Thượng đỉnh Putin-Trump: Hòa bình cho Ukraine hay “thỏa thuận
ngầm” để đưa đầu tư Mỹ trở lại Nga?
Đài RFI (Đêm 12/8)
Cứu vãn hòa bình cho Ukraine không phải là ưu tiên của cả Tổng thống Mỹ Donald Trump lẫn người đồng cấp Nga Vladimir Putin. Trong phiên giao dịch 11/8, bốn ngày trước hội nghị thượng đỉnh Alaska, chỉ số chứng khoán ở Moskva tăng, phản ánh kỳ vọng của giới đầu tư Nga trước những viễn cảnh kinh tế tươi sáng hơn: Mỹ ngừng các biện pháp trừng phạt Nga liên quan đến cuộc chiến ở Ukraine. Vậy chấm dứt chiến tranh Ukraine hay thảo luận để đưa đầu tư của Mỹ trở lại Nga mới là trọng tâm của Hội nghị thượng đỉnh Putin-Trump ngày 15/8 tới?
Tháng 2/2025, một tuần sau cuộc điện đàm đầu tiên giữa Trump và Putin, Quỹ đầu tư quốc gia của Nga dự đoán “từ quý II/2025, một số công ty Mỹ sẽ quay lại” Nga. Cuối tháng 3/2025, Đặc phái viên của Điện Kremlin Kirill Dmitriev khẳng định, lãnh đạo hai nước đã “bắt đầu đàm phán về hợp tác khai thác đất hiếm và các dự án khác ở Nga”. Cũng nhân vật này, được tờ “The Guardian” (Anh) trích dẫn, đã đầy tự tin tuyên bố rằng các công ty dầu khí của Mỹ “không bỏ qua cơ hội tiếp cận tài nguyên của Nga”.
Washington dưới thời chính quyền Trump 2.0 và Điện Kremlin thẳng thắn nhìn nhận “những thỏa thuận kinh tế khổng lồ là một phần trong mối bang giao” giữa hai quốc gia.
Đất hiếm và khoáng sản - chiêu bài dễ “dụ” Mỹ của Nga Vào lúc Trung Quốc, đối tác mật thiết của Nga khai mào cuộc chiến đất hiếm với Mỹ, rồi Washington o ép Kiev để đạt cho bằng được một “thỏa thuận khổng lồ về khoáng sản” đã dễ dàng mở đường cho Putin dùng “lá bài” đất hiếm để nói chuyện với chủ nhân Nhà Trắng. Đầu tháng 3/2025, lãnh đạo Điện Kremlin đã nhấn mạnh “sẵn sàng hợp tác với các đối tác Mỹ, gồm cả các tập đoàn nhà nước và tư nhân” trong các dự án đồng khai thác đất hiếm, và “Nga có thể giúp làm hạ nhiệt thị trường nhôm, qua việc cho phép xuất khẩu trở lại” mặt hàng này sang Mỹ.
Putin đã chỉ định Kirill Dmitriev, chuyên gia tài chính giàu kinh nghiệm và từng được đào tạo ở Mỹ, dẫn đầu phái đoàn đàm phán với Washington. Ông Kirill Dmitriev hiện điều hành Quỹ đầu tư quốc gia của Nga và được tờ “Thời Báo Moskva” mệnh danh là người đã “kiến tạo chiến lược mang những dự án đầy hứa hẹn ra để chiêu dụ” Donald Trump, đặc biệt là những dự án về khoáng sản do Nga được cho là 1 trong 5 quốc gia tiềm năng nhất trên thế giới về đất hiếm.
Nhà nghiên cứu Alexandra Prokopenko trong một bài viết trên trang mạng của trung tâm Carnegie Politika cảnh báo Quỹ đầu tư quốc gia của Nga có thể là “bãi đáp cho vốn đầu tư của Mỹ”. Số tiền đó sẽ được dành để “phát triển các lĩnh vực đang trong tay những nhân vật thân cận với Tổng thống Putin”. Thời báo Moskva nhắc lại, dưới tác động từ cuộc chiến ở Ukraine và chính sách trừng phạt Moskva, xuất khẩu của Mỹ sang Nga năm 2024 bị đẩy xuống còn khoảng 500 triệu USD, trái lại Mỹ vẫn mua vào đến 3 tỷ USD nguyên liệu và cả năng lượng của Nga. Trước năm 2022, Mỹ từng là “nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất” vào Nga, tham gia nhiều tập đoàn của Nga như Yandex trong lĩnh vực tin học, hay Ozon chuyên về mua bán trên mạng.
Hai bên cùng đang “diễn tuồng” Câu hỏi tiếp theo là liệu Nga-Mỹ có dễ hợp tác về kinh tế hay không? Maximilian Hess, sáng lập viên công ty tư vấn Ementena Advisory có trụ sở ở London (Anh) cho rằng “đầu tư hay hợp tác với Moskva sẽ không dễ, nhất là khi liên quan đến những dự án nhạy cảm” như khai thác tài nguyên quốc gia. Ngoài ra, trong một số lĩnh vực như năng lượng, Nga và Mỹ là hai đối thủ cạnh tranh trực tiếp: Washington luôn gây áp lực với Brussels đòi Liên minh châu Âu “mua khí hóa lỏng của Mỹ thay vì nhập khẩu nguyên liệu này của Nga”. Trong cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Ấn Độ, New Delhi cũng đang “khốn đốn” vì lách lệnh cấm vận dầu hỏa của Nga... Do vậy, như chuyên gia về Nga của viện Chatham House, Timothy Ash ghi nhận, những đề xuất hay tuyên bố “hợp tác Nga-Mỹ” về khoáng sản và đất hiếm “chỉ là một màn trình diễn”, “thực chất không nhiều” và “môi trường làm ăn ở Nga không mấy thân thiện”.
Dù vậy, một bên là Putin chính thức kêu gọi Mỹ đầu tư vào Nga và bên kia, đích thân Trump (ngày 24/2/2025)
xác nhận “thảo luận nghiêm túc” về những “thỏa thuận lớn để phát triển kinh tế” giữa hai nước, mọi việc đang “tiến triển tốt”. Vẫn trên mạng xã hội cá nhân, nguyên thủ Mỹ khẳng định “hợp tác kinh tế với Nga bảo đảm người dân Mỹ lấy lại được hàng chục tỷ USD, đó là số tiền Mỹ đã viện trợ và cung cấp thiết bị quân sự cho Ukraine”. Như Alexandra Prokopenko phân tích, Moskva hiểu rằng Trump thích những “dự án nhanh sinh lợi, dễ đem về lợi nhuận cao và nhất là dễ có sức thu hút các phương tiện truyền thông”.
Còn nhìn từ Moskva, hợp tác với Mỹ là chìa khóa tốt nhất để phá vỡ vòng vây cấm vận của phương Tây, đồng thời tiếp cận công nghệ cao và thiết bị điện tử của châu Âu và Mỹ. Trong bối cảnh đó, tờ “Bloomberg” ngày 12/8 đặt câu hỏi liệu Tổng thống Trump sẽ lại bị người đồng cấp Putin “qua mặt” lần nữa tại thượng đỉnh Alaska 15/8?
Thiết lập hòa bình cho Ukraine chỉ là một phần của thượng đỉnh Alaska Trên đài truyền hình tư nhân BFM TV (ngày 9/8/2025) phóng viên Olivier Weber cũng cho rằng, chấm dứt chiến tranh Ukraine chỉ là một phần trong số các nội dung sẽ được Putin và Trump thảo luận tại Alaska trong vài ngày nữa. Cả hai cùng không muốn “có bất kỳ một sự hiện diện nào khác” của EU hay của quốc gia liên quan là Ukraine: “Trump mong muốn một mối quan hệ cá nhân cực kỳ mạnh mẽ với Putin, do đó trên nguyên tắc, tại thượng đỉnh lần này, có thể là Ukraine, EU và cả NATO cùng đứng ngoài để chiều theo ý của tổng thống Nga.
Về phía Moskva, Putin cũng sẽ làm tất cả để Trump hài lòng vì vừa muốn Ukraine nhượng lãnh thổ và hơn thế nữa, Nga đang chờ đợi Mỹ dỡ bỏ các lệnh cấm vận. Trên nguyên tắc, thượng đỉnh Alaska hoàn toàn thuận lợi cho Moskva. Điều mà Kremlin muốn tránh bằng mọi giá là Washington tăng cường các biện pháp trừng phạt, và nhất là áp dụng các biện pháp trừng phạt gián tiếp nhắm vào những khách hàng của Nga. Ấn Độ, Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ mua dầu khí của Nga với giá rẻ trong khi mỗi ngày Nga sản xuất khoảng 4,7 triệu thùng dầu. Thiệt hại từ đòn trừng phạt này sẽ rất nghiêm trọng.
Về phía Nga, rõ ràng là Putin rất hài lòng khi đàm phán riêng với nguyên thủ Mỹ không qua bất kỳ một trung gian nào khác, nhất là không muốn Zelensky tham dự. Ông Putin thừa biết lãi suất ngân hàng Nga hiện tại ở khoảng 20-21%, tức là ở ngưỡng quá cao. Bằng mọi giá ông muốn tránh để kinh tế Nga rơi vào khủng hoảng cho 2 năm tới. Tuy nhiên, đây sẽ không là một cuộc gặp thượng đỉnh mang lại hòa bình, mà chỉ dẫn tới lệnh ngừng bắn và có thể là phía Nga sẽ rút quân khỏi một số vùng trên lãnh thổ Ukraine như thông tin hiện do Nhà Trắng cung cấp.      Có khả năng hai vùng Luhansk và Donetsk sẽ vẫn do Nga kiểm soát, nhưng quân Nga sẽ dừng lại ở địa điểm đang chiếm đóng, lùi bước và sẽ không đi xa hơn. Ngay cả trong việc đình chiến cũng có lợi cho phía Nga, giúp cho lực lượng quân sự của Nga lấy lại sức. Và Ukraine rất sợ kịch bản này. Trái lại với Mỹ, điều quan trọng là phải đạt được một chút kết quả gì đó để cho phép Trump khoe thành tích ông là một nhà trung gian hòa giải hiệu quả. Điều quan trọng nhất đối với Trump là thượng đỉnh Alaska sẽ thỏa mãn được cái ‘tôi’ quá lớn của ông ấy.
Người muốn khoe thành tích, kẻ muốn bẻ gẫy vòng vây cấm vận Tờ “The Wall Street Journal” trích lời Guy Anderson, chuyên theo dõi các hoạt động trong lĩnh vực công nghệ quốc phòng, khẳng định: Đối với Putin thì ưu tiên lần này tại Alaska không phải là Ukraine, mà là thuyết phục tổng thống Mỹ dỡ bỏ trừng phạt đang gây phương hại đến thu nhập của các tập đoàn năng lượng Nga, vốn là những nguồn tài trợ cho cỗ máy chiến tranh của Moskva.
Theo tờ báo này, “Từ khi xâm lược Ukraine, Nga đã tăng chi tiêu quân sự. Năm 2022, chi tiêu quốc phòng của Nga khoảng 50 tỷ USD/năm và hiện nay là 150 tỷ USD. Dưới tác động các biện pháp trừng phạt của phương Tây, kinh tế Nga năm đó đã suy giảm nghiêm trọng (GDP giảm 2%)
song điều thú vị là đã nhanh chóng bật dậy trở lại.
Moskva chuyển sang trông cậy chủ yếu vào thị trường Trung Quốc và Ấn Độ. Với việc Mỹ đòi mở rộng các biện pháp trừng phạt đến các khách hàng của Moskva trong khi Ấn Độ và Trung Quốc hiện đang mua vào đến 50% tổng kim ngạch xuất khẩu dầu hỏa của Nga thì đây sẽ là một thảm họa đối với Moskva vì xuất khẩu năng lượng hiện đang đảm bảo đến 1/3 ngân sách liên bang hàng năm”./.