Vai trò không thể
thay thế của ASEAN đối với an ninh khu vực TTXVN (Bắc Kinh 30/7)
Tờ “Thời báo Hoàn cầu” ngày 30/7 đăng bài viết của Cát Hồng Lượng, Phó Viện trưởng Viện ASEAN thuộc Đại học Dân tộc Quảng Tây (Trung Quốc), trong đó cho rằng các cơ chế liên quan của ASEAN đã cung cấp một nền tảng đối thoại tương đối trung lập, mang bản sắc văn hóa khu vực cho các bên xung đột, qua đó một lần nữa chứng minh vai trò không thể thay thế của tổ chức này đối với an ninh và sự ổn định của khu vực.
Theo tác giả bài viết, với vai trò trung gian của Malaysia, Thái Lan và Campuchia đã đồng ý ngừng bắn ngay lập tức và vô điều kiện từ 0 giờ ngày 29/7/2025. Mặc dù vẫn còn xảy ra giao tranh lẻ tẻ sau khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực, nhưng các nhà lãnh đạo Thái Lan và Campuchia cho biết tình hình biên giới đã lắng dịu. Việc giảm leo thang căng thẳng nhanh chóng ở khu vực biên giới được cho là nhờ nỗ lực “hạ nhiệt” của Trung Quốc cũng như vai trò quan trọng của Malaysia (Chủ tịch ASEAN 2025) và chính ASEAN.
ASEAN có lịch sử lâu đời và nhiều lần thành công trong việc giải quyết các vấn đề an ninh và ổn định của khu vực. Điều này không chỉ mang lại cho ASEAN uy tín quốc tế mà còn giúp các nước thành viên đồng thuận về nguyên tắc “các tranh chấp khu vực nên được giải quyết trong khu vực”. ASEAN được thành lập vào tháng 8/1967 với mục đích tôn chỉ chính là hợp tác kinh tế và công nghệ, song các nhà lãnh đạo kỳ cựu của ASEAN như Lý Quang Diệu cũng nhấn mạnh rằng việc các quốc gia Đông Nam Á tham gia ASEAN chủ yếu xuất phát từ những cân nhắc chính trị và theo đuổi sự ổn định và an ninh khu vực.
Gần 60 năm kể từ khi ra đời, ASEAN cũng cho thấy các vấn đề liên quan chính trị và an ninh khu vực luôn được đặt lên hàng đầu trong chương trình nghị sự của khối. Các vấn đề an ninh tiêu biểu mà ASEAN đã giải quyết bao gồm: Khủng hoảng Sabah giữa Malaysia và Philippines năm 1968, “Sự cố Thủy thủ” giữa Indonesia và Singapore tháng 10/1968, Indonesia xâm lược Timor Leste tháng 11/1975, “Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai” và “Vấn đề Campuchia”..., trong đó điển hình nhất là cuộc khủng hoảng Sabah năm 1968, “Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai” và “Vấn đề Campuchia” năm 1978.
Trong giai đoạn 1968-1969, ASEAN đã thúc đẩy khôi phục quan hệ song phương Malaysia-Philippines và tạm gác tranh chấp Sabah bằng cách triệu tập các cuộc họp đặc biệt Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN, các ủy ban chuyên môn và các bên trung gian được ủy thác (gồm Thái Lan và Indonesia).
Việc xử lý và giải quyết cuộc khủng hoảng lần này không chỉ cứu ASEAN khỏi nguy cơ sụp đổ, mà còn hình thành một số phương thức và cách thức hòa giải tranh chấp trong nội bộ các quốc gia thành viên đồng thời cho phép các ủy ban chuyên môn và các bên khác tích lũy kinh nghiệm thực tiễn.
Nếu việc hòa giải tranh chấp giữa các quốc gia thành viên chỉ là một bước nhỏ của ASEAN trong các vấn đề an ninh khu vực thì sự tham gia của ASEAN vào Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai và Vấn đề Campuchia đã giúp ASEAN có cách tiếp cận trưởng thành hơn trong việc xử lý các vấn đề an ninh khu vực. Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai là vấn đề cốt lõi trong cách ASEAN xử lý các vấn đề an ninh khu vực trong thập kỷ đầu tiên kể từ khi thành lập. Việc ASEAN thực hiện một loạt các biện pháp trung lập hóa, bao gồm các chuyến thăm của các nhà lãnh đạo, các hội nghị thượng đỉnh ASEAN và các cuộc họp bộ trưởng ngoại giao, phù hợp với các văn kiện chuẩn mực như “Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á” (TAC) và “Tuyên bố ASEAN về Khu vực Hòa bình, Tự do và Trung lập” (ZOPFAN), đã đóng một vai trò quan trọng trong việc chấm dứt Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai. Về vấn đề Campuchia, ASEAN không chỉ tiếp tục thực hiện chủ trương, lập trường và các chuẩn mực của khối về duy trì hòa bình và an ninh khu vực, mà còn chủ động thích ứng với tình hình quốc tế hiện tại, tạo điều kiện thuận lợi cho việc ký kết Hiệp định Hòa bình Paris năm 1991 và giải quyết vấn đề Campuchia.
Đối với Thái Lan và Campuchia, hai quốc gia trực tiếp tham gia vào xung đột lần này, việc hai bên có thể thực hiện hiệu quả thỏa thuận ngừng bắn hay không sẽ là chìa khóa cho diễn biến tình hình tiếp theo. Mặc dù vai trò trung gian của ASEAN không dẫn đến việc giải quyết trực tiếp các tranh chấp biên giới giữa Thái Lan và Campuchia, song việc ASEAN thúc đẩy một thỏa thuận ngừng bắn chắc chắn là đáng khen ngợi. Giải pháp cuối cùng cho xung đột tất nhiên sẽ phụ thuộc vào sự chân thành và thiện chí hợp tác của chính phủ Thái Lan và Campuchia nhưng vai trò trung gian của ASEAN sẽ giúp củng cố lòng tin của các nước trong khu vực và đảm bảo quá trình giải quyết xung đột công bằng và minh bạch. Điều này cũng tạo môi trường thuận lợi có giá trị quý báu cho khả năng “biến thù địch thành hữu nghị” giữa hai nước trong tương lai.
ASEAN luôn phải đối mặt với những mối quan hệ phức tạp. Bên cạnh đó, xung đột giữa các quốc gia thành viên và hoạt động của các cường quốc ở Đông Nam Á cũng đặt ra những thách thức đối với việc xử lý các vấn đề an ninh khu vực của ASEAN. Với sự quan tâm sâu sắc đến các vấn đề an ninh khu vực và thực tiễn lâu dài, ASEAN đã thiết lập và hình thành một loạt các thể chế, phương pháp và cách tiếp cận đồng thời đạt được sự đồng thuận nhất định về “giải quyết các vấn đề khu vực trong nội bộ khu vực” để đưa vào thực tiễn. Những điều này đã đặt nền móng cho việc hình thành “Phương thức ASEAN” và “Chuẩn mực ASEAN”, giúp khối này vượt qua khủng hoảng, đạt được sự phát triển và tăng trưởng đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì an ninh và ổn định của khu vực./.