Chính sách thuế quan của Mỹ: Đánh cược với pháp quyền?
TTXVN (Washington 1/8): Theo tờ The Washington Post, chính quyền của Tổng thống Donald Trump đã vội vã tiến tới các thỏa thuận thương mại với các quốc gia trên thế giới trước thời hạn ngày 1/8. Trong khi đó, một tòa phúc thẩm liên bang Mỹ đang thụ lý vụ kiện về tính hợp pháp của chính sách thuế quan này.
Các biểu thuế quan cao hơn, đã được tạm dừng trong nhiều tháng, có hiệu lực vào ngày 1/8/2025, đúng hạn chót do chính quyền Tổng thống Trump đặt ra. Ngày 31/7 theo giờ Mỹ, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký sắc lệnh hành pháp áp thuế đối ứng mới với hàng hóa nhập khẩu từ nhiều quốc gia, với mức thuế dao động từ 10% - 41%. Tổng thống Trump nhấn mạnh một số đối tác dù đã tham gia đàm phán song lại “đưa ra các điều kiện không đủ để giải quyết sự mất cân bằng trong quan hệ thương mại hoặc chưa thể hiện sự tương đồng với Mỹ về các vấn đề kinh tế và an ninh quốc gia”. Tuy nhiên, ngoài mức thuế đối ứng, một số quốc gia còn  phải chịu thêm các loại thuế bổ sung khác như Brazil với tổng mức thuế cuối cùng lên tới 50%. Đối với Mexico, nước này được gia hạn 90 ngày để có thêm thời gian đàm phán thỏa thuận thương mại toàn diện hơn.
Trong khi đó, tính hợp pháp của cái gọi là "thuế quan đối ứng" của Tổng thống Trump đang bị một nhóm doanh nghiệp nhỏ và các tiểu bang thách thức tại tòa án, với lý do không có tình trạng khẩn cấp nào cho phép chính quyền bỏ qua các bước pháp lý để áp thuế đối với hàng hóa nước ngoài trên toàn thế giới.
Tòa án Thương mại Quốc tế đã đứng về phía các doanh nghiệp vào tháng 5/2025, phán quyết rằng hầu hết các mức thuế quan của Tổng thống Trump là bất hợp pháp vì luật mà ông sử dụng không cho phép Tổng thống "áp đặt các mức thuế quan không giới hạn đối với hàng hóa từ hầu hết mọi quốc gia trên thế giới". Chính phủ đã nhanh chóng kháng cáo phán quyết và phán quyết này đã bị hoãn lại khi vấn đề được đưa ra tòa.
Nếu các doanh nghiệp nhỏ thành công trong việc bác bỏ thuế quan của Tổng thống Trump, điều đó có nghĩa là nhiều nỗ lực kinh tế nổi bật nhất của ông Trump trong nhiệm kỳ thứ hai cho đến nay sẽ trở nên vô nghĩa. Một số mức thuế sẽ không bị ảnh hưởng bởi phán quyết, chẳng hạn như thuế đối với thép và nhôm, nhưng các mức thuế phổ biến hơn đối với hầu hết các quốc gia được công bố vào tháng 4/2025 sẽ bị dừng lại.
Tòa Phúc thẩm Liên bang Mỹ tại Washington đã nghe các tranh luận bằng miệng vào 31/7, nhưng một quyết định có thể mất vài tuần nữa. Vụ việc cuối cùng có thể sẽ được đưa lên Tòa án Tối cao Mỹ, và cuộc chiến pháp lý có thể kéo dài hàng tháng.
Chuyên gia Justin Angotti, một cộng sự chuyên về thương mại quốc tế tại công ty luật Reed Smith, cho biết: "Tình trạng này càng kéo dài thì tác động tiềm tàng đối với các nhà nhập khẩu càng lớn vì họ vẫn phải trả thuế quan".
Thuế quan là khoản thuế mà các nhà nhập khẩu Mỹ phải trả, và những chi phí này thường được chuyển cho các doanh nghiệp và người tiêu dùng mua hàng. Do đó, nhiều người coi những mức thuế quan này là thuế đánh vào người dùng cuối cùng.
Các nhà kinh tế dự đoán rằng thuế quan sẽ làm tăng chi phí cho người dân Mỹ bình thường, mặc dù cho đến nay chưa làm tăng đáng kể lạm phát. Các chuyên gia cho rằng tác động đầy đủ của thuế sẽ chưa được cảm nhận trong nhiều tháng.
Vào ngày 31/7, một hội đồng thẩm phán liên bang đã thẩm vấn chính phủ và liên minh các doanh nghiệp nhỏ và tiểu bang, tập trung vào việc liệu có tình trạng khẩn cấp nào cho phép Tổng thống Trump áp dụng luật mà ông đã sử dụng để áp đặt nhiều mức thuế quan trong năm nay hay không.
Vụ kiện tập trung vào một đạo luật năm 1977 có tên là Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế, hay IEEPA, mà Tổng thống Trump đã sử dụng để áp đặt nhiều mức thuế quan. Các nguyên đơn lập luận rằng Tổng thống đã vượt quá thẩm quyền của mình khi sử dụng IEEPA để làm cơ sở cho việc áp thuế quan, tuyên bố trong hồ sơ tòa án rằng luật này được thiết kế để ứng phó với các trường hợp khẩn cấp nhằm đối phó với các mối đe dọa, và là "luật trừng phạt và cấm vận, chứ không phải là tấm séc trắng để Tổng thống soạn thảo lại các biểu thuế quan".
Các thẩm phán hỏi chính phủ tại sao luật lại cho phép Tổng thống áp đặt thuế quan khi thuật ngữ này thậm chí không được đề cập trong văn bản luật. “Thuế quan dường như không được đề cập trong đạo luật đó,” một thẩm phán nhận xét. “Tại sao chúng ta lại phải hiểu rằng đạo luật đó bao gồm cả thuế quan?” Luật sư của chính phủ, Brett Shumate cho biết Quốc hội muốn trao quyền hạn “rộng rãi và linh hoạt” thông qua đạo luật này, và rằng đạo luật cho phép điều chỉnh việc nhập khẩu.
Các luật sư đại diện cho các bang và các doanh nghiệp nhỏ lập luận rằng Tổng thống Trump đã vượt quá thẩm quyền của mình khi trở thành tổng thống đầu tiên sử dụng đạo luật này để áp đặt thuế quan.
“Ông ấy đang lấy quyền lực từ một nơi mà nó thậm chí không tồn tại”, chuyên gia Reilly Stephens, cố vấn cao cấp tại Trung tâm Tư pháp Tự do - một tổ chức phi lợi nhuận chuyên tranh tụng vì lợi ích công cộng đại diện cho các doanh nghiệp nhỏ, cho biết.
Tuy nhiên, chính quyền Tổng thống Trump lập luận rằng đạo luật này phù hợp để áp dụng các mức thuế, đồng thời viện dẫn một số vấn đề mà họ cho là cấu thành tình trạng khẩn cấp.
“Tổng thống Trump cho rằng thâm hụt thương mại ngày càng gia tăng của nước Mỹ, những tác động của thâm hụt đó đối với nền kinh tế và an ninh quốc gia, cùng với cuộc khủng hoảng nhập khẩu fentanyl đã cướp đi sinh mạng của hàng nghìn người Mỹ, cấu thành những tình trạng khẩn cấp quốc gia”,  Bộ Tư pháp viết trong một hồ sơ đệ trình lên tòa án.
Các nhà phân tích tại ngân hàng đầu tư Piper Sandler đã viết trong một bản ghi chú tuần trước rằng họ tin rằng Tòa án Tối cao “rất khó” ra phán quyết có lợi cho ông Trump.
"Việc đạt được thỏa thuận với một quốc gia khác không ảnh hưởng gì đến tính hợp pháp của các mức thuế quan của Tổng thống Trump. Nếu ông Trump không có thẩm quyền áp đặt mức thuế quan mà ông đang tuyên bố, thì việc ông đạt được thỏa thuận với Nhật Bản hay bất kỳ nước nào khác cũng không quan trọng", họ viết. "Quốc hội không trao cho ông thẩm quyền để ký kết những thỏa thuận này và cũng chưa phê chuẩn chúng - và Quốc hội cũng sẽ không phê chuẩn chúng".
Chính quyền Tổng thống Trump có thể sẽ chuyển sang các cơ chế pháp lý khác để áp đặt thuế quan nếu cách tiếp cận này bị loại bỏ.
Người phát ngôn Nhà Trắng Kush Desai cho biết trong một tuyên bố: "Chính quyền đang sử dụng hợp pháp và công bằng các quyền về thuế quan được Hiến pháp và Quốc hội trao cho nhánh hành pháp để tạo sân chơi bình đẳng cho người lao động Mỹ và bảo vệ an ninh quốc gia của chúng ta".
Thuế quan đã biến động mạnh trong năm nay. Sự bất ổn này đã gây ra tình trạng tồn đọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu và gây áp lực lên một số chủ doanh nghiệp đang gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch tài chính giữa những thay đổi chính sách./.
Ngọc Quang (TTXVN tại Washington)