Ai thắng thế tại hội nghị thượng đỉnh Alaska?
TTXVN (Brussels 16/8)
Ngày 15/8, tại Anchorage, Alaska, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã có cuộc gặp gỡ song phương đáng chú ý. Lần gặp gần nhất giữa hai nhà lãnh đạo này diễn ra vào tháng 7/2018, cũng trong bối cảnh quan hệ Nga-Mỹ đầy căng thẳng. Cuộc hội đàm lần này kéo dài 3 giờ, được hai bên mô tả là “mang tính xây dựng”, nhưng thực tế không đi đến bất kỳ thỏa thuận nào. Giáo sư Struye de Swielande, chuyên gia quan hệ quốc tế tại Đại học công giáo Louvain của Bỉ (UCLouvain), phân tích trên báo “La Libre”: xem xét bối cảnh, hình ảnh và động cơ của các bên, rõ ràng cuộc hội ngộ này ẩn chứa nhiều thông điệp ngoại giao sâu sắc và là một thắng lợi tinh tế cho Moskva.
Ngay từ khoảnh khắc đầu tiên, Tổng thống Putin đã nhận được sự tiếp đón long trọng. Khi bước xuống máy bay tại căn cứ quân sự ở Anchorage, ông đi trên thảm đỏ, được Tổng thống Mỹ Donald Trump vỗ tay chào đón. Cái bắt tay giữa hai nhà lãnh đạo kéo dài, đi kèm với nụ cười rạng rỡ và những tiếng cười thoải mái, tạo nên một hình ảnh “nồng ấm” chưa từng thấy trong các cuộc gặp song phương gần đây. Theo Giáo sư Struye de Swielande, việc Putin được đối xử như bất kỳ nguyên thủ quốc gia nào khác, thậm chí được ngồi trên chiếc xe bọc thép "The Beast" của Tổng thống Mỹ, không chỉ cho thấy sự tôn trọng mang tính hình thức mà còn là cách chính quyền Trump công nhận vị thế chính trị và uy quyền của Putin.
Một câu hỏi đặt ra là liệu thái độ tiếp đón này có phản ánh sự dễ dãi hay thậm chí là sự ủng hộ Nga từ phía Mỹ hay không. Struye de Swielande cho rằng hình ảnh nồng ấm này thực chất là một phần chiến lược của Mỹ nhằm thiết lập lại mối quan hệ “bình thường” với Nga. Chính quyền Trump đã từ lâu bày tỏ mong muốn cải thiện quan hệ song phương, bất chấp sự khác biệt về hệ thống chính trị. Trong bối cảnh này, việc tiếp đón Putin như một nguyên thủ bình thường là bước đi đầu tiên để tạo không gian ngoại giao thuận lợi.
Song song với những màn chào đón long trọng, Mỹ cũng muốn phô trương sức mạnh quân sự của mình. Dọc thảm đỏ, các máy bay chiến đấu F-22 và máy bay ném bom B-2 bay lượn trên bầu trời, như một thông điệp cảnh báo ngầm về năng lực quân sự vượt trội. Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, những hình ảnh này dường như không gây ấn tượng mạnh với Tổng thống Putin, người đã quen với các chiến dịch phô trương sức mạnh quốc tế.
Trong khi hình ảnh bên ngoài của hội nghị thượng đỉnh tỏ ra nồng ấm, thực tế diễn biến nội dung đàm phán lại cho thấy sự bất đồng sâu sắc. Hai bên chỉ nhắc đến sự tồn tại của một số vấn đề chưa thống nhất, nhưng không công khai bản chất. Mục tiêu ban đầu của cuộc họp là đạt được một lệnh ngừng bắn tại Ukraine - đã không được thực hiện. Mỹ, thay vì tạo áp lực trực tiếp lên Nga, lại chuyển trách nhiệm sang Ukraine, nước vốn đã đồng ý ngừng bắn từ nhiều tháng trước. Các cuộc họp phụ và bữa trưa dự kiến sau thượng đỉnh cũng bị hủy bỏ, cho thấy phía Nga không nhượng bộ bất cứ yêu cầu nào từ Mỹ.
Theo Struye de Swielande, Tổng thống Putin đã giành được chiến thắng tinh tế trong hội nghị này. Ông giữ vững lập trường, câu thời gian, không nhượng bộ, trong khi Trump tuyên bố cuộc gặp là thành công, nhưng chỉ dựa trên hình ảnh và cảm giác cá nhân của Trump. Chiến lược của Mỹ dưới thời Trump chủ yếu tập trung gây sức ép lên Ukraine thay vì đối thủ Nga, một nước có vị thế địa chính trị mạnh và ít chịu áp lực trực tiếp từ Washington. Hành động “đá bóng” trách nhiệm sang Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky phản ánh mong muốn đạt được thỏa thuận nhanh chóng, dù chưa tối ưu, và tạo dựng thành tích ngắn hạn cho cá nhân Tổng thống Mỹ.
Điều này cũng cho thấy tính cách và động cơ của các nhà lãnh đạo có ảnh hưởng lớn đến chính sách ngoại giao.
Struye de Swielande nhận định rằng Donald Trump bị ám ảnh bởi thành tựu cá nhân và danh tiếng. Ông sẵn sàng chấp nhận một “thỏa thuận hòa bình tồi tệ”, miễn là nó mang lại hình ảnh chiến thắng. Ukraine, phụ thuộc vào viện trợ của Mỹ và phương Tây, trở thành đối tượng dễ bị gây sức ép, trong khi Nga gần như không chịu tác động đáng kể nào.
Bên cạnh đó, hội nghị thượng đỉnh Alaska cũng phản ánh logic kinh tế-địa chính trị sâu sắc của Mỹ. Washington muốn tách Nga khỏi Trung Quốc và mở ra các thỏa thuận về công nghệ và khai thác khoáng sản tại Bắc Cực, cũng như ở nhiều quốc gia khác như Congo, Indonesia hay Pakistan. Tuy nhiên, chiến lược này lại mâu thuẫn với lợi ích của châu Âu, vốn là những quốc gia chịu ảnh hưởng trực tiếp từ xung đột Nga-Ukraine. Trong khi Nga và Mỹ tiến hành các cuộc đàm phán trực tiếp, các nước châu Âu bị đẩy ra rìa, để lại vai trò trung gian cho Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar hay Saudi Arabia (Arập Xêút). Điều này đặt ra câu hỏi về vị thế ngoại giao và chiến lược của châu Âu trong một vấn đề quan trọng vốn ảnh hưởng trực tiếp đến lục địa này.
Vấn đề lệnh ngừng bắn vẫn là rào cản chính trên con đường dẫn đến hòa bình. Trước hết, phải đạt được một lệnh ngừng bắn thực sự, sau đó mới có thể tiến hành đàm phán về trao đổi lãnh thổ.
Các vùng lãnh thổ tranh chấp ở Ukraine khó có thể được giữ nguyên, trong khi Mỹ và phương Tây cần đảm bảo an ninh cho quốc gia này. Các chi tiết như lực lượng giám sát ranh giới mới, cơ chế bảo đảm an ninh, hay tiến trình trao đổi lãnh thổ đều cần thời gian để thương lượng. Do đó, hội nghị Alaska, dù được quảng bá là thành công, thực chất vẫn chưa đưa các bên đến gần hòa bình.
Nhìn tổng thể, hội nghị thượng đỉnh Alaska là một minh chứng cho nghệ thuật ngoại giao hiện đại, nơi hình ảnh, chiến lược và lợi ích cá nhân chi phối hơn là kết quả thực chất. Putin đã giành chiến thắng về mặt ngoại giao và thời gian, trong khi Trump tìm cách cân bằng giữa danh tiếng cá nhân, lợi ích kinh tế-địa chính trị và quyền lực quân sự của Mỹ. Các vấn đề cơ bản, lệnh ngừng bắn, trao đổi lãnh thổ, đảm bảo an ninh, vẫn chưa được giải quyết, và chặng đường hướng tới hòa bình còn dài.
Hình ảnh nồng ấm bên thảm đỏ, những tiếng cười, cái bắt tay kéo dài, và cả những chiếc máy bay F-22, B-2 trên bầu trời, tất cả chỉ là bề nổi của một chiến lược sâu sắc, nơi mỗi bên thể hiện quyền lực, sự kiên định và mục tiêu riêng. Alaska, vì vậy, không chỉ là một địa điểm trên bản đồ mà còn là một sân khấu ngoại giao, nơi chiến thắng không chỉ được đo bằng thỏa thuận, mà còn bằng thời gian, hình ảnh và ảnh hưởng chiến lược./.