CHIÊU BÀI ĐỘC LẬP NGOẠI GIAO CỦA HUNSEN VÀ HỆ LỤY VỚI CAMPUCHIA
(Trang mạng Người quan sát, Trung Quốc )
Ngày 27/6, Chủ tịch đảng Nhân dân Campuchia (CPP), Chủ tịch Thượng viện Campuchia Hun Sen lại một lần nữa gây chấn động giới chính trị khi công khai dự đoán vị trí Thủ tướng Thái Lan sẽ bị thay thế trong vòng 3 tháng tới. Câu chuyện bắt đầu từ một đoạn ghi âm cuộc điện đàm giữa Hun Sen và Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn Shinawatra. Ngày 18/6, một đoạn ghi âm điện thoại dài 17 phút, ghi lại cuộc trò chuyện riêng tư giữa Hun Sen và Paetongtarn, đã bị rò rỉ. Đây không chỉ là hành vi chà đạp lên phép tắc ngoại giao mà còn gây ra hậu quả cực kỳ nghiêm trọng: chính trường Thái Lan rơi vào hỗn loạn, liên minh cầm quyền của Paetongtarn đứng trước nguy cơ sụp đổ, trong khi truyền thông Campuchia lại nhanh chóng tự xây dựng hình ảnh là “bên bị hại”.
Phải thừa nhận rằng động thái này của Hun Sen là một màn diễn tập quyền lực được tính toán kỹ lưỡng và là một cuộc “chiến tranh nhận thức” mang lại hiệu quả vượt trội. Thời điểm, diễn biến và hậu quả của sự việc đều thể hiện rõ thủ pháp “chủ nghĩa Machiavelli trên sông Mekong” mà Hun Sen vẫn thường áp dụng – tận dụng lòng tin, đối thoại và thậm chí cả sự riêng tư như một công cụ để triệt hạ đối thủ, viết lại các câu chuyện và củng cố quyền lực. Điều này phản ánh đúng triết lý thực dụng mà Hun Sen kiên định trong suốt 40 năm cầm quyền: coi việc bảo vệ và gia tăng quyền lực cá nhân là mục tiêu cao nhất cho dù có phải hy sinh tình bạn, các quy tắc và trật tự khu vực.
Một sự phản bội được tính toán kỹ lưỡng về thời điểm Trong mắt người ngoài, việc nội dung cuộc điện thoại bị rò rỉ rõ ràng là sự phản bội của Hun Sen đối với Paetongtarn. Trong đoạn ghi âm, nữ Thủ tướng Thái Lan gọi Hun Sen là “chú” bằng giọng điệu thân mật, tin tưởng và thậm chí có phần yếu đuối. Bà xin lỗi vì việc cắt nguồn cung cấp điện cho Campuchia và tỏ ý sẽ “xử lý mọi chuyện ổn thỏa”. Nhưng chính sự gần gũi và khiêm nhường của Paetongtarn đã khiến đoạn hội thoại này trở thành quân bài chính trị vô cùng có giá trị trong tay Hun Sen.
Hun Sen biện minh rằng việc tiết lộ nội dung cuộc điện đàm là để tránh “hiểu lầm và bóp méo sự thật”, nhưng tất cả các nhà quan sát chính trị ở Đông Nam Á đều hiểu rõ đây không phải là một sự cố ngoài ý muốn, mà là một thủ đoạn chính trị đã được chuẩn bị kỹ càng. Việc công khai bản ghi âm cuộc điện đàm không được Hun Manet, Thủ tướng Campuchia đương nhiệm, con trai của Hun Sen, chấp thuận, cũng không được thông báo trước cho Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Bản ghi âm này bất ngờ tràn ngập trên các phương tiện truyền thông của Campuchia chỉ sau một đêm và đóng vai trò là bằng chứng cho sự “bất ổn trong nội bộ Thái Lan và sự vô tội của Campuchia”.
Đây chính là phong cách chính trị thường thấy của Hun Sen: biến các cuộc trao đổi riêng tư thành vũ khí, kích động chia rẽ nội bộ ở nước láng giềng, rồi quay sang giương cao ngọn cờ chính nghĩa. Mặc dù đã rời ghế Thủ tướng, song Hun Sen vẫn đang nắm giữ thực quyền ở Campuchia. Vụ rò rỉ cuộc điện đàm lần này trước hết là một chiêu kích động chủ nghĩa dân tộc nhằm khơi dậy làn sóng yêu nước trên khắp Campuchia và làm chuyển hướng sự bất mãn của người dân đối với tình trạng kinh tế suy thoái, nạn lừa đảo, nạn buôn người và tham nhũng ở quốc gia này.
Đồng thời, sự kiện này cũng giúp xây dựng hình ảnh cho “thái tử” Hun Manet. Sau khi đoạn ghi âm được phát tán, Hun Sen và Hun Manet ngay lập tức tổ chức các cuộc biểu tình thể hiện lòng yêu nước với quy mô lớn, đồng thời các phương tiện truyền thông của Campuchia cũng hô vang khẩu hiệu “Campuchia quyết không nhượng bộ”. Chỉ trong một khoảng thời gian ngắn, làn sóng chủ nghĩa dân tộc đã lan khắp đất nước chùa tháp. Trước đây, Hun Manet bị coi là thiếu sức hút cá nhân, nhưng giờ đây trong bộ quân phục, ông xuất hiện nổi bật trong các cuộc biểu tình thể hiện lòng yêu nước, tạo nên hình ảnh mạnh mẽ của “người bảo vệ dân tộc”. Rõ ràng, đây không chỉ là cuộc đối đầu với bên ngoài, mà còn là phong trào chính trị nhằm “kéo dài tuổi thọ” cho chế độ gia đình trị của dòng họ Hunsen.
Chiến lược làm suy yếu Chính phủ Thái Lan Một mục đích rõ ràng khác của Hun Sen là tận dụng cơ hội này để làm suy yếu tính chính danh và sự ổn định của Chính phủ Thái Lan. Trước khi đoạn ghi âm bị rò rỉ, Chính quyền Paetongtarn đang phải đối mặt với nhiều thách thức như bị quân đội kiềm chế, liên minh cầm quyền rạn nứt và dư luận xã hội chia rẽ. Việc Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn trong đoạn ghi âm thừa nhận rằng “quân đội không nghe theo sự chỉ huy của chính phủ” chẳng khác nào châm ngòi cho một quả bom chính trị ở quốc gia này.
Ngay sau khi bản ghi âm được công bố, các cuộc biểu tình bùng lên khắp Thái Lan, các đảng trong liên minh cầm quyền như đảng Bhumjaithai (Tự hào Thái Lan) lập tức tuyên bố rút lui. Trong khi phe quân đội, phe bảo hoàng và các lực lượng bảo thủ đồng loạt lên tiếng chỉ trích. Một số phương tiện truyền thông thậm chí còn dự đoán Thái Lan có thể xảy ra một cuộc đảo chính quân sự.
Hun Sen có thể đã lường trước được những hậu quả này. Bằng cách tạo ra một cuộc khủng hoảng chính trị ở Thái Lan, ông đã giáng đòn mạnh vào tính chính danh và năng lực ngoại giao của Chính quyền Paetongtarn, làm suy yếu vị thế đàm phán của Thái Lan, qua đó giành được nhiều lợi thế hơn cho Campuchia - giúp Campuchia xây dựng lập luận rằng “phía Thái Lan không đáng tin cậy” trước thềm vụ kiện tại Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ). Trước khi đoạn ghi âm bị rò rỉ, Campuchia đang ở trong thế bị động trước dư luận quốc tế. Truyền thông Thái Lan thường xuyên cáo buộc Campuchia “khiêu khích xuyên biên giới”. Chính phủ Thái Lan cũng liên tiếp đóng một số cửa khẩu biên giới, gây sức ép về cả kinh tế lẫn ngoại giao đối với Campuchia. Với chiêu bài này, Hun Sen đã thành công trong việc đảo chiều dư luận: một mặt, biến Campuchia thành bên “lý trí, tuân thủ pháp luật và bị động”, mặt khác chỉ ra sự chia rẽ, yếu kém và bất lực của Chính phủ Thái Lan. Ngay sau đó, Campuchia đã quyết định đệ đơn chính thức lên ICJ, yêu cầu phân xử về 4 vùng lãnh thổ tranh chấp. Phnompenh tuyên bố đây phải là biện pháp chính để giải quyết tranh chấp, trong khi Bangkok kiên quyết phản đối việc sử dụng Trọng tài quốc tế và nhấn mạnh yêu cầu giải quyết tranh chấp biên giới thông qua đàm phán song phương.
Xét về số ghế trong Quốc hội Thái Lan, các phe cứng rắn vốn muốn Bangkok có lập trường cứng rắn hơn đối với Phnom Penh lại không có đủ ghế trong Quốc hội để tự thành lập chính phủ. Liên minh do đảng Pheu Thai lãnh đạo vẫn có thể tồn tại nếu không tiếp tục có thêm thành viên rút lui, nhưng sẽ trở thành một chính phủ “trên danh nghĩa” không có thực quyền – vừa không kiểm soát được Quốc hội vừa bị nghi ngờ về sự trung thành với quân đội. Điều này đồng nghĩa với việc Bangkok sẽ không có thẩm quyền thực sự trong bất kỳ cuộc đàm phán song phương nào về tranh chấp biên giới với Campuchia trong tương lai. Cũng có thể Chính phủ Thái Lan sẽ sụp đổ và dẫn đến việc thành lập một liên minh cầm quyền mới (không có nhiều khả năng) hoặc phải tổ chức cuộc bầu cử mới (khả năng xảy ra cao hơn). Dù kịch bản nào xảy ra thì Bangkok cũng sẽ bị phân tâm bởi tình hình chính trị trong nước, khó có thể tập trung giải quyết căng thẳng ở biên giới.
Campuchia muốn khẳng định sự tự chủ Động thái lần này của Hun Sen cũng nhằm điều chỉnh vị thế của Campuchia trong quan hệ với các nước lớn. Một mặt, Campuchia từ lâu đã có mối quan hệ khăng khít với Trung Quốc và Hun Sen cũng được coi là đồng minh thân cận nhất của Bắc Kinh tại lưu vực sông Mekong. Tuy nhiên, cùng với những chỉ trích về “thái độ quá thân Trung Quốc” của Campuchia đang ngày càng gia tăng trong cộng đồng quốc tế, Hun Sen ngay lập tức “trở mặt” với Thái Lan để chứng minh “sự độc lập ngoại giao” của Campuchia, qua đó làm giảm bớt những chỉ trích về việc “quá phụ thuộc vào Bắc Kinh” của nước này. Nói cách khác, chiến lược của Hun Sen cũng là một biện pháp “hạ nhiệt” quan hệ Trung Quốc-Campuchia, qua đó tránh việc bị cộng đồng quốc tế gán mác “con rối”. Mặt khác, sau khi đoạn ghi âm bị rò rỉ, Hun Sen ngay lập tức đệ đơn lên ICJ để giải quyết vấn đề tranh chấp biên giới bằng luật pháp quốc tế. Ở chừng mực nào đó, việc làm này của Hun Sen cũng hưởng ứng lập trường của các nước phương Tây về việc duy trì “trật tự dựa trên luật lệ”, có lợi cho việc Campuchia xích lại gần hơn với Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ.
Hun Sen đang cố gắng định hình cho Campuchia theo đường lối “ngoại giao linh hoạt”: duy trì không gian để xoay xở giữa Trung Quốc và Mỹ, không bị phụ thuộc vào bất kỳ bên nào. Sự “độc lập ngoại giao” này cũng nhắm mục tiêu đến những người dân trong nước Campuchia. Hun Sen từ lâu đã có quan hệ thân thiết với gia tộc Shinawatra ở Thái Lan. Hun Sen và Thaksin có “tình bạn 30 năm”, ông từng gọi cựu Thủ tướng Thái Lan là “người bạn tri kỷ” và còn giúp đỡ Thaksin sau khi ông này bị lật đổ bởi một cuộc đảo chính. Hun Sen thậm chí còn trao danh hiệu cố vấn cho Thaksin. Tình bạn cá nhân này đã từng trở thành một kênh ngoại giao phi chính thức quan trọng giữa Campuchia và Thái Lan.
Tuy nhiên đến năm 2025, mối quan hệ này đã trở nên “lợi bất cập hại”. Những người theo chủ nghĩa dân tộc ở Campuchia từ lâu đã phàn nàn rằng gia tộc Hun Sen “quá mềm mỏng với Thái Lan”, đặc biệt là trong cách xử lý các vấn đề tranh chấp chủ quyền như đảo Koh Kood. Đã có những cáo buộc cho rằng Hun Sen và Thaksin muốn khôi phục một thỏa thuận cũ mà hai bên đã đạt được cách đây nhiều thập kỷ. Thỏa thuận này cho phép Thái Lan được kiểm soát đảo Koh Kood, nhưng trong trường hợp tìm thấy dầu mỏ và khí thiên nhiên xung quanh hòn đảo, Campuchia sẽ được hưởng một số lợi ích. Việc Hun Sen “đâm sau lưng” Paetongtarn lần này chẳng khác nào một hành động chủ động cắt đứt liên minh với gia tộc Shinawatra, qua đó làm rõ lập trường ngoại giao độc lập của Campuchia. Hun Sen muốn gửi đi thông điệp với toàn dân Campuchia và các nước láng giềng ASEAN rằng: chủ quyền và chính sách đối ngoại của Campuchia không bị ràng buộc bởi cảm xúc cá nhân.
Tuy nhiên, hành động lần này của Hun Sen chắc chắn đã gây tổn hại nghiêm trọng đến quan hệ song phương giữa Campuchia và Thái Lan, đồng thời phá vỡ nguyên tắc cốt lõi nhất của ASEAN – nguyên tắc “không can thiệp công việc nội bộ của nhau”. Suốt nhiều năm qua, các quốc gia thành viên ASEAN luôn tuân thủ nguyên tắc này, các bên ưu tiên đối thoại riêng và tham vấn kín, ngay cả khi bất đồng ý kiến cũng sẽ tránh đối đầu nhau một cách công khai. Đã từ lâu, sự mặc định ngầm “bạn không nói, tôi cũng không nói” đã trở thành tấm bình phong giúp ASEAN che giấu mâu thuẫn nội bộ và duy trì được hình ảnh thống nhất với bên ngoài. Tuy nhiên, hành động lần này của Hun Sen chắc chắn là một thách thức công khai đối với cơ chế này.
Hiện tại, các nhà lãnh đạo ASEAN không thể không cân nhắc đến việc liệu các cuộc trao đổi riêng tư với lãnh đạo Campuchia có thể bất cứ lúc nào trở thành vũ khí chính trị hay không? Chủ tịch luân phiên ASEAN đương nhiệm, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đã bị bất ngờ và “trở tay không kịp”, các nguyên tắc cơ bản của ASEAN là “đối thoại, đoàn kết và đồng thuận” đã mất đi chỗ đứng chỉ sau một đêm. Các quốc gia như Indonesia, Singapore và Việt Nam cũng bắt đầu tỏ ra dè dặt trong việc duy trì quan hệ cá nhân với Campuchia. Điều này không chỉ khoét sâu thêm cuộc khủng hoảng lòng tin trong nội bộ ASEAN mà còn có thể ảnh hưởng đến khả năng phối hợp của khối trong các vấn đề lớn như Biển Đông, tội phạm xuyên quốc gia, thảm họa nhân đạo…
Thủ đoạn cao tay nhưng cái giá khó lường Việc phân định đường biên giới dài khoảng 800 km giữa Campuchia và Thái Lan hầu hết bắt nguồn từ các hiệp ước thuộc địa mà Xiêm La và Liên bang Đông Dương thuộc Pháp ký kết vào năm 1904 và 1907, và cho đến nay vẫn chưa được phân định rõ ràng. Đây chính là nguồn gốc cho các tranh chấp sau này, trong đó được biết đến nhiều nhất là cuộc xung đột vũ trang kéo dài từ năm 2008 đến năm 2011 liên quan đến ngôi đền Preah Vihear. Năm 2013, ICJ đã phán quyết vùng đất xung quanh đền Preah Vihear thuộc về Campuchia, nhưng giới quân sự và các lực lượng chủ nghĩa dân tộc của Thái Lan vẫn không chấp nhận. Đến nay, những di tích gây tranh cãi như Ta Moan, cũng giống như Preah Vihear ngày trước, đều là những tàn tích từ thời kỳ Angkor, mang theo ký ức lịch sử và yêu sách chủ quyền của cả hai bên. Ngoài ra, mặc dù vấn đề sở hữu đảo Koh Kood vẫn chưa được Campuchia và Thái Lan chính thức nêu ra, nhưng đã bị những người theo chủ nghĩa dân tộc làm nóng trên các phương tiện truyền thông xã hội và trở thành một thùng thuốc súng khác trong cuộc đối đầu giữa hai nước.
Không thể phủ nhận rằng hành động của Hun Sen lần này đã mang lại hiệu quả rõ rệt trong ngắn hạn. Hun Sen đã ổn định được tâm lý chủ nghĩa dân tộc trong nước, làm suy yếu đối thủ khu vực và thành công trong việc xoay chuyển cục diện dư luận quốc tế. Đây chính là thủ pháp chính trị mà Hun Sen đã áp dụng và kiểm nghiệm trong suốt 40 năm cầm quyền - lạnh lùng, thông minh và vô cùng tàn khốc. Tuy nhiên, rủi ro đi kèm cũng không hề nhỏ: nếu trong tương lai Thái Lan xuất hiện một chính phủ cứng rắn hơn, hoặc thậm chí xảy ra đảo chính quân sự, quan hệ Campuchia-Thái Lan e rằng sẽ trở nên đối đầu hơn, xung đột biên giới sẽ leo thang và thương mại song phương sẽ chịu ảnh hưởng nghiêm trọng.
Niềm tin ngoại giao cũng bị bào mòn nghiêm trọng. Hun Sen đã đạt được lợi ích chính trị bằng một cú “đâm sau lưng” đầy toan tính, nhưng trong tương lai, các nước ASEAN có thể sẽ “dè chừng và giữ khoảng cách” với Campuchia, hợp tác trong khu vực sẽ phải đối mặt với những trở ngại lớn hơn. Ngọn lửa chủ nghĩa dân tộc lại càng khó dập tắt. Trong khi kỳ vọng của người dân Campuchia về “chiến thắng” không ngừng dâng cao, gia tộc Hun Sen có thể bị cuốn vào vòng xoáy của những hành động cực đoan hơn và rơi vào vũng lầy của chủ nghĩa dân tộc. Như Machiavelli đã viết trong cuốn “Quân vương”: một khi quyền lực được phô trương quá mức, nó cần được duy trì bằng các thủ đoạn lớn hơn. Đó chính là nghịch lý của quyền lực: Nhà lãnh đạo càng giỏi kiểm soát tình hình thì càng dễ bị nhấn chìm bởi chính ngọn lửa do mình tạo ra. Một khi niềm tin ngoại giao đã bị biến thành quân bài chính trị, thì sẽ rất khó để khôi phục lại. Hun Sen đã thắng một nước đi, nhưng ván cờ này vẫn chưa kết thúc./.