Trung Quốc và mặt trái của cạnh tranh giá rẻ
(The New York Times)
Theo bài viết trên tờ The New York Times, Chính phủ Trung Quốc đang thực hiện các biện pháp để kiềm chế cái mà họ gọi là “cạnh tranh tiêu hao” - tức tình trạng cạnh tranh quá mức làm tổn hại các doanh nghiệp trong nước và thúc đẩy vòng xoáy giảm phát của nền kinh tế.
Chu trình quen thuộc trong thế giới kinh doanh Trung Quốc thường diễn ra như sau: khi một công nghệ hoặc sản phẩm đầy hứa hẹn xuất hiện, sẽ có hàng chục, thậm chí hàng trăm nhà sản xuất Trung Quốc ào ạt đổ vào lĩnh vực mới nổi đó. Họ tăng sản lượng và kéo giá thành xuống. Khi thị trường tổng thể mở rộng, cạnh tranh trở nên khốc liệt, các công ty đua nhau hạ giá, chấp nhận biên lợi nhuận mỏng hoặc thậm chí thua lỗ với hy vọng sẽ là người trụ lại đến cuối cùng.
Tình hình tồi tệ hơn khi chính quyền địa phương ở Trung Quốc cung cấp hỗ trợ tài chính dồi dào, hậu thuẫn mạnh mẽ để thiết lập một tập đoàn lớn bản địa, nhằm đạt chỉ tiêu riêng về tăng trưởng kinh tế và việc làm. Hệ quả là không lâu sau đó, cả ngành công nghiệp rơi vào cuộc đua sinh tồn khốc liệt vì dư thừa công suất.
Hầu hết các nước khuyến khích cạnh tranh mạnh mẽ và giá thấp. Nhưng Trung Quốc hiện lại đi theo hướng ngược lại. Bắc Kinh đang tìm cách kiềm chế “cạnh tranh tiêu hao” - một thuật ngữ được sử dụng phổ biến ở Trung Quốc để mô tả một chu trình cạnh tranh tự hủy hoại và gây giảm phát. Tại một cuộc họp về chính sách kinh tế diễn trong tháng này, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cam kết sẽ thực hiện các biện pháp trấn áp “cạnh tranh lộn xộn và giá rẻ”, cũng như loại bỏ năng lực sản xuất công nghiệp lỗi thời. Tại một hội nghị khác về phát triển đô thị, ông Tập Cận Bình cũng đặt câu hỏi liệu có cần thiết để mọi tỉnh, thành đều rốt ráo lao vào những lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo và xe điện hay không.
Nỗ lực của Trung Quốc nhằm xử lý tình trạng khủng hoảng trên, vốn đang bước sang giai đoạn mới, trong bối cảnh thuế quan của Tổng thống Trump khiến hàng xuất khẩu sang Mỹ gặp trở ngại. Các nước khác cũng ngày càng lo ngại trước làn sóng hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc tràn ngập thị trường nội địa. Những mặt hàng tồn kho này, kết hợp với nền kinh tế trong nước tăng trưởng chậm lại, càng làm gia tăng cạnh tranh và đẩy mạnh vòng xoáy giảm phát. Trong tháng 6/2025, chỉ số giá sản xuất (PPI) – thước đo giá hàng hóa rời khỏi nhà máy, đã giảm mạnh nhất trong gần hai năm qua.
Tình trạng cạnh tranh khốc liệt và dư thừa công suất đã gây ra khó khăn kéo dài cho nhiều ngành công nghiệp như thép và xi măng. Thậm chí, các lĩnh vực mới và tăng trưởng nhanh như tấm pin năng lượng Mặt trời hay xe điện cũng sớm biến thành một cuộc đua xuống đáy. Điều này tạo ra một nghịch lý kỳ lạ: các công ty Trung Quốc chiếm lĩnh thị phần toàn cầu trong một ngành, nhưng từng doanh nghiệp riêng lẻ lại chật vật, khó khăn trong tìm kiếm lợi nhuận ổn định.
Tại cuộc họp mới đây, Quốc vụ viện Trung Quốc đã cam kết sẽ điều tiết “cạnh tranh phi lý” trong lĩnh vực xe điện thông qua các cuộc điều tra về chi phí và theo dõi giá cả. Biện pháp này được đưa ra sau khi BYD, nhà sản xuất xe điện lớn nhất Trung Quốc, đã giảm giá bán gần hai chục mẫu xe điện và xe hybrid trong tháng 5/2025. Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc (CAAM), một tổ chức công nghiệp liên kết với chính phủ, đã chỉ trích BYD và cảnh báo về rủi ro của “cuộc chiến về giá”.
Để hiểu rõ hơn về thách thức của tình trạng cạnh tranh quá mức, hãy nhìn vào tỉnh Hà Bắc ở miền Bắc Trung Quốc. Hà Bắc, một khu vực từng nổi tiếng với khai thác mỏ, công nghiệp nặng và nông nghiệp, gần đây đã trở nên khét tiếng về cạnh tranh tàn khốc. Một ấn phẩm từng gọi các thương nhân Hà Bắc là những “đao phủ giá cả”. Tại một khu công nghiệp ở Hà Bắc được bao quanh bởi các cánh đồng ngô, hơn 100 xưởng may mặc hoạt động trong các dãy cửa hàng gần như giống hệt nhau, bán ra những sản phẩm quần áo giống nhau đến mức khó phân biệt được chúng. Khu phức hợp này phục vụ những khách hàng muốn tìm nhà máy để gia công hàng loạt áo phông, áo nỉ và các loại trang phục khác.
Tỉnh Hà Bắc đang mở rộng quy mô với một khu công nghiệp mới lớn hơn dành cho “công nghệ dệt kim” nằm liền kề khu hiện tại. Theo truyền thông nhà nước, khu mới sẽ có không gian triển lãm lớn hơn, khu vực kho bãi và các dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử. Việc xây dựng vốn được lên kế hoạch hoàn thành vào tháng 5/2025, nhưng đến tháng trước, khu phức hợp này vẫn chỉ mới hoàn thành một phần. Khu công nghiệp hiện tại thì trông gần như bị bỏ hoang.
Cô Zhang Cuihua là chủ một doanh nghiệp nhỏ chuyên về sản xuất áo phông đang hoạt động trong khu phức hợp may mặc. Công ty của cô sản xuất khoảng một triệu chiếc áo mỗi năm để cung cấp cho các đại lý bán sỉ trên khắp Trung Quốc. Tuy nhiên, kể từ năm 2024, mức độ cạnh tranh đã trở nên khốc liệt đến mức công việc kinh doanh của cô bắt đầu thua lỗ. “Tình trạng cạnh tranh tiêu hao này đã vượt quá ngưỡng chịu đựng. Các doanh nghiệp đang tự dồn mình đến chỗ chết. Môi trường thị trường nhìn chung đang rất tệ, doanh số trì trệ, trong khi công suất sản xuất lại dư thừa”, cô Zhang chia sẻ.
Cô cho biết khách hàng liên tục yêu cầu giảm giá, trong khi lợi nhuận biên trên mỗi chiếc áo của cô đã giảm hơn 60% trong vài năm qua. Theo cô Zhang, một số đối thủ sẵn sàng bán hàng lỗ để nhanh chóng chuyển đổi hàng tồn kho thành tiền mặt. Thấy vậy, khách hàng quay lại yêu cầu cô phải hạ giá theo mức của đối thủ, đẩy cô vào tình huống không thể thắng: nếu giảm giá sẽ lỗ nặng hơn, mà không giảm thì mất đơn hàng./.
Hoài Thanh (TTXVN tại New York)