Những kịch bản ảm đạm sau sự sụp đổ của chính phủ François
Bayrou TTXVN/AFP/Đài RFI (Paris 9/9)
Sau cuộc bỏ phiếu tín nhiệm tại Quốc hội Pháp vào chiều 8/9, nước Pháp lại phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng chính trị vào lúc các chỉ số kinh tế xấu đi nhanh chóng và những thách thức về địa chính trị ngày càng lớn. Tổng thống Emmanuel Macron đã phải tìm người thay thế ông Bayrou làm Thủ tướng, đánh dấu lần thứ tư ông phải làm việc này trong nhiệm kỳ 2 từ khi tái đắc cử vào năm 2022. Tương tự như người tiền nhiệm Michel Barnier mất chức vì dự luật ngân sách 2025, ông Bayrou phải ra đi vì dự luật tài chính cho 2026.
Bối cảnh kinh tế, an ninh đều ảm đạm Toàn cảnh bấp bênh về chính trị này diễn ra vào lúc các chỉ số kinh tế của Pháp đang xấu đi. Như phần còn lại của thế giới, Pháp đang phải đối mặt với cuộc chiến thuế quan trên diện rộng mà Mỹ đã khơi mào. Tình trạng tài chính của Pháp không khả quan hơn: nợ công vượt ngưỡng kỷ lục, 3.300 tỷ Euro, tương đương với 114% GDP. Mức nợ này khiến giới đầu tư thận trọng khi cấp tín dụng cho Paris. Lãi suất vay dài hạn của Pháp thậm chí còn cao hơn cả Italy, có nghĩa là một số nhà đầu tư tin tưởng hơn vào Italy của nữ Thủ tướng cánh cực hữu Giorgia Meloni hơn là vào nước Pháp của Tổng thống Emmanuel Macron. Đến ngày 14/9, Công ty thẩm định tài chính Fitch sẽ đánh giá điểm tín nhiệm về mức độ “an toàn” của Pháp.
Về mặt an ninh, chính quyền Pháp đang đối mặt với một thách thức do cuộc chiến ở Ukraine gây ra và đang chạy đua với thời gian để nâng cao khả năng phòng thủ, tăng cường cỗ máy công nghiệp sản xuất vũ khí. Mọi bất ổn chính trị và thay đổi trong chính phủ đều kìm hãm tiến độ thực hiện các mục tiêu đó.
Trong hoàn cảnh này, theo giới phân tích, Tổng thống Macron chỉ có 2 lựa chọn: hoặc là giải tán Quốc hội để chấm dứt tình trạng chính phủ không có đa số rộng rãi để điều hành đất nước. Hệ quả kèm theo là Pháp gần như bị “tê liệt” kể từ tháng 6/2024 tới nay; Giải pháp thứ hai là duy trì hiện trạng tức là cố gắng nhượng bộ các phe phái để có được một sự đồng thuận với một số đối tác trên một số hồ sơ… tùy theo tình huống. Cả hai giải pháp này đều không mấy ổn thỏa.
Về kinh tế, là nền kinh tế lớn thứ hai trong Liên minh châu Âu (EU), sau Đức, nhưng trước Italy, kinh tế Pháp cho đến cuối quý II/2025 được cho là “không đến nỗi tệ bất chấp môi trường không thuận lợi như hiện nay”. Nhưng rồi dự luật về ngân sách 2026 gần như là đã làm tan biến nhiều hy vọng của Thủ tướng Bayrou. Trong nỗ lực thu hẹp bội chi ngân sách và giảm bớt nợ công, chính phủ dự trù tiếp tục cắt giảm chi tiêu, tiết kiệm thêm 43,8 tỷ Euro và đã vấp phải sự chống đối kịch liệt từ phía các chính đảng từ cực tả đến cực hữu. Như chính ông Bayrou từng phân tích, các đối thủ của ông “không đồng ý với nhau về bất kỳ điểm nào”, thậm chí sẵn sàng “moi tim móc mắt” lẫn nhau để tranh giành quyền lực, nhưng tất cả lại “hợp lực với nhau để lật đổ chính phủ”. Lật đổ nội các Bayrou rồi thì cũng không có giải pháp nào thay thế, cũng không có chính sách khả dĩ hơn để giải quyết những vấn đề cấp bách nhất của nước Pháp.
Khả năng thông qua ngân sách 2026 Bộ trưởng Kinh tế Éric Lombard khẳng định ông “tin tưởng” rằng một ngân sách có thể được thông qua trước ngày 31/12, ngay cả khi François Bayrou bị lật đổ. Trả lời “Financial Times”, Bộ trưởng Lombard nói ông “tin tưởng” rằng ngay cả trong trường hợp chính phủ sụp đổ, vị Thủ tướng mới vẫn có thể thông qua một ngân sách trước cuối năm, vì sẽ không phải bắt đầu lại từ con số 0. Việc soạn thảo dự án luật tài chính (PLF) 2026 thực tế đã được khởi động từ tháng 1 trong hành lang Bộ Tài chính, kéo dài cho đến mùa Hè.
Trong tháng 9, luật ngân sách yêu cầu chính phủ phải tham khảo ý kiến của Hội đồng cấp cao về tài chính công và Hội đồng Nhà nước - đây là giai đoạn hiện nay. Bước tiếp theo mang tính quyết định: PLF 2026 phải được trình lên Hội đồng Bộ trưởng, sau đó nộp cho Quốc hội trước ngày thứ Ba đầu tiên của tháng 10, theo luật cơ bản về luật tài chính (LOLF) (tức là ngày 7/10 năm nay). Bộ trưởng Ngân sách Amélie de Montchalin thậm chí cho rằng có thể có thêm một chút thời gian: “Điều cốt lõi là tôn trọng 70 ngày thảo luận tại Quốc hội theo quy định của Hiến pháp, sau đó là thời gian cần thiết để Hội đồng Hiến pháp phê chuẩn luật. Điều đó có nghĩa là chúng ta có thời hạn đến ngày 13/10”.
Nếu Tổng thống Macron nhanh chóng bổ nhiệm một thủ tướng mới, nội các mới sẽ có chưa đầy 1 tháng để chuẩn bị và nộp PLF. Benjamin Morel, giảng viên luật công tại Đại học Paris-Panthéon-Assas, nhận xét: “Một tháng là quá ngắn, nhất là nếu phải bắt đầu từ tờ giấy trắng. Người ta có thể tiếp tục công việc mà chính phủ trước đã để lại và thực hiện một số sửa đổi để đàm phán. Sau cùng, ngân sách Bayrou về cơ bản là ngân sách Barnier được chỉnh sửa đôi chút. Nhưng liệu sự thỏa hiệp chính trị có đủ không?” Nếu việc bổ nhiệm một chính phủ mới bị trì hoãn, trách nhiệm sẽ thuộc về chính phủ từ chức trong việc xử lý các công việc thường ngày. Đây là một “truyền thống cộng hòa”, theo lời của Emmanuel Macron vào tháng 7/2024. Các bộ trưởng vẫn tạm thời tại vị để đảm bảo tính liên tục của Nhà nước. Nhưng giới hạn quyền lực của họ là gì? Điều này hoàn toàn mơ hồ; không có văn bản pháp lý nào quy định cụ thể về vấn đề này. Liệu họ có thể vẫn nộp một PLF không? Khả năng này có vẻ khó xảy ra, nhưng Ban Thư ký chung của chính phủ (SGG) cũng không hoàn toàn loại trừ. Theo một ghi chú được tiết lộ bởi báo “Contexte” hồi tháng 12/2025, Quốc hội “không thể phản đối” việc xem xét một PLF hoặc một dự án luật tài chính an sinh xã hội (PLFSS) với lý do nó được đệ trình bởi một chính phủ từ chức. Hội đồng Hiến pháp cũng không nên bác bỏ một ngân sách như vậy Bóng ma của một cuộc giải tán quốc hội Một kịch bản khác là ngân sách 2026 được ban hành bằng sắc lệnh, như LOLF cho phép trong trường hợp Quốc hội không đưa ra quyết định trong thời hạn 70 ngày. Điều này chưa từng xảy ra ở Pháp. Benjamin Morel thừa nhận: “Tôi từng nghĩ François Bayrou sẽ làm vậy thay vì tự đưa ra bỏ phiếu tín nhiệm. Cách đó sẽ nghiền nát nền dân chủ nghị viện. Nhưng ngay cả sau khi chính phủ sụp đổ, các sắc lệnh vẫn có hiệu lực, và đất nước vẫn có ngân sách!” Vẫn còn kịch bản giải tán Quốc hội, mặc dù phương án này đã bị Emmanuel Macron gạt bỏ. Tổng thống Cộng hòa sẽ có thời hạn từ 20 đến 40 ngày để tổ chức bầu cử lập pháp mới. Nếu giải tán diễn ra vào ngày 8/9 chẳng hạn, cuộc bầu cử sẽ được tổ chức từ ngày 28/9 đến 18/10. Thời hạn để chính phủ mới trình ngân sách sẽ bị rút ngắn. Nhưng một lần nữa, khó có khả năng Hội đồng Hiến pháp sẽ bác bỏ một ngân sách không tuân thủ đầy đủ thời hạn 70 ngày. Vì lợi ích quốc gia, một ngân sách được thông qua gấp rút vẫn tốt hơn là không có ngân sách. Tuy nhiên, kết quả của cuộc bầu cử có thể thay đổi mọi thứ. Benjamin Morel đặt câu hỏi: “Nếu nhìn vào các khảo sát, nhóm duy nhất có thể giành được đa số tuyệt đối là Tập hợp Quốc gia (RN). Liệu một chính phủ RN có đủ chín chắn để nhanh chóng thông qua một ngân sách?” Cuối cùng, nếu hoàn toàn không thể thông qua bất kỳ ngân sách nào kịp thời, nước Pháp sẽ phải áp dụng hệ thống “các dịch vụ được bỏ phiếu”. Chính phủ sẽ phải đệ trình trước ngày 19/12 một dự án “luật đặc biệt” để ít nhất có thể tiếp tục thu các loại thuế hiện hành, giống như hồi đầu năm 2025, trong khi chờ một ngân sách đúng nghĩa. Bà Amélie de Montchalin phàn nàn trên báo “Le Monde”: “Một số người nghĩ rằng tốt nhất là không làm gì, sống dưới chế độ luật đặc biệt hơn là tìm một thỏa hiệp đòi hỏi sự can đảm của mỗi bên để tập trung vào điều cốt lõi. Đó là một lựa chọn lười biếng, ngăn cản mọi quyết định chính trị. Trách nhiệm của chúng ta là đạt được thỏa thuận trước ngày 31/12”./.