỳ vọng sẽ có những bước đột phá mới trong hợp tác kinh tế - thương mại Việt Nam - Pháp. Việt Nam đang dần khẳng định vị thế không chỉ là một điểm gia công mà là một mắt xích quan trọng, không thể thiếu trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Ông Vũ Anh Sơn khẳng định: "Trong một thế giới đầy biến động, EVFTA đã giúp xây dựng một chuỗi cung ứng Việt - Pháp linh hoạt, có khả năng chống chịu cao, củng cố vị thế của Việt Nam là một đối tác thương mại tin cậy tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương”. Với nền tảng vững chắc từ 5 năm qua, cùng những định hướng chiến lược rõ ràng, quan hệ thương mại Việt Nam - Pháp trong khuôn khổ EVFTA hứa hẹn sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, đóng góp tích cực vào mục tiêu đạt kim ngạch cao trong những năm tới./.
Nguyễn Thu Hà