Thượng đỉnh Nga-Ukraine
của Trump thất bại ngay từ ban đầu TTXVN (Tokyo/Hong Kong 23/8)
Báo “The Japan Times” ngày 22/8 đăng bài viết của chuyên gia Kuni Miyake, cựu quan chức ngoại giao và hiện là Chủ tịch của Viện Chính sách Đối ngoại Nhật Bản, cho rằng Hội nghị thượng đỉnh Nga-Ukraine có thể thất bại ngay từ đầu. Nội dung bài viết như sau:
Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tham gia các cuộc đàm phán cấp cao liên tiếp về tương lai của Ukraine tại Alaska và Washington. Kết quả dường như khác xa với những gì Trump mong đợi, rõ ràng đây không phải là “nghệ thuật đàm phán” mà ông vẫn tự hào. Tuy nhiên, điều kỳ lạ là ngày càng có nhiều cảm giác rằng các cuộc đàm phán ngừng bắn nghiêm túc cuối cùng cũng có thể bắt đầu.
Hai cuộc thượng đỉnh đó hoàn toàn không phải là nghệ thuật ngoại giao, mà đúng hơn là những thỏa thuận thất bại ngay từ đầu. Kể từ khi gia nhập ngành ngoại giao Nhật Bản vào năm 1978, chuyên gia Kuni Miyake đã chứng kiến, tham gia và theo dõi nhiều cuộc đàm phán ngoại giao trong gần 50 năm. Theo ông, đàm phán rất khó để diễn ra theo mong muốn của mình, bởi luôn có những bên tham gia gây khó chịu. Ông nhận thấy rằng chỉ có ba kiểu đàm phán ngoại giao.
Loại thứ nhất là những cuộc đàm phán chắc chắn sẽ “thất bại” ngay từ đầu, và loại thứ hai là những cuộc đàm phán may mắn “thành công”. Loại thứ ba chiếm phần lớn các cuộc đàm phán còn lại. Mặc dù đôi khi vẫn có những cuộc đàm phán thành công, nhưng chúng chỉ chiếm chưa đến 10% tổng số các cuộc đàm phán. Loại thứ ba bao gồm các cuộc đàm phán không đạt được thỏa thuận, trong trường hợp tốt nhất kết thúc bằng “hòa”, nếu không may mắn, sẽ sụp đổ ở giai đoạn cuối.
Thật không may, hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Nga gần đây lại rơi vào trường hợp đầu tiên. Các cuộc đàm phán chắc chắn sẽ thất bại nếu bạn bỏ qua cả thực tế lẫn các thông lệ chuẩn mực không bao giờ được phép bỏ qua.
Trước hết, các cuộc đàm phán được quyết định bởi cái gọi là thực tế. Một số thực tế có thể thay đổi được, nhưng phần lớn thì không. Những cuộc đàm phán cố gắng thay đổi thực tế bất biến này thường chắc chắn sẽ thất bại.
Theo định nghĩa, đàm phán ngoại giao là một cuộc chiến ngôn từ, chứ không phải là cuộc chiến sức mạnh thể chất hay quân sự.
Thực tế xung quanh lệnh ngừng bắn ở Ukraine vô cùng khắc nghiệt.
Nga đã sáp nhập hoặc chiếm đóng 1/5 lãnh thổ Ukraine. Ý đồ không trả lại các vùng lãnh thổ này vẫn không thay đổi kể từ thời Đế chế Nga. Hơn nữa, Nga từ chối công nhận tư cách thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) của Ukraine và yêu cầu nước này trở thành một thực thể trung lập, vô hại với Nga.
Cuối cùng, Moskva hy vọng phương Tây tôn trọng Nga như một “cường quốc”. Thực tế này vẫn sẽ tồn tại chừng nào Tổng thống Nga Vladimir Putin còn nắm quyền.
Trong các cuộc đàm phán ngoại giao, “thông lệ tiêu chuẩn” rất quan trọng. Chúng là những con đường tắt dẫn đến thành công đã được các nhà đàm phán chuyên nghiệp xây dựng qua nhiều thập kỷ. Đó là: trước hết xác định lợi ích quốc gia, chuẩn bị nhiều biện pháp để đạt được lợi ích đó, thiết lập chiến lược đàm phán, tìm kiếm đồng minh, đưa ra chiến thuật cô lập đối thủ, tham gia đàm phán, bắt đầu từ cấp làm việc rồi nâng lên cấp Bộ trưởng; thu hẹp các vấn đề cần thống nhất và cuối cùng đạt được thỏa thuận ở cấp cao nhất. Đây là “thông lệ tiêu chuẩn” trong ngoại giao chuyên nghiệp và chuyên gia Miyake chưa từng thấy một cuộc đàm phán thành công nào mà lại bỏ qua nó.
Vậy mọi chuyện diễn ra như thế nào trong các cuộc đàm phán giữa Trump với Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky? Quy trình chuẩn mực của Trump là cố gắng đàm phán với Nga theo cách tiếp cận từ trên xuống. Không có bằng chứng nào cho thấy các cuộc đàm phán bắt đầu ở cấp độ làm việc, cũng không có dấu hiệu nào cho thấy các chuyên gia từ Bộ Ngoại giao hoặc Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ đã tham gia vào các cuộc thảo luận chi tiết với các đối tác Nga. Tại hội nghị thượng đỉnh ở Alaska, chỉ có ngày giờ và địa điểm được quyết định trước, nhưng cho đến phút chót, chương trình nghị sự vẫn không rõ ràng. Trong những trường hợp như vậy, các cuộc đàm phán khó có thể diễn ra suôn sẻ. Tiếc là thế giới không dễ dàng tha thứ như vậy.
Vậy triển vọng sẽ thế nào? Hãy bắt đầu bằng việc đánh giá thực tế khắc nghiệt. Đầu tiên và rõ ràng nhất, Putin không đáng tin cậy. Ông không nói sự thật, nhưng mục tiêu chiến tranh của ông thì rõ ràng. Điều này thực sự không thể chấp nhận được đối với phương Tây, nhưng ông không nói dối nhiều về điều kiện cơ bản của lệnh ngừng bắn, rằng ông muốn các vùng lãnh thổ bị sáp nhập và NATO phải ra khỏi cuộc chơi.
Thực tế thứ hai là Trump cũng không đáng tin cậy. Nhưng trái ngược với Putin, lời nói dối của Trump luôn có điều kiện. Ông không ngần ngại nói dối vì lợi ích của bản thân, chứ không phải vì lợi ích của quốc gia. Hơn nữa, ông dễ bị lung lay bởi những gì được nghe trước khi nói, khiến ông cực kỳ khó đối phó. Theo nghĩa đó, Trump là một kẻ nói dối thiếu nhất quán.
Thứ ba, các nước NATO châu Âu hành động rất chậm chạp. Mặc dù đang là kỳ nghỉ Hè, nhiều nhà lãnh đạo châu Âu bất ngờ đổ xô đến Washington để ủng hộ Zelensky. Chắc hẳn cuối cùng họ đã quyết định hành động, nhận thấy các cuộc đàm phán ngừng bắn giờ đây đang trở nên nghiêm túc. Chuyên gia Mikare cho rằng động thái này “Đúng là điển hình của châu Âu. Họ luôn chậm chạp trong việc nhận thức những gì mình đang làm - giống hệt như người Nhật”.
Thứ tư, Steve Witcoff là một tay mơ. Ông được cho là đặc phái viên của chính quyền Trump tại Trung Đông, nhưng thực chất ông chỉ là một cựu luật sư bất động sản ở New York và chẳng hơn gì một người bạn chơi golf của Trump. Liệu ông có thực sự hiểu ý nghĩa của “các đảm bảo an ninh tương tự Điều 5 theo quy định của Hiệp ước NATO” không?
Thứ năm, Zelensky không ở trong vị thế có thể tự mình đưa ra những lựa chọn mang tính quyết định. Xét đến những nhân vật liên quan trong ván cờ này, gần như không thể dự đoán được Zelensky có thể khẳng định vai trò của mình đến mức nào. Càng nhiều chi tiết về “thỏa thuận” giữa Putin và Trump được làm rõ, Zelensky sẽ càng khó thuyết phục người dân Ukraine chấp nhận nó.
Trang mạng “Liên hợp Buổi sáng” nhận định rằng việc Ukraine phải nhượng bộ lãnh thổ dường như đã là kết cục đã định, nên vấn đề đặt ra sẽ chỉ còn là việc đàm phán để phải nhượng bộ đến mức độ nào và mất bao nhiêu phần lãnh thổ cho Nga. Ukraine nhiều khả năng sẽ không công nhận về mặt pháp lý, nhưng trên thực tế phải thừa nhận việc mất lãnh thổ. Đây chính là mô hình Kosovo trước đây, Serbia trên thực tế chấp nhận mất Kosovo, nhưng về pháp lý không công nhận. Mặc dù mô hình này giúp đôi bên đều giữ được thể diện, nhưng lại tạo ra những nguy cơ tiềm ẩn. Đến nay, quan hệ giữa Serbia và Kosovo vẫn căng thẳng và xung đột triền miên. Các quốc gia châu Âu đã nhiều lần nhấn mạnh phản đối việc thay đổi biên giới bằng vũ lực, nhưng NATO đã ném bom Nam Tư, chiếm đóng Kosovo và cuối cùng để cho Kosovo độc lập, tạo tiền lệ nguy hiểm về việc dùng vũ lực chiếm đoạt lãnh thổ quốc gia khác. Đối với Serbia, việc Kosovo tách ra khỏi nước này cũng giống như việc mất đất do thất bại trong cuộc chiến. Do vậy, không ngoại trừ khả năng kịch bản này sẽ lặp lại đối với Ukraine Nếu mọi việc tiếp diễn như hiện nay, cách tiếp cận của Trump sẽ là một ví dụ điển hình của “chính sách nhượng bộ”. Thật vậy, đây chính là cách tiếp cận mà Thủ tướng Anh Neville Chamberlain đã thử và thất bại thảm hại trước Thế chiến II. Do đó, ngay cả khi lệnh ngừng bắn được thiết lập, kết quả của ván cờ gần như bất tận này sẽ như sau: Ukraine sẽ mất một phần lãnh thổ; không được hưởng “bảo đảm an ninh” hoàn toàn; khả năng can thiệp trực tiếp của Mỹ là thấp;
Ukraine không thể được bảo vệ chỉ bằng những bảo đảm hạn chế từ các nước châu Âu; và do đó, Nga cuối cùng sẽ tiếp tục can thiệp quân sự ở đâu đó tại châu Âu./.