Donald Trump - nhân tố giúp quan hệ Trung-Ấn tan băng
Trang mạng cnn.com (Ngày 27/8)
Mối quan hệ bị đóng băng Trung Quốc-Ấn Độ kể từ sau vụ đụng độ chết người trên dãy Himalaya 5 năm trước dường như đang được sưởi ấm trở lại dưới sức ép kinh tế của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Lần đầu tiên kể từ năm 2018, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi sẽ có mặt ở Trung Quốc trong tuần này để tham dự một hội nghị thượng đỉnh do Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình chủ trì. Và chuyến thăm này cũng được thực hiện ngay sau khi Trump áp đặt mức thuế 50% đối với hàng nhập khẩu từ Ấn Độ.
Trong thời khắc địa chính trị giằng co, hai nhà lãnh đạo Tập Cận Bình và Modi - những người từng chứng kiến binh sĩ nước mình chiến đấu tay đôi tàn khốc tại khu vực biên giới tranh chấp vào năm 2020 - giờ đây có thể bắt tay nhau, ưu tiên sự ổn định kinh tế hơn là thù địch dai dẳng. Cuối tuần này, các nhà lãnh đạo thế giới từ Nga, Pakistan, Iran và Trung Á sẽ cùng ông Tập Cận Bình và ông Modi tham gia sự kiện mà Bắc Kinh thông báo là hội nghị thượng đỉnh lớn nhất từ trước đến nay của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), một “câu lạc bộ” an ninh khu vực do Nga và Trung Quốc thành lập nhằm định hình lại cán cân quyền lực toàn cầu.
Sự hiện diện của thủ tướng Ấn Độ tại sự kiện này là ví dụ điển hình nhất cho thấy mối quan hệ đang ấm lên giữa hai cường quốc châu Á - một sự tái sắp xếp đang chớm nở, đe dọa phá vỡ những nỗ lực kéo dài nhiều năm của Washington nhằm “nuôi dưỡng” New Delhi thành một đối trọng chống lại một Bắc Kinh đang trỗi dậy và ngày càng quyết đoán.
Trong khi mối quan hệ Trung-Ấn đang dần tan băng, các nhà phân tích cho rằng chính sách "Nước Mỹ trước tiên" của Trump đang khiến Tập Cận Bình và Modi, những người đã xây dựng “thương hiệu” chính trị của mình trên nền tảng vững chắc của chủ nghĩa dân tộc, phải tìm kiếm một mối quan hệ đối tác cần thiết. Việc Trump áp đặt thuế cao đối với Ấn Độ (do nước này mua dầu của Nga) thật vô cùng khó chấp nhận đối với Modi, người đã có mối quan hệ thân thiết với Trump trong nhiệm kỳ đầu.
Manoj Kewalramani, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tại Trung tâm nghiên cứu của Viện Takshashila ở thành phố Bengaluru (Ấn Độ), cho rằng mối đe dọa về thuế quan "đã tạo ra một mức độ cấp bách nhất định"
khiến New Delhi chuyển hướng sang ổn định quan hệ với Bắc Kinh. Tuy nhiên, ông cho rằng đó không phải là "động lực chính" cho việc thiết lập lại quan hệ bởi cả Trung Quốc và Ấn Độ đều tìm cách bình ổn quan hệ vì lợi ích quốc gia của chính mình. Chính quyền Mỹ các nhiệm kỳ liên tiếp đã nỗ lực thúc đẩy quan hệ chiến lược với Ấn Độ thông qua chuyển giao công nghệ và các cuộc tập trận quân sự chung, hợp tác với nền dân chủ lớn nhất thế giới để chống lại một Trung Quốc ngày càng quyết đoán ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Các nhà phân tích cho rằng việc mất Ấn Độ sẽ là "kết quả tồi tệ nhất"
đối với Mỹ. Sau cuộc gặp giữa ông Modi và Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị ở New Delhi tuần trước, hai bên đều ghi nhận những cải thiện gần đây trong mối quan hệ song phương đầy căng thẳng. Thủ tướng Ấn Độ nói: "Quan hệ Ấn-Trung đã đạt được những tiến triển ổn định nhờ sự nhạy bén và tôn trọng lợi ích của nhau. Mối quan hệ ổn định, có thể dự đoán được và mang tính xây dựng giữa Ấn Độ và Trung Quốc sẽ đóng góp đáng kể cho hòa bình và thịnh vượng trong khu vực cũng như toàn cầu". Theo Yun Sun, Giám đốc Chương trình Trung Quốc tại Trung tâm Stimson ở Washington, nhìn từ góc độ của Bắc Kinh, "sự hòa hoãn này chắc chắn được khởi động bởi Trump". Ông nói: “Ấn Độ không còn có thể giả vờ rằng họ vẫn nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ Washington. Do đó, quan điểm của Bắc Kinh là vì Mỹ đã “lạnh nhạt” nên Ấn Độ phải "điều chỉnh lại chính sách đối ngoại và cải thiện mối quan hệ với Trung Quốc".
Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng hội nghị thượng đỉnh SCO lần này khó có thể mở ra một liên kết cơ bản.
Kewalramani nói: "Đối với tôi, đây không phải là một sự thiết lập lại theo kiểu nghĩ rằng Ấn Độ đã kết thúc với Mỹ. Điều đó sẽ không xảy ra. Mỹ vẫn là đối tác quan trọng nhất của Ấn Độ trên thế giới, nhưng đổi lại Trung Quốc là nước láng giềng lớn nhất của Ấn Độ".
Từ tình anh em đến đối đầu Quan hệ Trung-Ấn đã phát triển từ tình anh em hậu thuộc địa sang đối đầu chiến lược thời hiện đại. Ấn Độ là một trong những quốc gia đầu tiên thiết lập quan hệ ngoại giao với Trung Quốc (năm 1950) và đặc trưng của thập niên 50 là tầm nhìn chung về sự đoàn kết ở châu Á.
Tuy nhiên, tình hữu nghị non trẻ đó đã bị phá vỡ bởi cuộc Chiến tranh Trung-Ấn năm 1962, một cuộc xung đột ngắn ngủi nhưng tàn khốc đã để lại di sản là sự ngờ vực sâu sắc và tranh chấp biên giới chưa được giải quyết, cho đến nay vẫn là vết thương nhức nhối của mối quan hệ song phương. Trong những thập kỷ tiếp theo, lãnh đạo hai nước đã thực hiện các biện pháp xây dựng quan hệ kinh tế, giúp thương mại song phương tăng trưởng, bất chấp căng thẳng đang diễn ra tại biên giới chung. Tuy nhiên, các cuộc đụng độ chết người ở Thung lũng Galwan năm 2020 - khiến ít nhất 20 binh sĩ Ấn Độ và 4 binh sĩ Trung Quốc thiệt mạng - đã làm đảo lộn sự cân bằng này một cách dữ dội.
Farwa Aamer, Giám đốc phụ trách Sáng kiến Nam Á tại Viện chính sách xã hội châu Á, nói: "Các cuộc đụng độ năm 2020 không phải là điều Ấn Độ có thể dễ dàng bỏ qua. Thay vào đó, mục tiêu của New Delhi là đảm bảo những sự việc tương tự không tái diễn, và đó chính là lúc xây dựng lại mối quan hệ dựa trên việc đạt được đồng thuận chung về ổn định biên giới".
Quan hệ Trung-Ấn đã dần bình thường hóa sau cuộc gặp giữa Tập Cận Bình và Modi bên lề Hội nghị thượng đỉnh BRICS tại Nga tháng 10/2024. Hai bên đã đồng ý nối lại các chuyến bay thẳng vốn bị hủy bỏ kể từ đại dịch Covid-19. Bắc Kinh gần đây cũng đồng ý mở cửa trở lại hai địa điểm hành hương ở Tây Tạng cho người Ấn Độ lần đầu tiên sau 5 năm, và cả hai bắt đầu cấp lại thị thực du lịch cho công dân của nhau.
Một hành động cân bằng Việc Ấn Độ điều chỉnh lại quan hệ với Trung Quốc là một ví dụ điển hình cho chính sách tự chủ chiến lược của nước này - ưu tiên lợi ích quốc gia hơn là sự trung thành cứng nhắc với liên minh. Tại Hội nghị thượng đỉnh SCO lần này, cùng với sự hiện diện của Tập Cận Bình và Modi còn có sự góp mặt của đại diện Pakistan (quốc gia đối địch truyền thống mà Ấn Độ gần đây đã có xung đột đẫm máu) cũng như đối tác truyền thống Nga (nước liên tiếp bán dầu cho Ấn Độ kể từ cuộc xâm lược Ukraine, khiến Mỹ khó chịu và thúc đẩy Trump áp đặt mức thuế 25% đối với hàng hóa Ấn Độ như một hình phạt). Sự tham gia vào một khối do Trung Quốc thống trị này hoàn toàn trái ngược với mối quan hệ ngày càng sâu sắc của Ấn Độ với Bộ Tứ - một nhóm an ninh gồm Ấn Độ, Mỹ, Nhật Bản và Australia - vốn được coi là đối trọng dân chủ với ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở Ấn Độ Dương.
Theo Kewalramani thuộc Viện Takshashila, trong bối cảnh tranh chấp biên giới đang bế tắc, Ấn Độ chọn cách tách các nhu cầu cấp thiết về ngoại giao và kinh tế của mình khỏi xung đột an ninh với Trung Quốc. Ông nói: "Mặc dù cả hai bên đều biết rằng có những thách thức về mặt cấu trúc và mối quan hệ này sẽ vẫn còn khó khăn, nhưng cả hai nước đều nhận ra rằng việc xấu đi đến mức như hiện nay sẽ không có lợi cho cả hai bên".
Con đường dẫn đến sự ổn định Việc Ấn Độ điều chỉnh chiến lược với Trung Quốc bắt nguồn chủ yếu từ nhu cầu kinh tế hơn là việc nới lỏng chính sách an ninh. Theo số liệu từ Bộ Thương mại Ấn Độ, năm 2024 Trung Quốc là đối tác thương mại lớn thứ hai của Ấn Độ sau Mỹ, với kim ngạch thương mại song phương đạt 118 tỷ USD. Ấn Độ phụ thuộc vào Trung Quốc không chỉ về hàng hóa thành phẩm (như đồ điện tử) mà còn về các sản phẩm trung gian thiết yếu và các nguyên liệu thô cho các ngành công nghiệp của mình. Tuy nhiên, sự đan xen kinh tế này vẫn tồn tại dưới "bóng đen" của tình trạng căng thẳng về quân sự. Bất kỳ cuộc đàm phán nào giữa Tập Cận Bình và Modi cũng sẽ rất phức tạp bởi hàng chục nghìn binh sĩ vẫn được triển khai tại khu vực biên giới Himalaya có tranh chấp và cuộc xung đột chưa được giải quyết này vẫn là rào cản chính cho việc xây dựng lại lòng tin.
Theo tuyên bố của Bộ Ngoại giao Trung Quốc, tuần trước hai bên đã đạt được đồng thuận gồm 10 điểm về vấn đề biên giới, bao gồm việc duy trì tình trạng "hòa bình và thanh bình".
Tanvi Madan, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu chính sách châu Á thuộc Chương trình chính sách đối ngoại của Viện Brookings, cho rằng "không rõ liệu cả hai bên có thực sự tin tưởng lẫn nhau hay không".
Theo bà, phép thử lớn nhất là liệu những lời lẽ hoa mỹ từ hai nhà lãnh đạo có trở thành sự xuống thang trên thực địa hay không, bởi điều này trước đây đã từng thất bại.
Tương lai của mối quan hệ Trung-Ấn sẽ được xác định bởi khả năng của hai nhà lãnh đạo trong việc điều hành sự dịch chuyển tinh tế này. Farwa Aamer thuộc Viện chính sách xã hội châu Á cho rằng, trong tương lai quan hệ hai nước "có lẽ sẽ là một mối quan hệ ổn định hơn - nơi cạnh tranh chưa chắc đã kết thúc, nhưng xung đột ở mức thấp"./.