“Mùa Hè của xe điện” ở Mỹ: Cơ hội cuối cùng hay bước ngoặt thị trường?
Hà Nội (TTXVN 25/7)
Trong những năm gần đây, xe điện (EV) từng được xem là biểu tượng của tương lai ngành giao thông bền vững tại Mỹ. Với các khoản tín dụng thuế liên bang hào phóng, chính sách khuyến khích đầu tư và sự ủng hộ từ các hãng xe lớn như Tesla, General Motors hay Ford, thị trường EV tại Mỹ đã có thời điểm bùng nổ. Tuy nhiên, bức tranh này đang dần thay đổi trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Donald Trump đang thực hiện các chính sách cắt giảm mạnh ưu đãi dành cho xe điện.
Sức hút EV và “mùa Hè của xe điện” Việc Tổng thống Donald Trump ký ban hành Đạo luật chi tiêu công và giảm thuế, còn gọi là "Đạo luật To và Đẹp" (OBBBA), sẽ chấm dứt các khoản tín dụng thuế liên bang dành cho người mua xe điện lên tới 7.500 USD cho xe mới và 4.000 USD cho xe đã qua sử dụng kể từ ngày 30/9/2025. Một khoản ưu đãi khác dành cho người thuê xe điện cũng sẽ không còn tồn tại.
Theo kế hoạch ban đầu, các ưu đãi nói trên sẽ kéo dài đến năm 2032, tức là thêm 7 năm nữa. Tuy nhiên, việc chấm dứt đột ngột các khoản trợ cấp liên bang được các nhà phân tích cho là sẽ khiến người tiêu dùng đổ xô đi mua hoặc thuê xe điện trong vài tháng tới. Điều này khiến người tiêu dùng Mỹ bước vào một “cuộc đua thời gian” để kịp mua hoặc thuê EV trước thời điểm các chính sách ưu đãi hết hiệu lực.
Theo Giám đốc chính sách cấp cao tại tổ chức phi lợi nhuận thúc đẩy việc xử dụng xe điện “Plug In America” Ingrid Malmgren, “Mùa Hè này sẽ là mùa Hè của xe điện”. Và các hãng sản xuất ô tô ở Mỹ đã nhận ra điều đó.
Hãng xe điện lớn nhất nước Mỹ Tesla đã nhanh chóng nắm bắt thời cơ, tung ra các chiến dịch quảng cáo trên nền tảng X với khẩu hiệu: “Nếu từng có lúc để YOLO mua xe thì chính là bây giờ”. (YOLO = You Only Live Once: bạn chỉ sống một lần). Tesla cũng sử dụng email và mạng xã hội để thông báo rằng khoản tín dụng thuế liên bang sắp hết hạn. Một bản tin khác gửi qua email của Tesla có dòng chữ: “Đặt hàng ngay để nhận 7.500 USD”.
Các nhà phân tích cho rằng người tiêu dùng sẽ liên tục nghe những thông điệp mang tính cấp bách từ các hãng xe trong suốt mùa Hè này. “Các nhà sản xuất và đại lý xe sẽ thúc đẩy thông điệp: ‘Hãy mua ngay, vì ưu đãi xe điện sắp hết’”, bà Stephanie Valdez Streaty – Giám đốc phân tích ngành tại Cox Automotive cho biết trên đài truyền hình NBC News.
Các chuyên gia cho rằng hiệu ứng tâm lý “mua ngay kẻo lỡ” đang lan rộng. Người dân được khuyến cáo phải nhận xe trước ngày 30/9 mới được hưởng ưu đãi, điều này thúc đẩy quyết định mua sớm hơn dự định.
Bà Ingrid Malmgren cho biết theo quy định của cơ quan thuế, việc chỉ đặt hàng xe trước ngày 30/9 là chưa đủ. Khách hàng phải lái xe rời khỏi đại lý trước thời hạn đó.
Trong khi đó, bà Valdez Streaty cũng dự đoán trước ngày 30/9, người tiêu dùng có thể thấy các chương trình khuyến mãi hấp dẫn như giảm giá trực tiếp hoặc ưu đãi tài chính ngoài khoản tín dụng thuế.
Rút “đòn bẩy”, xe điện đối mặt với khó khăn Sau cơn sốt mua xe ngắn hạn là một nỗi lo dài hạn: ngành EV tại Mỹ đang đối mặt với nguy cơ suy thoái. Đảng Cộng hòa đang đẩy mạnh kế hoạch bãi bỏ gần như toàn bộ các chính sách hỗ trợ EV, bao gồm cả trợ cấp cho nhà máy pin, ưu đãi cho người tiêu dùng và tài trợ cho hạ tầng trạm sạc.
Đạo luật giảm lạm phát (Inflation Reduction Act) được cựu Tổng thống Joe Biden ký năm 2022 đã cung cấp các khoản đầu tư lớn để chống biến đổi khí hậu, trong đó có việc tạo và kéo dài những khoản tín dụng thuế như ưu đãi cho xe điện.
Theo nghiên cứu tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT), xe điện “rõ ràng tốt hơn cho môi trường” so với xe chạy xăng, tính trong toàn bộ vòng đời – từ sản xuất đến tái chế.
Tuy nhiên, giá xe điện vẫn cao hơn là một trở ngại lớn đối với người tiêu dùng. Theo dữ liệu từ Cox Automotive, giá trung bình của một chiếc EV mới vào tháng 6 là khoảng 56.000 USD, so với 49.000 USD cho tất cả các xe mới.
Các ưu đãi tài chính đã giúp thu hẹp khoảng cách giá giữa xe điện và xe truyền thống – thậm chí một số mẫu xe hiện không còn chênh lệch. Người mua EV trung bình nhận được ưu đãi tài chính lên đến hơn 8.400 USD trong tháng 6, chưa tính khoản tín dụng thuế. Ngoài ra, người tiêu dùng còn có thể nhận được hỗ trợ từ tiểu bang hoặc công ty điện lực.
Theo bà Valdez Streaty, việc chấm dứt tín dụng thuế liên bang giống như việc “tháo bánh xe phụ ra khỏi xe đạp” vì những bánh xe phụ đó đã giúp ngành xe điện giữ thăng bằng trong giai đoạn đầu.
Dù giá mua ban đầu cao hơn, xe điện có thể giúp người tiêu dùng tiết kiệm về lâu dài nhờ chi phí bảo trì và nhiên liệu thấp hơn. Tuy nhiên, nghiên cứu từ Đại học Princeton và Harvard cho thấy khi chính sách hỗ trợ bị xóa bỏ hoàn toàn, Mỹ có thể sẽ giảm 40% doanh số EV vào năm 2030, phát thải thêm 49 triệu tấn CO2 (tương đương 115 nhà máy điện than) và mất đi hàng ngàn việc làm.
Tương lai nào cho EV tại Mỹ?
Một cuộc khảo sát của Gallup được công bố tháng 4/2025 cho thấy tỷ lệ người Mỹ sẵn sàng mua EV giảm từ 59% (năm 2023) xuống 51%. Nguyên nhân được cho là do nhiều yếu tố: chi phí ban đầu cao, lo ngại về trạm sạc, phạm vi di chuyển, và đặc biệt là những tranh cãi và chính trị hóa xung quanh xe điện, khiến niềm tin của người tiêu dùng vào tương lai của EV bị lung lay.
Mặc dù thị trường tương lai vẫn bất định, doanh số EV ở Mỹ tiếp tục tăng. Các mẫu xe cũ đang được người tiêu dùng chú ý hơn vì giá rẻ, ít bảo trì, có bảo hành pin dài hạn. Hơn 365.000 chiếc được bán trong quý cuối năm 2024 so với số lượng 317.000 chiếc cùng kỳ năm 2023. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng đã chậm lại và Mỹ đang tụt hậu so với mô hình “đường cong S” phổ biến – tức là tăng trưởng chậm ban đầu, sau đó bùng nổ theo cấp số nhân.
Giám đốc nghiên cứu tại Hiệp hội giao thông không phát thải Corey Cantor nhận xét cuộc khảo sát cũng có điểm tích cực. Một nửa thị trường hiện đang quan tâm hoặc đã sở hữu EV. Hiện tại, xe điện chiếm khoảng 10% tổng doanh số xe mới và điều đó cho thấy EV có tiềm năng tăng trưởng gấp 5 lần. Sau một năm đầy tranh cãi và chính trị hóa xung quanh xe điện, việc không có sự sụt giảm từ 2024 sang 2025 là một dấu hiệu đáng mừng.
Tuy nhiên, câu hỏi được đặt ra là liệu các con số nói trên sẽ thay đổi ra sao khi thuế quan và bất ổn kinh tế tiếp tục ảnh hưởng đến thị trường ô tô Mỹ? Các chuyên gia cảnh báo rằng kế hoạch của đảng Cộng hòa nhằm loại bỏ gần như toàn bộ hỗ trợ liên bang cho EV có thể đánh gục ngành công nghiệp non trẻ này – đúng lúc nhiều người Mỹ đang cân nhắc mua EV và các hãng xe đang lên kế hoạch đầu tư lớn.
Các hãng ô tô đã cắt giảm đầu tư EV sau khi doanh số năm 2024 thấp hơn kỳ vọng. Tesla hủy kế hoạch phát triển mẫu EV giá rẻ mới sau khi doanh số lao dốc năm 2024. GM – hãng sản xuất EV lớn thứ hai ở Mỹ – đình chỉ kế hoạch xây dựng nhà máy EV mới, bán cổ phần ở một trong ba nhà máy pin liên doanh với LG, và trì hoãn việc ra mắt mẫu xe điện Buick vào năm ngoái. Ford, Nissan, Volkswagen cũng cắt giảm chi tiêu, đồng thời trì hoãn hoặc hủy bỏ việc tung ra các mẫu EV mới. Volvo và Mercedes-Benz từ bỏ kế hoạch chỉ bán xe ô tô điện và xe tải điện vào năm 2030.
Việc mất đi các ưu đãi khiến nhiều nhà đầu tư e ngại. Trong quý I/2025, khoảng 6 tỷ USD đầu tư vào các nhà máy pin đã bị hủy bỏ – một con số kỷ lục. Những nhà máy ở miền Nam và Trung Tây nước Mỹ, nơi từng được kỳ vọng tạo ra hàng trăm nghìn việc làm, giờ đối mặt nguy cơ bị bỏ hoang nếu doanh số EV tiếp tục suy giảm.
Các nước như Na Uy, Trung Quốc, Iceland (Ai-xơ-len) khi thành công với EV đều theo mô hình “đường cong S”: tăng trưởng chậm ban đầu, rồi bùng nổ. Các chuyên gia ngành ô tô đang chờ Mỹ đạt “điểm bùng phát.” Năm 2023, EV chiếm 8,7% doanh số xe mới. Tuy nhiên, đà tăng chậm lại năm 2024 và khi Chính phủ Mỹ ngừng hỗ trợ, thời điểm bùng nổ sẽ bị lùi xa.
Theo Giám đốc Trung tâm nghiên cứu EV tại Đại học California, Gil Tal, không có hỗ trợ chính sách mạnh, thì sẽ không có tăng trưởng thị trường. EV tại Mỹ vẫn sẽ tăng, nhưng sẽ không còn là “đường cong S”.
Theo phân tích Harvard, việc xóa bỏ tín dụng thuế EV là đòn giáng lớn nhất vào ngành. Tín dụng này đặc biệt quan trọng trong việc giúp EV tiếp cận thị trường đại chúng – nơi người mua nhạy cảm với giá hơn.
Trưởng bộ phận phân tích tại trang web mua sắm và đánh giá ô tô Edmunds, Jessica Caldwell, cho rằng đây là lúc cần những động lực mạnh mẽ hơn vì người tiên phong có thể trả giá cao, nhưng làn sóng thứ hai thì cần được thuyết phục./.
Ngọc Quang (P/v TTXVN tại Washington)