Thách thức quân sự mới từ UAV
điều khiển bằng AI (Phần 1)
TTXVN (Rome, London 30/7)
Theo Viện phân tích quan hệ quốc tế (IARI) của Italy ngày 29/7, các thiết bị bay không người lái (UAV) điều khiển bằng trí tuệ nhân tạo (AI) không còn là một khái niệm “trừu tượng” mà là một lực lượng định hình chiến tranh hiện đại. Khi các chủ thể nhà nước và phi nhà nước sử dụng các UAV do AI điều khiển, chúng thách thức sự thống trị của quân đội và phơi bày những điểm yếu mới trong các hệ thống phòng thủ toàn cầu.
Việc tích hợp AI với công nghệ UAV đã dẫn đến một sự thay đổi sâu sắc trong việc tiến hành chiến tranh. Các bày đàn UAV do AI điều khiển đặt ra những thách thức chiến lược cho quân đội truyền thống - những lực lượng có học thuyết được xây dựng xung quanh chỉ huy tập trung, các vũ khí đắt đỏ và leo thang tuần tự.
Khi các UAV do AI điều khiển phát triển mạnh, chúng mang lại độ chính xác với chi phí thấp và khả năng phục hồi hoạt động cao, cho phép các chủ thể phi nhà nước hoạt động ngang bằng về mặt chiến lược với các lực lượng quân sự thông thường. Ngoài chiến thuật, sự thay đổi công nghệ này còn mang lại những tác động sâu sắc đến chủ quyền, răn đe và các chuẩn mực an ninh toàn cầu.
Sự gián đoạn công nghệ và lợi thế bất đối xứng Sức hấp dẫn chiến lược của UAV do AI điều khiển nằm ở khả năng đảo ngược sự bất đối xứng quân sự truyền thống.
Sự gián đoạn công nghệ trao quyền cho các bên có nguồn lực hạn chế gây ra thiệt hại không cân xứng cho các lực lượng vượt trội.
Sự thay đổi này được minh họa bằng việc Ukraine sử dụng UAV sản xuất trong nước một cách chiến lược để tấn công sâu vào lãnh thổ do Nga kiểm soát, gây hư hại cho các máy bay ném bom tầm xa vào năm 2024 và buộc Nga phải rút các đơn vị phòng không khỏi tiền tuyến. Lôgíc của công nghệ bầy đàn, nơi hàng chục hoặc hàng trăm UAV giá rẻ, đã cho phép Ukraine gây ra thiệt hại thực sự cho một đối thủ lớn hơn nhiều.
Các chủ thể phi nhà nước cũng đã chứng minh tính hữu dụng bất đối xứng của UAV. Năm 2019, lực lượng Houthi đã sử dụng một cuộc tấn công phối hợp bằng UAV và tên lửa hành trình để vô hiệu hóa các cơ sở của Saudi Aramco, dẫn đến tạm thời làm giảm một nửa sản lượng dầu mỏ của Saudi Arabia. Những chiến thuật này cho thấy ngay cả các nhóm có nguồn lực hạn chế cũng có thể nhắm mục tiêu vào cơ sở hạ tầng chiến lược với độ chính xác cao, sử dụng UAV thương mại được cải tiến với tải trọng quân sự.
Những điểm yếu chiến lược và lỗ hổng phòng thủ Các hệ thống phòng không truyền thống, được tối ưu hóa bằng tên lửa và máy bay chiến đấu, gặp khó khăn trước các mối đe dọa từ UAV nhỏ, nhanh và số lượng lớn. Năm 2024, Hezbollah đã phát động một cuộc tấn công UAV vào một căn cứ của Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF), xuyên thủng nhiều lớp phòng không và khiến 4 binh sĩ thiệt mạng. Điều này đã phơi bày những hạn chế nghiêm trọng của Hệ thống Vòm sắt (Iron Dome) trong khả năng đánh chặn các UAV nhỏ gọn, bay thấp.
Tương tự, các hệ thống tên lửa Patriot của Saudi Arabia đã không thể ngăn chặn cuộc tấn công của Houthi năm 2019, qua đó cho thấy các cấu trúc phòng thủ tên lửa hiện tại không còn phù hợp để đối phó với mối đe dọa mới nổi này. Những lỗ hổng phòng thủ cũng lan sang chiến tranh điện tử: ở nhiều khu vực, các hệ thống gây nhiễu chống UAV vẫn chưa có khả năng mở rộng hoặc độ tin cậy trên nhiều địa hình và thời tiết khác nhau.
Yếu tố địa chính trị Sự phổ biến công nghệ UAV không phải là ngẫu nhiên, mà phản ánh một cuộc cạnh tranh địa chính trị rộng lớn hơn về quyền kiểm soát các công nghệ mới nổi. UAV Bayraktar TB2 của Thổ Nhĩ Kỳ, được xuất khẩu sang các quốc gia như Azerbaijan, Ukraine và Ethiopia, đã định hình lại chiến trường và các liên minh địa chính trị.
Xung đột Nagorno-Karabakh năm 2020 là một ví dụ điển hình. Lực lượng Azerbaijan đã sử dụng UAV của Thổ Nhĩ Kỳ để vô hiệu hóa xe tăng và hệ thống phòng không của Armenia, làm thay đổi cục diện cuộc chiến. Trường hợp này cho thấy việc phổ biến UAV cho phép các cường quốc khu vực thay đổi cán cân lực lượng mà không cần can thiệp trực tiếp.
Trung Quốc và Iran cũng đã xuất khẩu UAV cho các khách hàng và lực lượng ủy nhiệm, bao gồm Nga, Hezbollah và Houthi, tạo ra một chuỗi cung ứng công nghệ sát thương ngầm. Kết quả là một mạng lưới phức tạp các thế lực sử dụng UAV, những bên hiện đang thách thức ảnh hưởng của phương Tây và làm suy yếu việc triển khai lực lượng truyền thống.
Tích hợp vào học thuyết quân sự Các cường quốc quân sự hàng đầu đang nhanh chóng điều chỉnh học thuyết của mình để tích hợp các hệ thống UAV được hỗ trợ bởi AI. Sáng kiến Replicator của Bộ Quốc phòng Mỹ, được công bố năm 2023, đặt mục tiêu sản xuất hàng nghìn hệ thống tự động trong vòng 18–24 tháng để chống lại những bước tiến của Trung Quốc ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Điều này đánh dấu một bước ngoặt về mặt học thuyết: thay vì chỉ dựa vào các nền tảng truyền thống như máy bay chiến đấu hay tàu sân bay, chiến tranh tương lai được hình dung là một cuộc cạnh tranh của mạng lưới, dữ liệu và các hệ thống tự động.
Tại Nga, cuộc chiến ở Ukraine đã thúc đẩy đầu tư vào vũ khí tự hành và UAV cảm tử, hiện được sử dụng hằng ngày trên khắp các tiền tuyến. Điều tương tự cũng đúng với Iran, quốc gia đã đưa UAV vào chiến lược răn đe của mình, sử dụng chúng cho mục đích giám sát, tấn công trực tiếp và triển khai sức mạnh khu vực.
(Còn nữa)