Châu Âu đối mặt với thảm họa về nhân khẩu học và kinh tế
Sputnik (Đêm 8/9)
Nếu các chính trị gia cánh hữu ngày càng được ủng hộ giành chiến thắng, châu Âu sẽ phải đối mặt với một thảm họa nhân khẩu học và kinh tế, các phương tiện truyền thông phương Tây đang cảnh báo. Dựa trên các dự báo thống kê, họ khẳng định:
không có lựa chọn thay thế nào khác ngoài việc thu hút hàng loạt người nhập cư.
Liệu điều này có đúng?
Giảm sút và chấn động Ngay tại ba quốc gia lớn nhất châu Âu, các đảng phái cánh hữu đang trở thành lực lượng chính trị được ưa chuộng nhất theo các cuộc khảo sát dư luận: Đảng Tập hợp Quốc gia (RN) tại Pháp, Đảng Vì nước Đức (AfD) tại Đức và Đảng Cải cách Vương quốc Anh (Reform UK) tại Anh. Đây là lần đầu tiên điều này xảy ra. Theo đánh giá chung của giới phân tích, nguyên nhân dẫn đến kết quả này là sự bất bình của người dân về tình trạng nhập cư ồ ạt kéo dài nhiều năm.
Trong bối cảnh đó, tờ Guardian của Anh đăng một bài viết dài với infographic tương tác và các tài liệu minh họa trực quan. Dẫn các dự báo nhân khẩu học, tác giả bài viết khẳng định: “Sự trỗi dậy của các lực lượng cực hữu có thể làm tăng tốc độ suy giảm dân số châu Âu và gây ra những chấn động kinh tế”.
Theo số liệu từ Eurostat, đến năm 2100, dân số Liên minh châu Âu (EU) sẽ giảm, điều này là không thể tránh khỏi dưới mọi kịch bản. Tuy nhiên, với chính sách nhập cư hiện nay (dựa trên dữ liệu 20 năm qua), mức giảm chỉ khoảng 6%: từ 447 triệu hiện tại xuống còn 419 triệu. Ngược lại, nếu nguyện vọng của các đảng cánh hữu trở thành hiện thực và biên giới bị đóng lại, dân số châu Âu vào cuối thế kỷ sẽ giảm hơn 1/3 - xuống còn 295 triệu người. Các nước như Italy và Tây Ban Nha -  vốn có tỷ lệ sinh thấp - sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất: mất gần một nửa dân số (xuống còn 28 và 24 triệu người tương ứng). Các nước khác cũng sẽ mất từ 1/4 đến 1/3 dân số.
Không phải ai cũng mang lại lợi ích như nhau Theo Guardian, không chỉ dân số giảm, mà còn già hóa. Hiện nay, người châu Âu từ 65 tuổi trở lên chiếm 21%. Theo dự đoán của Eurostat, đến năm 2100 con số này sẽ tăng lên 32% và nếu không có nhập cư, tỷ lệ sẽ lên tới 36%. Theo Guardian, điều này đồng nghĩa với gánh nặng xã hội đè lên lực lượng lao động sẽ tăng mạnh, một tình trạng mà nhiều nước châu Âu đang phải đối mặt ngay từ bây giờ. Guardian nhận định, nhập cư có thể không hoàn toàn khắc phục được tình trạng này, nhưng sẽ giúp làm giảm mức độ nghiêm trọng. Guardian dẫn một ví dụ: ngôi làng Camini ở miền Nam Italy gần như bị bỏ hoang khi giới trẻ rời đi tìm cuộc sống tốt hơn. Để cứu ngôi làng khỏi nguy cơ biến mất, chính quyền bố trí khoảng 50 người tị nạn định cư lâu dài và 118 người khác tạm thời. Bài viết nhấn mạnh: “Một thành tựu mang tính biểu tượng của chương trình là việc gần đây khai giảng lại trường học địa phương”.
Alan Manning, giáo sư tại Trường Kinh tế London, nhận định: “Để nhập cư mang lại lợi ích, người nhập cư cần phải làm việc, nhưng thông thường tỷ lệ việc làm trong nhóm này khá thấp. Nếu người nhập cư không làm việc và cần được trợ cấp, được an sinh xã hội, thì tình hình không được cải thiện, mà ngược lại còn xấu đi”.
Nhà nước bất lực Nhà nghiên cứu chính tại Viện châu Âu thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga Sergey Fedorov nhận định: “Tất nhiên, ta không thể nói mọi người nhập cư đều là kẻ lười biếng, ăn bám hay gây rối. Nhiều người hội nhập thành công, đảm nhiệm các vị trí cao. Ở Pháp, có cả các chính trị gia và thậm chí bộ trưởng có nguồn gốc không phải người bản địa. Tuy nhiên, nhìn chung, chủ đề này vẫn cực kỳ nhạy cảm”.
Chuyên gia Sergey Fedorov giải thích rằng khó khăn cơ bản nằm ở sự khác biệt nền văn minh. Ở Pháp và một số nước khác, vấn đề chính là sự lan rộng của chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan. Các tổ chức Hồi giáo cực đoan đang tuyên truyền một tư tưởng trái ngược với các giá trị Cộng hòa Pháp - như tách biệt tôn giáo khỏi nhà nước và bình đẳng quyền lợi. Gần đây, trong bối cảnh chiến tranh tại Gaza, các hoạt động bài Do Thái ngày càng diễn ra thường xuyên. Fedorov nói: “Tình hình còn bị trầm trọng thêm bởi sự hình thành các khu ổ chuột của người nhập cư, tội phạm gia tăng, buôn bán ma túy. Nhà nước không xử lý được việc trục xuất người nhập cư bất hợp pháp: những người bị từ chối vẫn ở lại trong nước, trong khi việc trục xuất họ đòi hỏi chi phí tài chính khổng lồ. Theo các ước tính khác nhau, tại Pháp có hàng trăm nghìn người nhập cư bất hợp pháp - điều này tạo ra môi trường thuận lợi cho các vấn đề xã hội nghiêm trọng”.
Ba phương pháp Các nhà xã hội học cho rằng khi tỷ lệ dân số nhập cư vượt quá 5%, sẽ xuất hiện những khó khăn không thể vượt qua trong việc hội nhập. Và hiện không một quốc gia châu Âu nào có công thức hoàn chỉnh để giải quyết vấn đề này. Nhà nghiên cứu Sergey Fedorov nói: “Ví dụ, ở Pháp từng có vài lần nỗ lực đưa người nhập cư hòa nhập vào xã hội. Ban đầu, họ thử áp dụng chính sách đồng hóa. Nếu người Nga, Ba Lan, Armenia, Bồ Đào Nha hay Italy, những người từng di cư ồ ạt đến đây trước đây, trở thành một phần đầy đủ của xã hội (dù vẫn giữ nét đặc trưng riêng), thì với người đến từ các nước Hồi giáo lại khó hơn: họ từ chối việc đồng hóa”.
Đến những năm 1980, các chương trình hội nhập ra đời, người nhập cư được khuyến khích trở thành một phần của xã hội mà không cần hòa tan hoàn toàn vào đó. Tuy nhiên, những nỗ lực này cũng dần thất bại: nếu thế hệ đầu tiên còn cố gắng tìm việc làm, thì con cháu họ phần lớn lại chọn sống trong “bong bóng văn hóa” quen thuộc, không học hành, không xây dựng sự nghiệp. Kết quả là sự phân tầng xã hội và các khu ổ chuột, nơi cảnh sát cũng ngại bước vào.
Phương pháp thứ ba là xây dựng một xã hội “toàn diện” (inclusive society).
Chính sách này được áp dụng vào những năm 2010. Theo ý tưởng của các nhà hoạch định, các nhóm sắc tộc-xã hội khác nhau tồn tại song song, cùng tôn trọng lẫn nhau và tôn trọng nhà nước Pháp. Tuy nhiên, theo ông Fedorov, điều này cũng không giải quyết được bất kỳ vấn đề nào.
Loại nhập cư đúng đắn Trong khi đó, ông Andrei Korotaev, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Ổn định và Rủi ro thuộc Đại học Quốc gia Nghiên cứu cao cấp về Kinh tế (HSE), cho biết các số liệu của Eurostat mà Guardian dẫn được các nghiên cứu khác xác nhận. Điều này động nghĩa với việc thiếu người nhập cư, cả cán cân nhân khẩu học lẫn kinh tế đều không thể duy trì. Và có những ví dụ tích cực về hợp tác với người nhập cư. Tuy nhiên, chúng lại nằm ngoài châu Âu. Nhà nhân khẩu học này giải thích: “Nhập cư có thể là công cụ hiệu quả để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và bù đắp tỷ lệ sinh thấp - điều này được Canada, Australia và New Zealand chứng minh. Một chính sách nhập cư bài bản, dựa trên hệ thống hạn ngạch và các chương trình đào tạo, cho phép thu hút đúng chuyên gia cần thiết và bảo đảm hội nhập thành công”.
Tuy nhiên, Australia và New Zealand, khác với châu Âu, không phải đối mặt với dòng người nhập cư bất hợp pháp ồ ạt nhờ vị trí địa lý biệt lập. Ông Korotaev nhấn mạnh: “Châu Âu cũng có những mô hình thu hút nguồn lao động hiệu quả. Cụ thể, chương trình đưa lao động nước ngoài Thổ Nhĩ Kỳ (gastarbeiter) đến làm việc tại Đức, những người sau này trở thành một phần hữu cơ của xã hội Đức và lấp đầy khoảng trống nhân lực. Đó là một quy trình hợp pháp, bao gồm tuyển chọn chuyên gia theo nhu cầu kinh tế, đào tạo ngôn ngữ và kỹ năng nghề nghiệp. Còn khủng hoảng hiện nay bắt nguồn từ chính dòng nhập cư vô tổ chức, hoang dã”.
Như vậy, câu hỏi then chốt đối với EU có lẽ không phải là có nên hay không có nhập cư, mà là làm thế nào để quản lý hiệu quả. Tương lai kinh tế và sự ổn định xã hội của châu Âu phụ thuộc vào việc các nhà lãnh đạo có thể giải quyết được vấn đề này hay không. Tuy nhiên, dường như ngày càng nhiều người châu Âu tin giới tinh hoa hiện tại không đủ năng lực để làm điều đó./.