Đằng sau thỏa thuận thương mại giữa Mỹ và Nhật – Bài cuối: Tác động sâu rộng
TTXVN (New Delhi 30/7): Theo trang eurasiareview.com, Thỏa thuận Mỹ-Nhật sẽ ảnh hưởng đến các khía cạnh khác trong quan hệ song phương, như chi tiêu quốc phòng và tỷ giá hối đoái của Nhật Bản.
*Quan hệ song phương Theo một nghĩa nào đó, Washington và Tokyo đã bắt đầu thảo luận về việc tăng cường chi tiêu quốc phòng của Nhật Bản. Năm 2022, trước tình hình bất ổn toàn cầu gia tăng, Nhật Bản đã công bố kế hoạch nâng ngân sách quốc phòng lên 2% GDP vào năm 2027. Trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2024, ông Trump từng chỉ trích các đồng minh Mỹ là “ăn bám,”khiến các quan chức Nhật lo ngại rằng Washington sẽ yêu cầu Tokyo tăng thêm chi tiêu quốc phòng. Tuy nhiên, tại hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Nhật vào tháng 2/2025, những lo ngại này phần nào được xoa dịu khi tuyên bố chung nhấn mạnh “những nỗ lực của Nhật Bản nhằm củng cố năng lực quốc phòng cơ bản sau năm 2027,” nhưng không nêu cụ thể tỷ lệ phần trăm mục tiêu.
Các diễn biến gần đây đã làm dấy lên quan ngại trong giới chức Nhật về việc Chính phủ Mỹ, đặc biệt là Bộ Quốc phòng, có thể sẽ thúc giục Nhật Bản cam kết tăng chi tiêu quốc phòng một cách đáng kể. Tại phiên điều trần phê chuẩn tháng 3/2025, Thứ trưởng Quốc phòng phụ trách Chính sách Elbridge Colby đã bày tỏ quan điểm rằng Nhật Bản “nên chi ít nhất 3% GDP cho quốc phòng càng sớm càng tốt”. Đến tháng 6/2025, Nhật Bản đã hủy cuộc họp an ninh 2+2 (giữa các nhà lãnh đạo ngoại giao và quốc phòng hai nước) vốn bị trì hoãn lâu ngày, nhằm tránh những tranh cãi công khai sau khi ông Colby đề nghị Tokyo nâng chi tiêu quốc phòng lên 3,5% GDP. Cùng thời điểm đó, tại hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) 2025, Nhà Trắng đã thành công trong việc thúc đẩy các đồng minh châu Âu tăng chi tiêu quốc phòng và an ninh lên 5% GDP. Tuy nhiên, tại cuộc họp Bộ Tứ (gồm Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Australia) vào tháng Bảy, Ngoại trưởng Marco Rubio chỉ kêu gọi Nhật Bản tiếp tục tăng cường năng lực quốc phòng mà không đưa ra con số cụ thể. Với việc thỏa thuận thương mại phần lớn tránh đề cập các vấn đề quốc phòng, nhiều khả năng những cuộc đàm phán trong tương lai sẽ tập trung vào chủ đề chi tiêu quốc phòng của Nhật Bản.
Bên cạnh đó, tỷ giá hối đoái giữa hai nước cũng là một vấn đề tiềm ẩn, bởi đây từng là điểm yếu trong chính sách của ông Trump. Vào tháng 3/2025, Tổng thống Mỹ đã đưa Nhật Bản vào nhóm nước được coi là thao túng tiền tệ để biện minh cho việc áp thuế. Điều này đã thúc đẩy Bộ trưởng Tài chính Nhật Bản, ông Ishiba, lên tiếng trước Quốc hội khẳng định Nhật Bản không cố ý hạ giá đồng yen nhằm tăng xuất khẩu. Tại cuộc họp các bộ trưởng tài chính Nhóm các quốc gia công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) vào tháng 5/2025, ông Bessent và Bộ trưởng Tài chính Nhật Bản Katsunobu Kato đã “tái khẳng định niềm tin chung rằng tỷ giá hối đoái nên được quyết định bởi thị trường và hiện tại, tỷ giá USD-yen phản ánh các yếu tố cơ bản”.
Trong vòng 5 năm qua, đồng yen đã giảm từ mức 103 yen/USD vào tháng 1/2021 xuống mức thấp kỷ lục 160 yen/USD vào tháng 7/2024, trước khi ổn định quanh ngưỡng 146 yen trong những tháng gần đây. Việc ông Ishiba khẳng định Nhật Bản không chủ ý phá giá đồng yen là hoàn toàn có cơ sở, bởi một hành động như vậy sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến kế hoạch chi tiêu quốc phòng của chính phủ cũng như làm tăng chi phí sinh hoạt, từ đó gây khó khăn chính trị cho đảng Dân chủ Tự do (LDP). Trong các cuộc đàm phán thương mại, Bộ trưởng Akazawa phần lớn tránh đề cập đến vấn đề tỷ giá hối đoái, và dù thỏa thuận đã được ký kết, những cuộc thảo luận về tỷ giá có thể sẽ được tái khởi động. Tuy nhiên, những diễn biến gần đây lại cho thấy xu hướng ngược lại.
*Tác động quốc tế Thỏa thuận thương mại mới giữa Mỹ và Nhật Bản cũng tác động sâu rộng đến các hoạt động quốc tế của cả hai quốc gia. Trước hết, thỏa thuận này đặt ra nhiều dấu hỏi về tương lai của Hiệp định Mỹ-Mexico-Canada (USMCA), vốn dự kiến sẽ được đàm phán lại hoặc gia hạn vào năm 2026. Trong khi diễn ra các cuộc đàm phán về thuế quan, các quan chức trong chính quyền Tổng thống Trump ít đề cập đến USMCA, ngoài việc xác nhận kế hoạch đàm phán lại. Tuy nhiên, Mỹ đã có hành động quyết liệt với Mexico và Canada bằng cách áp thuế 25% lên hàng hóa của cả hai quốc gia, đồng thời yêu cầu họ tăng cường chống buôn bán fentanyl. Điều này dẫn đến việc các hàng hóa từ Canada và Mexico không tuân thủ đúng quy tắc xuất xứ của USMCA phải chịu mức thuế 25%. Cụ thể, ô tô và phụ tùng ô tô đáp ứng tiêu chuẩn USMCA từ hai quốc gia này cũng chịu thuế 25%, trong khi hàng hóa không đáp ứng tiêu chuẩn bị áp thuế đến 52,5%.
Con số trên trở nên đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thỏa thuận mới với Nhật Bản, khi ô tô nhập khẩu từ Nhật được áp mức thuế thấp hơn chỉ 15%, so với 25% đối với ô tô từ Canada và Mexico. Điều này tạo ra sự ảnh hưởng lớn đối với các nhà sản xuất ô tô Mỹ như General Motors, Ford và Stellantis, vốn phụ thuộc rất nhiều vào chuỗi cung ứng và lắp ráp tại Canada và Mexico. Đồng thời, các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản như Honda, Nissan và Toyota cũng dựa vào nguồn cung từ hai nước Bắc Mỹ này. Hơn nữa, các doanh nghiệp Mỹ lo ngại rằng mức thuế 50% theo Mục 232 áp lên thép và nhôm sẽ làm tăng chi phí sản xuất nội địa, trong khi các nhà sản xuất ô tô Nhật được hưởng mức thuế nhập khẩu thấp hơn. Hội đồng Chính sách Ô tô Mỹ, đại diện cho GM, Ford và Stellantis, đã chỉ trích thỏa thuận thương mại này là bất lợi cho ngành sản xuất ô tô Bắc Mỹ. Cách chính quyền xử lý những phản ánh này sẽ là chỉ báo quan trọng cho chiến lược đàm phán lại USMCA vào năm 2026.
Ngoài ra, Hiệp định thương mại Mỹ – Nhật còn được xem như mô hình tham khảo cho các thỏa thuận tương tự với Liên minh châu Âu (EU) và Hàn Quốc. Tương tự Nhật Bản, cả EU và Hàn Quốc đều là những đối tác thương mại lớn của Mỹ, đồng thời có thặng dư thương mại đáng kể. Các nguồn tin cho biết Brussels đang tiến gần đến việc đạt thỏa thuận về mức thuế quan đối ứng 15% cũng như thuế ô tô. Trong khi đó, chính phủ và các quan chức ngành công nghiệp Hàn Quốc cũng đặt mục tiêu đàm phán được mức thuế 15% để đổi lấy một quỹ đầu tư công nghiệp tương tự, đồng thời mở rộng khả năng tiếp cận thị trường cho các sản phẩm ngô của Mỹ. Với số lượng quốc gia đang nỗ lực hoàn tất thỏa thuận trước hạn chót 1/8 theo yêu cầu của Nhà Trắng, Mỹ sẽ được lợi lớn nếu EU và Hàn Quốc chọn đi theo mô hình mà Nhật Bản đã thực hiện.
*Chiến thắng quan trọng Khi thời hạn áp thuế quan vào ngày 1/8 đang cận kề, Nhật Bản đã ghi nhận một chiến thắng quan trọng khi chính thức đạt được thỏa thuận. Mặc dù phải trải qua ba tháng đàm phán đầy bế tắc, Tokyo đã thành công trong việc xác định rõ các yếu tố then chốt của một thỏa thuận đảm bảo lợi ích chung giữa hai bên, bao gồm: Ứng dụng các công cụ tài chính sáng tạo nhằm đầu tư vào các ngành công nghiệp trọng điểm; Xóa bỏ các rào cản thị trường để tạo ra sự cân bằng và công bằng trong cạnh tranh; Cam kết tăng cường hợp tác thương mại và năng lượng song phương.
Đổi lại, những sáng kiến này sẽ tác động sâu rộng đến các lĩnh vực như chi tiêu quốc phòng, điều chỉnh cán cân tiền tệ, tương lai của Hiệp định USMCA cũng như nhiều vấn đề khác.
Điều then chốt là thỏa thuận này xây dựng một khuôn khổ vững chắc nhằm nâng cao khả năng phục hồi của ngành công nghiệp Mỹ, đồng thời làm sâu sắc hơn mối quan hệ hợp tác kinh tế và công nghệ giữa Mỹ và Nhật Bản. Trong bối cảnh các đối thủ chiến lược của Washington ngày càng sẵn sàng sử dụng mọi công cụ ngoại giao, kinh tế và công nghệ để thách thức sự thịnh vượng và an ninh toàn cầu, Mỹ càng cần phải củng cố các mối quan hệ đối tác kinh tế một cách hiệu quả hơn bao giờ hết./.
Quang Trung (TTXVN tại New Delhi)